Ωρελίν ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Στα δεκάξι της η Ωρελίν ονειρεύεται να ανεβεί στη σκηνή. Η ομορφιά της της επιτρέπει να μπει στον κόσμο του θεάματος. Κάνει μαγικά, τραγουδάει, συμμετέχει σε ταινίες, τροφοδοτεί τα χρονικά περισσότερο με τα ήθη της παρά με το ταλέντο της, ταξιδεύει στη Ευρώπη και την Αμερική. Κάποτε επιστρέφει στη Νότια Γαλλία και κλείνεται στις Αγριόλευκες, στην Καμάργκ, στην αγροικία ενός πλούσιου κτηνοτρόφου που την προστατεύει.
Ο Μαξίμ και η Ζίτα, τα περίφημα δίδυμα που τσακώνονται συνεχώς, διεκδικούν τώρα την ανάμνηση της ξαδέλφης τους και ο καθένας τη διηγείται από τη δική του σκοπιά. Η Ωρελίν ήταν ο μοναδικός έρωτας του Μαξίμ, ο οποίος είναι σήμερα ανύπαντρος, εκκεντρικός και φιλήδονος. Η Ζίτα παίρνει τη μεταθανάτια εκδίκησή της από την ξελογιάστρα που την είχε επί μακρόν επισκιάσει. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Με πρόσχημα ένα διακριτικό ρομάντζο, στο μυθιστόρημά του «Ωρελίν» ο γνωστός Γάλλος πεζογράφος Ζαν-Πιέρ Μιλοβανόφ (γεννημένος το 1946) αγγίζει με λεπτότητα και μελαγχολική διάθεση μικρές και μεγάλες απώλειες που επιφέρει ο μυστηριώδης και αστάθμητος χρόνος. Σε ένα κλίμα μουσικής δωματίου, την οποία σκεπάζουν συνεχώς ήχοι της πραγματικότητας, ο παλαιός μας φίλος, δημιουργός του παράδοξου εκείνου βιβλίου «Η άγρια προσφορά» (κλασικού πια πορτρέτου ενός «πρωτόγονου» ανθρώπου με την έννοια του κυνηγού του απόλυτου), επανέρχεται λιγότερο οξύς και αποτελεσματικός, αλλά με βλέμμα πάντα διεισδυτικό.

Ο γράφων πιστεύει ότι ισχύουν επακριβώς εν προκειμένω όσα είχε σημειώσει πριν από τρία περίπου χρόνια στη «Β» για το προηγούμενο μυθιστόρημα του συγγραφέα μας: «...Εάν ο Μ. δεν ήταν ένας επιδέξιος χειριστής της αφήγησης, αλλά κάποιος ανύποπτος ως προς τις παγίδες του γραμμικού (μελό) δράματος, οι οποίες άνετα μπορούν να προκύψουν κατά τη διαπραγμάτευση ανάλογων θεμάτων, θα είχε πέσει θύμα μιας πρόζας, χορδισμένης σε χαμηλούς ή υψηλούς τόνους κλαυθμυρίσματος, διεκπεραιωτής μιας εύκολης και απλοϊκής εξιστόρησης...».

Διότι το «Ωρελίν» εξωτερικά δεν προτείνει τίποτε άλλο από ένα, ας το πούμε, love story ...μονόπλευρο κατά μία έννοια: το διαρκές, ισόβιο, δηλαδή, λιβιδικό συναίσθημα που διατρέχει τις σελίδες του κειμένου αφορά τον έναν εκ των αφηγητών, τον Μαξίμ, ερωτευμένο βαθιά με την εξαδέλφη του Ωρελίν, πρότυπο και πυξίδα της ζωής του. Στα ενδότερα, νομίζω, του ποιητικού αυτού μυθιστορήματος υπάρχουν αναπνοές αρωματώδεις, ακροποδητί μετακινήσεις της σκέψης προς ένα φως που ξεγλιστράει σε δωμάτια με θέα σε θάλασσες με αμμολόφους, σε εξοχές παιδικές και φωνές της μεσημβρίας. Εάν αξίζει να διεξέλθεις αυτό το βιβλίο, δεν είναι, επαναλαμβάνω, το κάπως εξεζητημένο θέμα του, όσο η ικανότητα του συγγραφέα του να αποτυπώνει την ατέλεια, την ανολοκλήρωτη αίσθηση που μας αφήνουν τα μνημονικά παιχνίδια.

