Νησιά σαν σύννεφα

«Πώς ξεκινά μια ιστορία; Συνήθως με ένα απροσδόκητο περιστατικό. Ο Αλέξης Μαυρίδης ήταν μόλις δεκαεννέα ετών, όταν βρέθηκε σε μια δίνη γεγονότων και καταστάσεων, την οποία δεν είχε την δυνατότητα να καταλάβει -πόσο μάλλον να χειριστεί.
Το σύνθημα δόθηκε με ένα τηλεφώνημα κι ευθύς ένας αόρατος θίασος προσώπων μπήκε σε κίνηση. Εδώ που τα λέμε, κανείς δεν φανταζόταν ότι η πλοκή θα εξελισσόταν τόσο γρήγορα...»





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τι μπορούμε να μάθουμε από ένα μυθιστόρημα; Ο άγγλος συγγραφέας Τσέστερτον είχε μια ενδιαφέρουσα απάντηση στο ερώτημα: από ένα καλό μυθιστόρημα μαθαίνουμε για τον ήρωά του, από ένα κακό μυθιστόρημα μαθαίνουμε για τον συγγραφέα του...

Από το μυθιστόρημα του Δημήτρη Μητρόπουλου Νησιά σαν σύννεφα ευτυχώς δεν μαθαίνουμε τίποτε για τον ίδιο τον συγγραφέα. Ευτυχώς, όχι επειδή ο κ. Μητρόπουλος είναι ένας βαρετός και αδιάφορος τύπος ­ κάθε άλλο μάλιστα, αν κρίνουμε από το πολύ ενδιαφέρον, πρώτο, μυθιστόρημά του ­ αλλά επειδή δεν υπάρχει τίποτε πιο βαρετό από το να διαβάζεις σκέψεις περί ζωής σερβιρισμένες στο περιτύλιγμα ενός μυθιστορήματος, όπου η μυθοπλασία είναι το πρόσχημα της ροπής προς την αμπελοφιλοσοφία.

Αντιθέτως, το μυθιστόρημα Νησιά σαν σύννεφα παρ' όλο ότι ανήκει στο είδος «roman a clef» και είναι εμφανές ότι τα υλικά του βασίζονται εν μέρει και στην επαγγελματική εμπειρία του συγγραφέα του ως δημοσιογράφου, είναι ένα βιβλίο το οποίο έχει τις αρετές για να ικανοποιήσει τον αναγνώστη μυθιστορημάτων.

Κατά πρώτον, θα τον ικανοποιήσει με την πλούσια και απρόβλεπτη πλοκή του «θρίλερ», η οποία εκτυλίσσεται με φόντο έναν καμβά διαπλοκής πολιτικών και επιχειρηματικών συμφερόντων, καθώς και με το λιτό, πνευματώδες ύφος του. Θα τον ικανοποιήσει, επίσης, με την επιδεξιότητα του συγγραφέα στον χειρισμό της αφήγησης· όπως και με την αδρή ανάπτυξη των χαρακτήρων, μέσα από διαλόγους φυσικούς και ρεαλιστικούς, χωρίς την εκνευριστική επιτήδευση μιας συγκεκαλυμμένης «φιλοσοφικής» διάθεσης. Θα τον ικανοποιήσει ­ ίσως περισσότερο όλων των άλλων αρετών του ­ με την ειρωνεία του συγγραφέα του προς την αθηναϊκή κοινωνία των νεόπλουτων και των μωροφιλόδοξων. Ειρωνεία καυστική μεν, αλλά με το βάθος της διακριτικής τρυφερότητας που προκύπτει από την κατανόηση του συγγραφέα για τους ήρωές τους και τον κόσμο τους.

Ηρωας του μυθιστορήματος είναι ο Αλέξης Μαυρίδης: ο συμπαθής και ατάλαντος γόνος πλούσιας και ισχυρής οικογένειας της καλής κοινωνίας, ο οποίος διεκπεραιώνει τις μέτριες σπουδές του στην Αμερική και ζει την αθηναϊκή ζωή του με τη στυλιζαρισμένη, ωραιοπαθή βαριεστιμάρα που αποπνέει, λόγου χάρη, ο jeune premier κ. Αλκης Κούρκουλος στους τηλεοπτικούς ρόλους του. Φίλη και περιστασιακή ερωτική σύντροφος του Αλέξη είναι η Λουκία: προερχόμενη από τον ίδιο κόσμο, κρύβει την εξυπνάδα της («επειδή έχω τελειώσει τη Σχολή Μωραΐτη δεν σημαίνει ότι είμαι και ηλίθια» λέει σε μια αποστροφή της...) και της αρέσει να φαντάζεται αμυδρά το μέλλον της στο πλευρό του Αλέξη. Όλα αλλάζουν, όταν ­ με δική της πρωτοβουλία ­ ο ήρωας γνωρίζει τη μοιραία γυναίκα της ιστορίας: την αμερικανίδα δημοσιογράφο Μαίρη Γουόλς. Λόγω ενός συνήθους ­ στα άτομα της δικής του οικονομικής τάξεως και νοημοσύνης ­ συνδυασμού επιπολαιότητας και πνευματικής νωθρότητας, αλλά και εξαιτίας του ανεπίγνωστου και ­ αλίμονο ­ άστοχου πόθου του να αλλάξει την καταθλιπτική μονοτονία του βίου του, ο Αλέξης διαπράττει κάτι το οποίο μόνο με τη γνωστή αγοραία λέξη μπορεί να ειπωθεί ­ εδώ, όμως, ας το πούμε τη μεγάλη «βλακεία» της ζωής του. Η απερίσκεπτη πράξη του Αλέξη θέτει σε κίνηση έναν μηχανισμό ασύλληπτο από τον ίδιο, ο οποίος καταστρέφει τη ζωή του ήρωα και όσων άλλων εμπλέκονται στην περιπέτειά του.

