Η κοιλάδα του Ίσσα

Ένα αγόρι μεγαλώνει σε ένα λιθουανικό χωριό στα σύνορα με την Πολωνία. Γνωρίζει τον κόσμο μέσα απ' τα παιχνίδια στη φύση και καταλαβαίνει την αγριότητα της ζωής μέσα απ' τις ιστορίες έρωτα και θανάτου των ανθρώπων του χωριού. Oνειρεύεται να ζήσει όλη του τη ζωή στο δάσος, κυνηγώντας, αλλά τελικά θα αναγκαστεί να φύγει για να πάει στο σχολείο, στην Πολωνία.

Στο αυτοβιογραφικό του αυτό μυθιστόρημα, ο Τσέσλαβ Μίλος (Βραβείο Νόμπελ 1980) εκφράζει την απέραντη νοσταλγία του για τα ονειρεμένα παιδικά του χρόνια στη Λιθουανία, αναβιώνοντας με το μοναδικό του ύφος μια μακρινή γωνιά της Bόρειας Ευρώπης των αρχών του εικοστού αιώνα.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Τσέσλαβ Μίλος, ο οποίος πέθανε πριν από τρία χρόνια, δεν είναι δυστυχώς γνωστός στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό της χώρας μας παρά το γεγονός ότι τιμήθηκε το 1980, σε ηλικία 69 ετών, με το βραβείο Νομπέλ. Ελάχιστα από τα ποιήματά του έχουν μεταφραστεί και το θεωρητικό του βιβλίο Η αιχμάλωτη σκέψη, που προκάλεσε σοκ στη Δύση όταν εκδόθηκε και έκανε τον συγγραφέα του διεθνώς γνωστό εν μια νυκτί, δεν έχει ακόμη μεταφραστεί στα ελληνικά. Επομένως το δεύτερο από τα μείζονα πεζογραφικά έργα του, το αυτοβιογραφικό του μυθιστόρημα Η κοιλάδα του Ισσα, που εκδόθηκε πρόσφατα στη γλώσσα μας, είναι ένα σημαντικό εκδοτικό γεγονός, αφού εκτός από εξαίρετο πεζογράφημα είναι και μια έμμεση εισαγωγή στο ποιητικό του έργο. Ελπίζουμε ότι σύντομα θα ακολουθήσει και ο Αιχμάλωτος νους.



Αρχετυπικές μνήμες



Η παιδική ηλικία του κάθε συγγραφέα προσδιορίζει αποφασιστικά το έργο του, γιατί τότε εγγράφονται στη συνείδηση και στη μνήμη οι αρχετυπικές εικόνες που θα τον συνοδεύουν σε όλον τον μετέπειτα βίο του. Στην Κοιλάδα του Ισσα ο Μίλος ανακαλεί τα παιδικά του χρόνια στην αγροτική Λιθουανία, το ονειρικό και ακινητοποιημένο θαρρείς σύμπαν μιας ονειρεμένης φύσης γεμάτης αισθησιασμό, όπου θα πρέπει να αναζητηθούν και οι ρίζες της ποιητικής του προσωπικότητας.

Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο σε τρίτο πρόσωπο, αλλά ο πρωταγωνιστής του, ο Τόμας, είναι βεβαίως ο ίδιος ο συγγραφέας. Το παγανιστικό τοπίο και ο κοινωνικός περίγυρος μοιάζουν σαν να βρίσκονται εκτός του ιστορικού χρόνου, μολονότι τα περιστατικά διαδραματίζονται στις αρχές του 20ού αιώνα. Ωστόσο αυτό είναι φυσικό για έναν ποιητή με ισχυρή μυθική συνείδηση όπως ο Μίλος. Το βιβλίο θα το χαρακτήριζε κανείς συγγενές με τις περίφημες Σημειώσεις ενός κυνηγού του Τουργκένιεφ αλλά και με το Γουόλντεν του Θορό. Για ποιητές σαν τον Μίλος τα μεταφυσικά τοπία είναι προεκτάσεις του φυσικού κόσμου - και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για τούτο τον από πολλούς θεωρούμενο φιλοσοφικό ή και θρησκευτικό ποιητή. Η Κοιλάδα του Ισσα υπήρξε η χαμένη του Εδέμ και η ζωή του εφεξής θα λειτουργούσε ως ένα είδος έξωσης από τον Παράδεισο ή, πιο σωστά, ως συνειδητή αναχώρηση από έναν Παράδεισο που τον είχαν καταλάβει οι δυνάμεις του ολοκληρωτισμού. Η νοσταλγία του μυθιστορήματος λοιπόν είναι η φωτεινή πλευρά της αυτοεξορίας του και η κυριαρχία της μνήμης που το διαποτίζει λειτουργεί ως αντίδοτο κατά του θανάτου, ο οποίος σε όλο το κατοπινό έργο του εκφράζει τη μεταφυσική πλευρά της αδικίας, την οποία καθιστά επαχθέστερη η κοινωνική της πλευρά: ο κόσμος της πολιτικής καταστολής.



Στη γη και στον ουρανό



Το βιβλίο του αυτό, το οποίο γράφτηκε στις αρχές της δεκαετίας του '50 στο Παρίσι, όταν ο Μίλος βρισκόταν σε υπαρξιακή κρίση και δεν μπορούσε να γράψει ποιήματα, είναι μια χαρτογράφηση των τοπίων της μνήμης και της φαντασίας. Τον συνεκτικό του ιστό τον αποτελούν οι σπονδυλωτές αφηγήσεις της ζωής των ανθρώπων που συνιστούν τον κοινωνικό περίγυρο του ήρωα αλλά και το ψυχολογικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ανακαλύπτει τον κόσμο και τον εαυτό του. Σε αυτή την πολυπρισματική αφήγηση, όπου οι επί μέρους ιστορίες των δευτερευόντων προσώπων δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητες, ο κεντρικός ήρωας, όπως συμβαίνει και στην ποίηση του Μίλος, πατά και εξερευνά τη γη αλλά τα μάτια του στρέφονται σταθερά στον ουρανό που ανοίγεται στην ψυχή του όπως ανοίγεται το φως βγαίνοντας κανείς από το δάσος.

Σαν όλους τους ποιητές πρώτης γραμμής, έχει και ο Μίλος τη δική του «Αρκαδία», το διάστημα που εκτείνεται ανάμεσα στην παιδική ηλικία και στον θάνατο. Στο διάστημα αυτό γράφτηκε η Κοιλάδα του Ισσα, που κυκλοφόρησε το 1955, δύο χρόνια μετά την έκδοση της Αιχμάλωτης σκέψης. Ας θυμίσουμε ότι το 1951 ο ποιητής, ο οποίος ανήκε τότε στο διπλωματικό σώμα της Πολωνίας και υπηρετούσε στην πρεσβεία της στο Παρίσι, ζήτησε πολιτικό άσυλο από τη γαλλική κυβέρνηση. Μεταναστεύοντας το 1960 στις ΗΠΑ θα έφερνε ξανά την ποίηση στο προσκήνιο της λογοτεχνικής ζωής του Νέου Κόσμου και το παράδειγμά του θα ακολουθούσε αργότερα ένας άλλος διάσημος εμιγκρές, ο Γιόζεφ Μπρόντσκι.



ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 14/10/2007