Χρειάζεται φαντασία για να κερδηθεί το χαμένο έδαφος από τις προδοσίες της μνήμης, μας διδάσκει ο Μπόρχες, ο οποίος δεν ξεχώριζε τις δύο έννοιες (φαντασία και μνήμη), πολύ δικαιολογημένα. Ερχεται, λοιπόν, η Τέχνη για να θέσει σε λειτουργία το μηχανισμό της φαντασίωσης και να θεραπεύσει, ώς ένα σημείο, τις νευρώσεις σχετικά με τη δυνατότητά μας να αναπαραστήσουμε το παρελθόν. Οικειοποιούμεθα, χάρη στις λαθροχειρίες που επιβάλλει η ανάγκη μας για αναπαράσταση, και το ξένο το δεχόμαστε για δικό μας και συνήθως εξιδανικεύοντας ενσωματώνουμε τον κόσμο στη μοναδικότητά μας.

Ο ίδιος ο ήρωας του βιβλίου, εξάλλου, σχολιάζει, με ειρωνικό θαυμασμό, ως εξής τη σωτήρια χρησιμότητα της προηγούμενης κλοπής, αφού αυτή θεραπεύει την ανικανότητα, με άλλα λόγια, της γυμνής μνήμης να θυμηθεί με ακρίβεια: «Μ' αρέσει να διαβάζω στα μυθιστορήματα διατυπώσεις του παρακάτω τύπου: "Ποτέ δεν θα ξεχάσω τις περιστάσεις της συνάντησής μου με το τάδε πρόσωπο ούτε τις συνέπειες που είχε για μένα κ.λπ.". Ή ακόμη: "Το ντεκόρ αυτής της σκηνής δεν θα σβήσει ποτέ από το μυαλό μου, ακόμη κι αν ζήσω εκατόν είκοσι χρόνια". Ακολουθούν τριάντα σελίδες περιγραφή. Τόσες δυνατές δηλώσεις αποδεικνύουν ότι οι μυθιστοριογράφοι είναι υπεράνθρωποι που η τερατωδώς αναπτυγμένη προσοχή τους δεν αφήνει τίποτα να χαθεί απ' τη γοητεία του καιρού που χάθηκε, αφού φανερώνονται ικανοί, μισόν αιώνα ύστερα από μια εκδρομούλα στο βουνό, να θυμούνται ένα σύννεφο σε σχήμα βαρκούλας πάνω απ' τα βοσκοτόπια ή τη διάταξη σε σχήμα ρόμβου που είχαν κάποιες κοκκινίλες στα μπούτια της αρραβωνιάρας τους. Ομολογώ ότι θα μου άρεσε να φιγουράρω ανάμεσα σ' αυτούς τους ήρωες της μνήμης και να μπορώ να πω με πεποίθηση ότι είμαι σε θέση να αποκαταστήσω κάθε λεπτό αυτής της περίφημης μέρας του Σεπτέμβρη του χίλια εννιακόσια πενήντα τόσο, όπου είδα την Ωρελίν γυμνή, κάτω απ' τον ήλιο, μέσα σ' έναν αγέρα που μύριζε αλάτι και ξεραμένο φύκι...».

Για τον Μαξίμ του μυθιστορήματος είναι έτσι τα πράγματα. Πάντως μέχρι να πεθάνει μακριά του η, άπι(α)στη και κλεισμένη στη γυναικεία φιλαρέσκειά της, Ωρελίν, εκείνος έχει ένα σημείο αναφοράς. Μετά το θάνατό της, γεγονός από το οποίο ξεκινάει και η αφήγηση, η αντίστροφη μέτρηση για το μόνιμα ερωτοχτυπημένο Μαξίμ έχει αρχίσει.

