0
Your Καλαθι
Βενετία: Μια συνάντηση που στέριωσε απρόβλεπτα
Πραγματεία για τον καπιταλισμό και τη διαδικασία γένεσής του
Έκπτωση
40%
40%
Περιγραφή
Πότε ξεκίνησε ο καπιταλισμός; Σε αυτό το απλό ερώτημα έχει δοθεί μια ευρύτατη γκάμα αντιφατικών μεταξύ τους απαντήσεων από οικονομολόγους, ιστορικούς και κοινωνικούς επιστήμονες. Η αντιφατικότητα των απαντήσεων που δόθηκαν και συνεχίζουν να δίνονται ξενίζει εκ πρώτης όψεως.
Ο καπιταλισμός θεωρείται ένας απολύτως κατανοητός όρος για τους μαρξιστές (ένα σύστημα εκμετάλλευσης της μισθωτής εργασίας από το κεφάλαιο), αλλά, σε μεγάλο βαθμό και για τους μη μαρξιστές (το οικονομικό σύστημα της «ελεύθερης αγοράς»). Εντούτοις, αυτό που μοιάζει προφανές από πρώτη ματιά δεν είναι καθόλου προφανές όταν κανείς διεισδύει βαθύτερα στα συστατικά στοιχεία τού υπό διερεύνηση συστήματος και τις μορφές της αλληλεξάρτησής τους.
Οι αναλύσεις για τις «απαρχές» ή τη «γέννηση» του καπιταλισμού φέρνουν στο προσκήνιο τους αποκλίνοντες τρόπους με τους οποίους κατανοείται η «ουσία» του καπιταλισμού, δηλαδή το ποια χαρακτηριστικά και ποιες κοινωνικές σχέσεις συνιστούν το ειδοποιό χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού συστήματος – με τα ζητήματα του χρήματος, του εμπορίου και της χρηματοπιστωτικής σφαίρας να διχάζουν διαρκώς κοινωνικούς επιστήμονες, οικονομολόγους και ιστορικούς. Το βιβλίο αυτό αποτελεί ταυτόχρονα, αφενός έρευνα σχετικά με την προέλευση του καπιταλισμού, και αφετέρου θεωρητική πραγματεία για τον καπιταλισμό.
Το Πρώτο Μέρος του βιβλίου επικεντρώνεται στη χρηματική θεωρία της αξίας και του κεφαλαίου που ανέπτυξε ο Καρλ Μαρξ, ενώ παράλληλα σχολιάζει κριτικά μια ευρεία γκάμα παλαιότερων και σύγχρονων θεωρητικών προσεγγίσεων και ιστορικών αναλύσεων σχετικά με τη γένεση του καπιταλισμού. Στη συνέχεια, το Δεύτερο Μέρος επικεντρώνεται στην πρώτη εμφάνιση του καπιταλισμού στη Βενετία. Εστιάζει στα ιστορικά γεγονότα που κατέστησαν δυνατή την ανάδυση του καπιταλισμού στην βενετική κοινωνία, αναλύοντας παράλληλα τα δομικά στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος και τη διασύνδεσή τους. Τέλος, το Τρίτο Μέρος σκιαγραφεί τον καπιταλιστικό χαρακτήρα του βενετικού κοινωνικού σχηματισμού από το τέλος του 14ου αιώνα μέχρι την κατάλυση της Δημοκρατίας από τον Ναπολέοντα το 1797. Στο πλαίσιο αυτό ο συγγραφέας διερευνά τη σημασία μορφών κυβερνησιμότητας πέρα από την εθνική συνοχή και την εθνική εδαφικοποίηση.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΊΕΣ..................................................................................................... 11
ΕΙΣΑΓΩΓΉ........................................................................................................... 15
ΜΈΡΟΣ Ι | Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΌΣ ΚΑΙ ΑΠΑΡΧΈΣ ΤΟΥ
Το θεωρητικό πλαίσιο
1 | Η ΜΑΡΞΙΚΉ ΈΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ................................................. 29 1.
Μια συνοπτική παρουσίαση .................................................................................. 29
2 | ΟΙ ΔΎΟ ΠΡΟΣΕΓΓΊΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΣΤΟ ΖΉΤΗΜΑ ΤΗΣ ΓΈΝΕΣΗΣ
ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ ....................................................................................... 39 2.
