Το δέντρο της τύχης

«Συνδυάζει το μύθο και το παραμύθι, την επιστημονική φαντασία, την εσχατολογική καταστροφή, τις οικονομικές απάτες και τις ερωτικές ιστορίες... δοσμένα σε μια σειρά από συναρπαστικές, αλληλοσυνδεδεμένες ιστορίες, από πολλές φωνές, όλες τους φανταστικά άμεσες. Υπάρχουν συγγραφείς φαντάσματα και φαντάσματα. Υπάρχει ένα πνεύμα που μετενσωματώνεται αναζητώντας το παραμύθι που άκουσε στη "γέννησή" του, το οποίο, δείχνει πως όλοι οι άνθρωποι κινούνται από το μυθικό στο τετριμμένο. Η γοητεία του βιβλίου οφείλεται στη σταθερότητα με την οποία μετακινείται ο Μίτσελ από το ένα στο άλλο, από το ηθικό βάθος στο κωμικό και στο παράλογο... Το βιβλίο δε σκοντάφτει ούτε στιγμή στις ίδιες του τις φιλοδοξίες. Διατρέχει με άνεση το παγκόσμιο χωριό, αλλά δε σου δίνει την αίσθηση ότι πασχίζει να γίνει πολυπολιτισμικό ή να πετύχει θεαματικά αποτελέσματα -παρά μόνο ότι ο Μίτσελ ξέρει τι κάνει.»

A.S. Byatt, Mail on Sunday

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το σύγχρονο μεταμοντέρνο μυθιστόρημα, πέρα από την επανεξέταση, από διαφορετική οπτική γωνία, παραδοσιακών μύθων, συμβόλων, μυθολογίας και θεματικής, η προσέγγιση των οποίων γίνεται με ανατρεπτική διάθεση, εστιάζει βασικά την προβληματική του στην «εικονογράφηση» του ανθρώπου ως κατοίκου της παγκόσμιας κοινότητας. Δεν αρκείται στα όρια ενός διαμερίσματος της Γης, που μάλλον περιορίζουν την εμβέλεια όρασης, αλλά ενδιαφέρεται για όλο το γήινο τοπίο. Τα ηλεκτρονικά πολυμέσα και η ευκολία της μετακίνησης του παρέχουν την ευχέρεια της γνωριμίας του καταργώντας τα στεγανά, τα σύνορα και τις αποστάσεις και διευκολύνοντας τον ενδιαφερόμενο στην πρόσβαση και στην επαφή με τα γεγονότα του κόσμου ανά πάσα στιγμή.

Ενδεικτικό του εν λόγω πνεύματος, και ως προς τη γραφή του και ως προς τη φιλοσοφία του, το ανά χείρας μυθιστόρημα του πρωτοεμφανιζόμενου Αγγλου συγγραφέα Ντέιβιντ Μίτσελ (1969), που εργάζεται ως δάσκαλος στη Χιροσίμα. «Το Δέντρο της Τύχης» είναι ένα πολυμυθιστόρημα, θα έλεγα, που φιλοδοξεί να συλλάβει το σύγχρονο πολιτισμικό, συγγραφικό και πολιτικό πνεύμα καθώς περιφέρεται και περιελίσσεται στις «γειτονιές του κόσμου». Το οδοιπορικό της κεντρικής ιστορίας του στις νευραλγικές εστίες της Γης, στις οποίες και διαμορφώνεται η Νέα Τάξη Πραγμάτων, το δηλώνει με καθαρότητα και σαφήνεια. Η επιλογή εξάλλου της «νευρικής», αλλά ποιητικών αποχρώσεων γραφής του, η οποία χρησιμοποιεί μια ποικιλία ειδών από το μύθο, το θρύλο, το παραμύθι, την επιστημονική φαντασία, το αστυνομικό θρίλερ, έως τη μεταφυσική και το μυστικισμό, τα οποία δεν διστάζει να αναμείξει το νεώτερο μυθιστόρημα, αποδεικνύουν όχι μόνο τις λογοτεχνικές αποσκευές του συγγραφέα, αλλά και την ευθυγράμμισή του με τα σύγχρονα ανανεωτικά ρεύματα της γραφής.