Θα ήταν, ωστόσο, άδικο για την παρουσίαση του βιβλίου, αλλά και για τον υποψήφιο αναγνώστη (θα κατέστρεφε την απόλαυση που προσφέρει ο δεξιοτεχνικός χειρισμός της αφήγησης) να συνοψίσει κανείς την υπόθεση. Είναι αρκετό να πούμε ότι αυτή αποτελεί την αφορμή για μια ιστορία, το θέμα της οποίας είναι η σύνθετη πολυπλοκότητα της πραγματικότητας και η περιορισμένη δυνατότητα του νου να την αναλύσει και να την εξηγήσει πλήρως. Οι ήρωες του βιβλίου δρουν μέσα σε ένα κομμάτι της πραγματικότητας ­ αυτό που ορίζεται από την πεπερασμένη αντίληψή τους ­ και το οποίο εκλαμβάνουν εσφαλμένα ως ολόκληρη την πραγματικότητα. Ο κόσμος τους όμως περικλείεται εντός ενός μεγαλύτερου κόσμου, ο οποίος με τη σειρά του περικλείεται εντός ενός ακόμη μεγαλύτερου και ούτω καθεξής.

Το μυθιστόρημα Νησιά σαν σύννεφα είναι ένα βιβλίο εύκολο και δύσκολο μαζί. Εύκολο, επειδή η γρήγορη εξέλιξη της πλοκής, οι απροσδόκητες ανατροπές, οι αναγνωρίσιμοι ­ αλλά μοναδικοί ­ χαρακτήρες, η απολαυστική κοινωνική σάτιρα, το κάνουν να διαβάζεται διαμιάς. Δύσκολο, επειδή η λεπτότητα της κατασκευής του είναι καλά κρυμμένη. Ο αναγνώστης αφήνεται στη ροή της ιστορίας, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι αυτό επιτυγχάνεται χάρη, π.χ., στην ανεπαίσθητη εναλλαγή οπτικών γωνιών του αφηγητή, στη σταδιακή συγχώνευση της φωνής του με τη φωνή των χαρακτήρων του ή στην οικονομία και στην ακρίβεια του μεταφορικού λόγου σε ένα ύφος κατά τα άλλα λιτό. Αλλά, σε τελευταία ανάλυση, γιατί χρειάζεται ο αναγνώστης να έχει επίγνωση των μέσων του συγγραφέα. Ο σκοπός του είναι να διασκεδάσει, να ευχαριστηθεί την ανάγνωση· και, διαβάζοντας το Νησιά σαν Σύννεφα, θα διασκεδάσει ­ όπως φαίνεται να διασκέδασε και ο κ. Μητρόπουλος όταν το έγραφε...

Η μόνη ένσταση του γράφοντος αφορά το τέλος του βιβλίου. Όχι τόσο επειδή αυτό έρχεται κάπως απότομα, με τη μορφή του κινηματογραφικού fade-out (οι μορφές των ηρώων σβήνουν και χάνονται μέσα στο σκοτάδι), αλλά για τον λόγο ότι ίσως δεν φωτίζεται επαρκώς η εσωτερική αλλαγή που έχει επιφέρει όλη η περιπέτεια στη Λουκία, του μόνου από τους βασικούς χαρακτήρες που έχει διασωθεί στο τέλος της ιστορίας. Όπως επίσης δεν φωτίζονται επαρκώς οι λόγοι που οδηγούν τη Μαίρη Γουόλς, τη μοιραία γυναίκα της ιστορίας, στην αιφνιδιαστική ενέργεια με την οποία εκτοξεύεται η πλοκή. Και ίσως αυτές οι ελλείψεις, καθώς και το ότι αφορούν γυναικείους χαρακτήρες ­ για να επανέλθουμε έτσι στην απάντηση που έδωσε στο αρχικό ερώτημα ο Τσέστερτον ­ να μας κάνουν να μαθαίνουμε κάτι για τον συγγραφέα του βιβλίου...




ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-10-2001