Η «διαλεκτική παραγωγικών δυνάμεων - σχέσεων παραγωγής»
απέναντι στη «λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση» ............................................ 39
2.1. Μια παρατήρηση για το θεωρητικό έργο του Μαρξ......................................... 39
2.2. Μια «φιλοσοφία της ιστορίας» και ένας «γενικός νόμος
της ανθρώπινης εξέλιξης»; ............................................................................... 41
2.3. Η «λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση» ......................................................... 47
2.3.1. Η προβληματική του Μαρξ στο Κεφάλαιο και στα Grundrisse .......... 47
2.3.2. Ένα «κυκλικό επιχείρημα»; ................................................................ 49
3 | ΠΡΏΙΜΕΣ ΜΟΡΦΈΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ ΚΑΙ ΜΙΣΘΩΤΉ ΕΡΓΑΣΊΑ................. 54 3.
Η πολεμική του Λένιν εναντίον των Ναρόντνικων ............................................... 54
3.1. Το ιστορικό πλαίσιο .......................................................................................... 54
3.2. Ο καπιταλισμός κυριάρχησε καθώς
οι προκαπιταλιστικές μορφές εκμετάλλευσης διαλύονταν ............................... 59
3.3. Η παραγωγή για τον προαγοραστή αποτελεί μορφή
της καπιταλιστικής μανουφακτούρας............................................................... 61
3.4. Η διατήρηση ή διάλυση των έμμεσων μορφών καπιταλιστικής
εκμετάλλευσης ως συνάρτηση των ταξικών συσχετισμών δύναμης ............... 65
3.5. Η θεωρητική σημασία της παρέμβασης του Λένιν........................................... 69
4 | ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΌΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΌΣ ΤΟΜΈΑΣ ................................................. 72 4.
Η θεωρητική παρέμβαση του Καρλ Κάουτσκι ...................................................... 72
5 | ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΈΣ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΈΣ ΠΡΟΣΕΓΓΊΣΕΙΣ ΣΤΟ ΖΉΤΗΜΑ
ΤΗΣ «ΜΕΤΆΒΑΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΌ» .................................................. 82 5.
5.1. Η παράδοση της «αγροτικής προέλευσης του καπιταλισμού»......................... 83
5.2. Η παράδοση του Κρατικού Φεουδαλισμού: εκδίκηση των Ναρόντνικων; ...... 90
5.3. Η μακρά παράδοση της «θεωρίας των παραγωγικών δυνάμεων».................... 98
5.4. Η παράδοση του «παγκόσμιου καπιταλισμού» ................................................ 100
5.5. Η γένεση του καπιταλισμού ως αστάθμητη συνάντηση:
από τον Μπαλιμπάρ στους Ντελέζ-Γκουαταρί και τον Αλτουσέρ ................... 105
5.6. Το «ζήτημα της κυκλοφορίας»:
Είναι το εμπορικό κεφάλαιο (μη) παραγωγικό;................................................ 108
6 | ΜΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΈΣ ΠΡΟΣΕΓΓΊΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΠΑΡΧΈΣ
ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ ........................................................................................ 115 6.
6.1. Εισαγωγή: Το «πνεύμα του καπιταλισμού» και ο γρίφος των
χρηματικών μορφών κέρδους σε προκαπιταλιστικές κοινωνίες....................... 115
6.2. Ο Σύγχρονος καπιταλισμός του Βέρνερ Ζόμπαρτ
και οι επικριτές του (1902-1916) ..................................................................... 117
6.3. Ο Μαξ Βέμπερ και η διαμάχη γύρω από το «πνεύμα του καπιταλισμού» ....... 124
6.4. «Αρχαίος καπιταλισμός»; ................................................................................. 131
6.5. Φερνάντ Μπρωντέλ: Οικονομία της αγοράς
σε αντιδιαστολή με τον καπιταλισμό................................................................ 135
7 | ΤΡΌΠΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΉΣ
ΚΆΤΟΧΟΣ ΧΡΉΜΑΤΟΣ ...................................................................................... 139 7.