Η αγαπημένη του, απρόσιτη κατά τα παιδικά τους χρόνια και μία φορά συνευρεθείσα πολύ αργότερα μαζί του, ήταν το όχημά του με το οποίο παλινδρομούσε στο χρόνο. Το αίσθημά του για εκείνη ο ήρωάς μας το αντιλαμβανόταν ως δώρημα ζωής προς αυτόν. Ετσι, αφιερώνοντας το βίο του στον έρωτά του μπορούσε να γίνει συλλέκτης των πιο ευαίσθητων εικόνων του παρελθόντος. Αδέξιος, παχύσαρκος και δειλός, ο Μαξίμ τρέφεται από την εσωτερική του τροφή υποστηρίζοντας παράλληλα μ' αυτήν και τη μουσική του (γίνεται πιανίστας χωρίς διαθέσεις αναγνώρισης). Η ελάσσων τροχιά του παρακολουθεί αναπόφευκτα την επίσης χαμηλή πτήση τής (εν τω μεταξύ) αρτίστας εξαδέλφης του, αλλά μέσα από τις ημερολογιακές του καταγραφές για την τύχη του και τα αισθήματά του γινόμαστε μάρτυρες μειζόνων «ιστοριών». Με τις εξωτερικά, ελάχιστα φιλόδοξες από λογοτεχνική άποψη, πινελιές του ο Μαξίμ ωστόσο μας στρέφει προς την απόλαυση του ανεπανάληπτου θαύματος του ιδιωτικού ιλίγγου απέναντι στο χρόνο και στη μνήμη. Αυτή η «ως θάνατος αγάπη» προς την Ωρελίν, όπως θα 'λεγε και ο Σολομών στους ύμνους του, φιλοτεχνεί το απρόσιτο, ανέφικτο πορτρέτο μιας διαχρονικής γυναίκας, γήινης και μαζί ουράνιας, που είναι προβολή της ευαισθησίας και των αναστολών ενός άνδρα.

Παρ' ότι το κείμενο είναι δομημένο έτσι ώστε να αναδυθεί η φυσιογνωμία της Ωρελίν (δήθεν) σφαιρικά, μέσα από τις αφηγήσεις της δίδυμης αδελφής του Μαξίμ, Ζίτα, και του αδελφού τους, Ζοζέφ, ουσιαστικά η ηρωίδα παίρνει σάρκα και οστά μέσα από τη ματιά του πρώτου. 'Η, εν πάση περιπτώσει, εξαχνώνεται χάρη στη θερμή πνοή εκείνου, ο οποίος δεν παύει να τη βλέπει ως υπερουράνια σε αντίθεση με τα προσγειωμένα (;) αδέλφια του.

Η όλη αφήγηση θυμίζει αμερικανικά ανάλογα μυθιστορήματα ή ταινίες εφηβείας αλλά και ελεγχόμενα ρομάντζα, τα οποία αναδεικνύουν με τον ποιητικό ρεαλισμό τους το διαφεύγον μέσα από το οικείο και καθημερινό. Ο Μιλοβανόφ, ως φαίνεται, λάτρης των αφηγήσεων αυτών, στερεοσκοπικά ξέρει να υπογραμμίζει το αχνό πίσω από το μονοδιάστατο, να προσανατολίζει προς το πένθος χωρίς ενδοιασμούς, όπως κάθε ποιητής που ξέρει να εκτιμά ό,τι απομακρύνεται στο βάθος.

Η «Ωρελίν» δεν είναι ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, όμως το εγκαταλείπεις με καλή διάθεση, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι ο συγγραφέας του είναι κάποιος που γνωρίζει τι σημαίνουν χαμηλές νότες. Εάν δεν κατορθώνει να τις ελέγξει κάποτε, όταν αυτές δεν μένουν αλώβητες καθώς περνούν μέσα από κλισέ και περιορισμένες δυνατότητες αναπνοής, τούτο το αρνητικό δεν υπονομεύει σώνει και καλά το σύνολο. Είναι, πάντως, γεγονός ότι ο Μιλοβανόφ χαμηλώνοντας τον πήχυ για να περιγράψει τους «αθόρυβους» (πλην μεγάλων αισθημάτων) ανθρώπους του, δεν υπολόγισε ότι πιθανόν κάπου το μέτρο αξιών κινδυνεύει να χαθεί και η φωνή από ευγενική να μεταβληθεί σε αδύναμη...

Ο Μπάμπης Λυκούδης ξέφυγε από την απλή υπηρεσία του πρωτότυπου και αντιμετώπισε με έμπνευση μία γραφή η οποία αποτύπωσε το ερωτικό αίσθημα ως μία δημιουργική πράξη υπερβαίνουσα τα φαινόμενα, ψευδαισθητική μεν, αλλά διαλάμπουσα, ζωοποιό και θανατηφόρα μαζί.



ΤΑΣΟΣ ΓΟΥΔΕΛΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/02/2003