7.1. Τρόποι παραγωγής και κοινωνικές τάξεις:
Βασικές έννοιες και ορισμοί ............................................................................. 139
7.2. Κυρίαρχοι προκαπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής:
Οι σχέσεις χρήσης και κατοχής στα χέρια των εργαζόμενων τάξεων .............. 145
7.3. Ο χρηματοπαραγωγικός δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής ........................... 148
7.4. Ένας κυριαρχούμενος, ανθεκτικός στον χρόνο,
μη καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής ............................................................. 153
7.5. Ο χρηματοπαραγωγικός δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής
και ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής.......................................................... 157
7.6. Οικονομικές συμπράξεις ως μορφές προκαπιταλιστικών
χρηματοπαραγωγικών δραστηριοτήτων ........................................................... 165
7.6.1. Προκαπιταλιστικό νόμισμα και πίστη................................................... 165
7.6.2. Μεταβατικές χρηματοπαραγωγικές μορφές παραγωγής ...................... 172
7.7. Τελικές παρατηρήσεις....................................................................................... 176
ΜΈΡΟΣ ΙΙ | Η ΒΕΝΕΤΊΑ ΚΑΙ Η ΜΕΣΌΓΕΙΟΣ
Πραγματεία για τη γένεση του καπιταλισμού
8 | ΑΠΌ ΒΥΖΑΝΤΙΝΌ ΕΞΑΡΧΆΤΟ ΣΕ ΜΕΊΖΟΝΑΑΠΟΙΚΙΑΚΉ ΔΎΝΑΜΗ
ΣΤΗ ΜΕΣΌΓΕΙΟ................................................................................................... 181 8.
Ιστορική σκιαγράφηση της ανόδου της Βενετίας μέχρι το 1204........................... 181
8.1. H ανάδυση των ιταλικών ναυτικών Δημοκρατιών: Σύντομη επισκόπηση ....... 181
8.2. Οικοδομώντας μια εμπορική παράδοση με βάση
το αλάτι, τους δούλους και την ξυλεία ............................................................. 184
8.3. Απόκτηση ισχύος μέσω της συμμαχίας με το Βυζάντιο................................... 189
8.4. Το νέο γεωπολιτικό τοπίο μετά την Πρώτη Σταυροφορία:
Φάσεις συμμαχίας και σύγκρουσης, μέχρι την τελική κλαγγή των όπλων ...... 193
9 | Ο ΒΕΝΕΤΙΚΌΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΌΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΌΣ ΜΈΧΡΙ
ΤΑ ΤΈΛΗ ΤΟΥ 13ου ΑΙΏΝΑ........................................................................................ 203 9.
Μια ανολοκλήρωτη διαδικασία πρωταρχικής συσσώρευσης................................ 203
9.1. Η εξουσία μιας κρατικά οργανωμένης χρηματοπαραγωγικής ολιγαρχίας ....... 203
9.1.1. Ο μύθος της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας»............................................... 203
9.1.2. Κρατικοί μηχανισμοί ως «επιτροπές» στελεχωμένες
από μέλη της κυρίαρχης τάξης ............................................................. 205
9.2. Οι οικονομικές λειτουργίες του βενετικού κράτους......................................... 208
9.3. Σύνθετες μορφές ταξικής εκμετάλλευσης και κυριαρχίας
σε μια εμπορευματοποιημένη προκαπιταλιστική κοινωνία.............................. 213
9.3.1. Η βενετική οικονομία: Μια σύντομη επισκόπηση
των σχέσεων παραγωγής ...................................................................... 213
9.3.2. Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Βενετίας: η νόθα αστική τάξη,
οι συντεχνίες, οι μεσαίες τάξεις, οι εργαζόμενοι και οι δούλοι ............ 215
9.4. Συμπερασματικές παρατηρήσεις ...................................................................... 223
10 | Η ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΤΟΥ ΠΟΛΈΜΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΆΔΥΣΗ
ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ ΚΑΤΆ ΤΟΝ 14ο ΑΙΏΝΑ ..................................................... 224 10.
10.1. Το βενετικό αποικιακό σύστημα: Η καταπολέμηση των
τάσεων αποσύνθεσης μετά την Τέταρτη Σταυροφορία .................................... 224
10.2. Πολεμώντας για την εμπορική πρωτοκαθεδρία στη Μεσόγειο ........................ 228
10.2.1. Η πρώτη περίοδος των πολέμων (1257-1311) και
η μεταρρύθμιση του πολιτειακού καθεστώτος της Βενετίας .............. 228
10.2.2. Ο λοιμός και η δεύτερη φάση των πολέμων (1348-1381) .................. 231
10.3. Κρατική εξουσία και εδραίωση της κεφαλαιακής σχέσης................................ 234
10.3.1. Το «σημείο μη επιστροφής» συνοπτικά: Σταθεροποίηση
της μισθωτής σχέσης και ανάδυση της καπιταλιστικής
χρηματοπιστωτικής σφαίρας ............................................................... 234
10.3.2. Ανάπτυξη της καπιταλιστικής μανουφακτούρας: η Αρσενάλε,
η Τάνα, η Ζέκα .................................................................................... 235
10.3.3. Η προλεταριοποίηση των ναυτών ....................................................... 239
10.3.4. Δημόσιο χρέος και καπιταλιστική χρηματοπιστωτική σφαίρα ........... 243
ΜΈΡΟΣ ΙΙΙ | ΜΕΤΆ ΤΟ ΣΤΈΡΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΆΝΤΗΣΗΣ
Η αναπαραγωγή του καπιταλισμού σε δευρυνόμενη κλίματα
11 | Η ΒΕΝΕΤΊΑ ΔΊΠΛΑ ΣΤΙΣ ΝΈΕΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΈΣ ΔΥΝΆΜΕΙΣ ................ 253 11.
11.1. Η Βενετία και ο καπιταλισμός
στην ιστοριογραφία και στη μαρξιστική βιβλιογραφία .................................... 253
11.2. Η κυρίαρχη θέση της Βενετίας τον 15ο αιώνα ................................................. 261
11.3. Η οθωμανική απειλή......................................................................................... 263
11.4. Η διάδοση του καπιταλισμού στην Ευρώπη
και η οικονομική αναδιάρθρωση της Βενετίας ................................................ 264
11.5. Κρίσεις και ανακάμψεις ................................................................................... 271
12 | ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΕΞΟΥΣΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΣΥΝΟΧΉ....................................... 274 12.
12.1. Το βενετικό κράτος ως κράτος καπιταλιστικό .................................................. 274
12.2. Κρατικοί μηχανισμοί και μορφές αντιπροσώπευσης........................................ 276
12.3. Το «εθνικό ζήτημα», το κράτος της Βενετίας
και τα αποικιακά του εδάφη ............................................................................. 285
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ................................................................................................... 295
Ο καπιταλισμός θεωρείται ένας απολύτως κατανοητός όρος για τους μαρξιστές (ένα σύστημα εκμετάλλευσης της μισθωτής εργασίας από το κεφάλαιο), αλλά, σε μεγάλο βαθμό και για τους μη μαρξιστές (το οικονομικό σύστημα της «ελεύθερης αγοράς»). Εντούτοις, αυτό που μοιάζει προφανές από πρώτη ματιά δεν είναι καθόλου προφανές όταν κανείς διεισδύει βαθύτερα στα συστατικά στοιχεία τού υπό διερεύνηση συστήματος και τις μορφές της αλληλεξάρτησής τους.
Οι αναλύσεις για τις «απαρχές» ή τη «γέννηση» του καπιταλισμού φέρνουν στο προσκήνιο τους αποκλίνοντες τρόπους με τους οποίους κατανοείται η «ουσία» του καπιταλισμού, δηλαδή το ποια χαρακτηριστικά και ποιες κοινωνικές σχέσεις συνιστούν το ειδοποιό χαρακτηριστικό του καπιταλιστικού συστήματος – με τα ζητήματα του χρήματος, του εμπορίου και της χρηματοπιστωτικής σφαίρας να διχάζουν διαρκώς κοινωνικούς επιστήμονες, οικονομολόγους και ιστορικούς. Το βιβλίο αυτό αποτελεί ταυτόχρονα, αφενός έρευνα σχετικά με την προέλευση του καπιταλισμού, και αφετέρου θεωρητική πραγματεία για τον καπιταλισμό.
Το Πρώτο Μέρος του βιβλίου επικεντρώνεται στη χρηματική θεωρία της αξίας και του κεφαλαίου που ανέπτυξε ο Καρλ Μαρξ, ενώ παράλληλα σχολιάζει κριτικά μια ευρεία γκάμα παλαιότερων και σύγχρονων θεωρητικών προσεγγίσεων και ιστορικών αναλύσεων σχετικά με τη γένεση του καπιταλισμού. Στη συνέχεια, το Δεύτερο Μέρος επικεντρώνεται στην πρώτη εμφάνιση του καπιταλισμού στη Βενετία. Εστιάζει στα ιστορικά γεγονότα που κατέστησαν δυνατή την ανάδυση του καπιταλισμού στην βενετική κοινωνία, αναλύοντας παράλληλα τα δομικά στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος και τη διασύνδεσή τους. Τέλος, το Τρίτο Μέρος σκιαγραφεί τον καπιταλιστικό χαρακτήρα του βενετικού κοινωνικού σχηματισμού από το τέλος του 14ου αιώνα μέχρι την κατάλυση της Δημοκρατίας από τον Ναπολέοντα το 1797. Στο πλαίσιο αυτό ο συγγραφέας διερευνά τη σημασία μορφών κυβερνησιμότητας πέρα από την εθνική συνοχή και την εθνική εδαφικοποίηση.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΕΥΧΑΡΙΣΤΊΕΣ..................................................................................................... 11
ΕΙΣΑΓΩΓΉ........................................................................................................... 15
ΜΈΡΟΣ Ι | Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΌΣ ΚΑΙ ΑΠΑΡΧΈΣ ΤΟΥ
Το θεωρητικό πλαίσιο
1 | Η ΜΑΡΞΙΚΉ ΈΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ................................................. 29 1.
Μια συνοπτική παρουσίαση .................................................................................. 29
2 | ΟΙ ΔΎΟ ΠΡΟΣΕΓΓΊΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΣΤΟ ΖΉΤΗΜΑ ΤΗΣ ΓΈΝΕΣΗΣ
ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ ....................................................................................... 39 2.
Η «διαλεκτική παραγωγικών δυνάμεων - σχέσεων παραγωγής»
απέναντι στη «λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση» ............................................ 39
2.1. Μια παρατήρηση για το θεωρητικό έργο του Μαρξ......................................... 39
2.2. Μια «φιλοσοφία της ιστορίας» και ένας «γενικός νόμος
της ανθρώπινης εξέλιξης»; ............................................................................... 41
2.3. Η «λεγόμενη πρωταρχική συσσώρευση» ......................................................... 47
2.3.1. Η προβληματική του Μαρξ στο Κεφάλαιο και στα Grundrisse .......... 47
2.3.2. Ένα «κυκλικό επιχείρημα»; ................................................................ 49
3 | ΠΡΏΙΜΕΣ ΜΟΡΦΈΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ ΚΑΙ ΜΙΣΘΩΤΉ ΕΡΓΑΣΊΑ................. 54 3.
Η πολεμική του Λένιν εναντίον των Ναρόντνικων ............................................... 54
3.1. Το ιστορικό πλαίσιο .......................................................................................... 54
3.2. Ο καπιταλισμός κυριάρχησε καθώς
οι προκαπιταλιστικές μορφές εκμετάλλευσης διαλύονταν ............................... 59
3.3. Η παραγωγή για τον προαγοραστή αποτελεί μορφή
της καπιταλιστικής μανουφακτούρας............................................................... 61
3.4. Η διατήρηση ή διάλυση των έμμεσων μορφών καπιταλιστικής
εκμετάλλευσης ως συνάρτηση των ταξικών συσχετισμών δύναμης ............... 65
3.5. Η θεωρητική σημασία της παρέμβασης του Λένιν........................................... 69
4 | ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΌΣ ΚΑΙ ΑΓΡΟΤΙΚΌΣ ΤΟΜΈΑΣ ................................................. 72 4.
Η θεωρητική παρέμβαση του Καρλ Κάουτσκι ...................................................... 72
5 | ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΈΣ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΈΣ ΠΡΟΣΕΓΓΊΣΕΙΣ ΣΤΟ ΖΉΤΗΜΑ
ΤΗΣ «ΜΕΤΆΒΑΣΗΣ ΣΤΟΝ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΌ» .................................................. 82 5.
5.1. Η παράδοση της «αγροτικής προέλευσης του καπιταλισμού»......................... 83
5.2. Η παράδοση του Κρατικού Φεουδαλισμού: εκδίκηση των Ναρόντνικων; ...... 90
5.3. Η μακρά παράδοση της «θεωρίας των παραγωγικών δυνάμεων».................... 98
5.4. Η παράδοση του «παγκόσμιου καπιταλισμού» ................................................ 100
5.5. Η γένεση του καπιταλισμού ως αστάθμητη συνάντηση:
από τον Μπαλιμπάρ στους Ντελέζ-Γκουαταρί και τον Αλτουσέρ ................... 105
5.6. Το «ζήτημα της κυκλοφορίας»:
Είναι το εμπορικό κεφάλαιο (μη) παραγωγικό;................................................ 108
6 | ΜΗ ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΈΣ ΠΡΟΣΕΓΓΊΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΠΑΡΧΈΣ
ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ ........................................................................................ 115 6.
6.1. Εισαγωγή: Το «πνεύμα του καπιταλισμού» και ο γρίφος των
χρηματικών μορφών κέρδους σε προκαπιταλιστικές κοινωνίες....................... 115
6.2. Ο Σύγχρονος καπιταλισμός του Βέρνερ Ζόμπαρτ
και οι επικριτές του (1902-1916) ..................................................................... 117
6.3. Ο Μαξ Βέμπερ και η διαμάχη γύρω από το «πνεύμα του καπιταλισμού» ....... 124
6.4. «Αρχαίος καπιταλισμός»; ................................................................................. 131
6.5. Φερνάντ Μπρωντέλ: Οικονομία της αγοράς
σε αντιδιαστολή με τον καπιταλισμό................................................................ 135
7 | ΤΡΌΠΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΉΣ ΚΑΙ Ο ΠΡΟΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΉΣ
ΚΆΤΟΧΟΣ ΧΡΉΜΑΤΟΣ ...................................................................................... 139 7.
7.1. Τρόποι παραγωγής και κοινωνικές τάξεις:
Βασικές έννοιες και ορισμοί ............................................................................. 139
7.2. Κυρίαρχοι προκαπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής:
Οι σχέσεις χρήσης και κατοχής στα χέρια των εργαζόμενων τάξεων .............. 145
7.3. Ο χρηματοπαραγωγικός δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής ........................... 148
7.4. Ένας κυριαρχούμενος, ανθεκτικός στον χρόνο,
μη καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής ............................................................. 153
7.5. Ο χρηματοπαραγωγικός δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής
και ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής.......................................................... 157
7.6. Οικονομικές συμπράξεις ως μορφές προκαπιταλιστικών
χρηματοπαραγωγικών δραστηριοτήτων ........................................................... 165
7.6.1. Προκαπιταλιστικό νόμισμα και πίστη................................................... 165
7.6.2. Μεταβατικές χρηματοπαραγωγικές μορφές παραγωγής ...................... 172
7.7. Τελικές παρατηρήσεις....................................................................................... 176
ΜΈΡΟΣ ΙΙ | Η ΒΕΝΕΤΊΑ ΚΑΙ Η ΜΕΣΌΓΕΙΟΣ
Πραγματεία για τη γένεση του καπιταλισμού
8 | ΑΠΌ ΒΥΖΑΝΤΙΝΌ ΕΞΑΡΧΆΤΟ ΣΕ ΜΕΊΖΟΝΑΑΠΟΙΚΙΑΚΉ ΔΎΝΑΜΗ
ΣΤΗ ΜΕΣΌΓΕΙΟ................................................................................................... 181 8.
Ιστορική σκιαγράφηση της ανόδου της Βενετίας μέχρι το 1204........................... 181
8.1. H ανάδυση των ιταλικών ναυτικών Δημοκρατιών: Σύντομη επισκόπηση ....... 181
8.2. Οικοδομώντας μια εμπορική παράδοση με βάση
το αλάτι, τους δούλους και την ξυλεία ............................................................. 184
8.3. Απόκτηση ισχύος μέσω της συμμαχίας με το Βυζάντιο................................... 189
8.4. Το νέο γεωπολιτικό τοπίο μετά την Πρώτη Σταυροφορία:
Φάσεις συμμαχίας και σύγκρουσης, μέχρι την τελική κλαγγή των όπλων ...... 193
9 | Ο ΒΕΝΕΤΙΚΌΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΌΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΌΣ ΜΈΧΡΙ
ΤΑ ΤΈΛΗ ΤΟΥ 13ου ΑΙΏΝΑ........................................................................................ 203 9.
Μια ανολοκλήρωτη διαδικασία πρωταρχικής συσσώρευσης................................ 203
9.1. Η εξουσία μιας κρατικά οργανωμένης χρηματοπαραγωγικής ολιγαρχίας ....... 203
9.1.1. Ο μύθος της «ιδιωτικής πρωτοβουλίας»............................................... 203
9.1.2. Κρατικοί μηχανισμοί ως «επιτροπές» στελεχωμένες
από μέλη της κυρίαρχης τάξης ............................................................. 205
9.2. Οι οικονομικές λειτουργίες του βενετικού κράτους......................................... 208
9.3. Σύνθετες μορφές ταξικής εκμετάλλευσης και κυριαρχίας
σε μια εμπορευματοποιημένη προκαπιταλιστική κοινωνία.............................. 213
9.3.1. Η βενετική οικονομία: Μια σύντομη επισκόπηση
των σχέσεων παραγωγής ...................................................................... 213
9.3.2. Η κοινωνική διαστρωμάτωση της Βενετίας: η νόθα αστική τάξη,
οι συντεχνίες, οι μεσαίες τάξεις, οι εργαζόμενοι και οι δούλοι ............ 215
9.4. Συμπερασματικές παρατηρήσεις ...................................................................... 223
10 | Η ΟΙΚΟΝΟΜΊΑ ΤΟΥ ΠΟΛΈΜΟΥ ΚΑΙ Η ΑΝΆΔΥΣΗ
ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΎ ΚΑΤΆ ΤΟΝ 14ο ΑΙΏΝΑ ..................................................... 224 10.
10.1. Το βενετικό αποικιακό σύστημα: Η καταπολέμηση των
τάσεων αποσύνθεσης μετά την Τέταρτη Σταυροφορία .................................... 224
10.2. Πολεμώντας για την εμπορική πρωτοκαθεδρία στη Μεσόγειο ........................ 228
10.2.1. Η πρώτη περίοδος των πολέμων (1257-1311) και
η μεταρρύθμιση του πολιτειακού καθεστώτος της Βενετίας .............. 228
10.2.2. Ο λοιμός και η δεύτερη φάση των πολέμων (1348-1381) .................. 231
10.3. Κρατική εξουσία και εδραίωση της κεφαλαιακής σχέσης................................ 234
10.3.1. Το «σημείο μη επιστροφής» συνοπτικά: Σταθεροποίηση
της μισθωτής σχέσης και ανάδυση της καπιταλιστικής
χρηματοπιστωτικής σφαίρας ............................................................... 234
10.3.2. Ανάπτυξη της καπιταλιστικής μανουφακτούρας: η Αρσενάλε,
η Τάνα, η Ζέκα .................................................................................... 235
10.3.3. Η προλεταριοποίηση των ναυτών ....................................................... 239
10.3.4. Δημόσιο χρέος και καπιταλιστική χρηματοπιστωτική σφαίρα ........... 243
ΜΈΡΟΣ ΙΙΙ | ΜΕΤΆ ΤΟ ΣΤΈΡΙΩΜΑ ΤΗΣ ΣΥΝΆΝΤΗΣΗΣ
Η αναπαραγωγή του καπιταλισμού σε δευρυνόμενη κλίματα
11 | Η ΒΕΝΕΤΊΑ ΔΊΠΛΑ ΣΤΙΣ ΝΈΕΣ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΙΚΈΣ ΔΥΝΆΜΕΙΣ ................ 253 11.
11.1. Η Βενετία και ο καπιταλισμός
στην ιστοριογραφία και στη μαρξιστική βιβλιογραφία .................................... 253
11.2. Η κυρίαρχη θέση της Βενετίας τον 15ο αιώνα ................................................. 261
11.3. Η οθωμανική απειλή......................................................................................... 263
11.4. Η διάδοση του καπιταλισμού στην Ευρώπη
και η οικονομική αναδιάρθρωση της Βενετίας ................................................ 264
11.5. Κρίσεις και ανακάμψεις ................................................................................... 271
12 | ΠΟΛΙΤΙΚΉ ΕΞΟΥΣΊΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΣΥΝΟΧΉ....................................... 274 12.
12.1. Το βενετικό κράτος ως κράτος καπιταλιστικό .................................................. 274
12.2. Κρατικοί μηχανισμοί και μορφές αντιπροσώπευσης........................................ 276
12.3. Το «εθνικό ζήτημα», το κράτος της Βενετίας
και τα αποικιακά του εδάφη ............................................................................. 285
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ................................................................................................... 295
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