Οι εγκιβωτισμένες επιφανειακά μόνο αυτόνομες ιστορίες του, που συγκροτούν το σώμα του μυθιστορήματος, συγκλίνοντας ευρηματικά προς ένα συγκεκριμένο ιδεολογικά τέλος, δεν διηγούνται, ωστόσο, μόνο την ιστορία των ηρώων τους, αλλά, κυρίως, μέσω αυτών, τη δραματική περιπέτεια του κόσμου γενικότερα. Η καθημερινότητα του εν λόγω κόσμου, με την ποικιλία των γεγονότων της, δίνει και το στίγμα της παγκόσμιας κοινότητας, την ταυτότητά της βασικά, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί στα τέλη της περασμένης μόλις πριν από λίγο χιλιετίας: Γκρίζα, μελαγχολική, αβέβαιη, έως και δυσοίωνη ως προς την αυριανή μετεξέλιξή της. Απ' αυτή την άποψη, στο απώτερο βάθος του έργου, πίσω από τη «μυθιστορηματική» φυσιογνωμία του, ακούγεται το αμείλικτο, απρόβλεπτο βήμα της Ιστορίας, εφόσον κανείς δεν μπορεί να προεικάσει την κατεύθυνσή του, ανεξαρτήτως «επιστημονικού-πολιτικού» σχεδιασμού της. Είναι ένας ήχος απειλητικός, άμορφος και απροσδιόριστος, σχεδόν υλικός, και γι' αυτό ιδιαίτερα τρομακτικός, ένας ήχος που εμπεριέχει, και κομίζει με ανατριχιαστική βεβαιότητα, παρ' όλη την εξωτερική ασάφειά του, ένα εφιαλτικό μήνυμα επικείμενου Αρμαγεδδώνα, που αποκτά ξαφνικά τραγικές διαστάσεις, όταν μάλιστα διαπιστώνεται ότι ηχεί στο κενό, σε ώτα μη ακουόντων. Δεν είναι, λοιπόν, καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι το σχεδόν «άγριο», στο υπόγειό του, μυθιστόρημα του Ντέιβιντ Μίτσελ εγκαινιάζεται με τη διοχέτευση του δηλητηριώδους αερίου στο μετρό του Τόκιο, στις 20 Μαρτίου του 1995, από την παρανοϊκή εκείνη Αδελφότητα που αποφάσισε να «εξαγνίσει» τον «ακάθαρτο» κόσμο βυθίζοντάς τον στη φρίκη, και «κλείνει» συμβολικά με έναν φανατικό, υστερικό οπαδό της στο ίδιο σημείο, γεγονός που αφήνει να εννοηθεί ότι τίποτε δεν τελείωσε και ότι θα υπάρξει με αυτήν ή με οποιαδήποτε άλλη μορφή η συνέχεια της φρίκης, που μοιάζει πια να είναι σήμα κατατεθέν αυτού του πανάθλιου κόσμου. Μια φρίκη που κάθε άλλο παρά μάθημα έχει αποτελέσει, αφού και πριν και μετά από αυτήν την αγριότητα, απ' αυτήν την κτηνωδία, άλλοτε με ανάλογες ακραίες κι άλλοτε με πιο «ήπιες» συμπεριφορές από τους εκάστοτε είτε εκ θεού είτε εκ της πολιτικής αυτοχριζόμενους σωτήρες αυτού του κόσμου, το ανθρώπινο τοπίο συνεχίζει να αυτοεπαναλαμβάνεται συνεχώς επιδεινούμενο, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται όλο και πιο στείρο, όλο και πιο αμοραλιστικό, εντελώς παρακμιακό και χωρίς στην ουσία ελπίδα για μια πιθανή αυριανή ανθοφορία του.

Οι διαπιστώσεις του συγγραφέα δεν περιλαμβάνουν μόνο τις αποτυχίες των διαφόρων πολιτικών συστημάτων, αλλά και των εξίσου συνυπεύθυνων θρησκειών, καθώς εισέρχεται στη δύσοσμη κουζίνα τους και αποκαλύπτει τα αποκρουστικά παρασκευάσματα που ετοιμάζουν και διοχετεύουν στον ανθρώπινο οργανισμό καταλλήλως οι διάφοροι μεσσίες τους. Κι ίσως γι' αυτό, κάποια στιγμή εξανίσταται μπροστά στην απέχθεια που του προκαλεί η απίστευτη, η αδιανόητη πραγματικότητα που υποκρύπτεται, τεχνηέντως πάντοτε, κάτω από το υποκριτικό προσωπείο τους: «Κατάλαβα ότι ο χριστιανισμός (του οποίου οι ηγέτες ευλογούν, ως γνωστόν, τα όπλα εναντίον του «εχθρού») ήταν μια φρικτή, νοσηρή φάρσα δύο χιλιάδων χρόνων». Οπως ανάλογη εξάλλου είναι και όλων ανεξαιρέτως των άλλων θρησκειών και αιρέσεών τους που έχει επινοήσει η ανθρώπινη σκοπιμότητα, προκειμένου να χειραγωγήσει τον «αφελή, απλό λαό», μια φάρσα θλιβερή που συνεχίζει να υφίσταται ως ανίατη μολυσματική ασθένεια, αδυνατώντας πλέον να κρύψει τη διαπιστωμένη ένδειά της.

Αυτήν ακριβώς την αποκαρδιωτική ένδεια θα συναντήσει με μια ποικιλιά εκδοχών της ο συγγραφέας σε όλο το αγχωτικό οδοιπορικό του που περιελίσσεται ανά τον κόσμο· ξεκινώντας από την Ιαπωνία (Τόκιο, Οκινάουα), θα συνεχιστεί στην Κίνα (Ιερό Βουνό), θα περάσει από τη Μογγολία (Ουλάν Μπατόρ), θα σταθεί στη Ρωσία (Αγία Πετρούπολη), θα κατηφορίσει στην Αγγλία (Λονδίνο), θα σταθεί για λίγο στην Ιρλανδία (Κλίαρ Αϊλαντ), θα πάρει το νυχτερινό τρένο για τη Νέα Υόρκη και, τέλος, θα επιστρέψει στο προαναφερθέν μετρό του Τόκιο. Οι διάφορες ιστορίες που θα «συναντήσει» στις «στάσεις» του ταξιδιού του και τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν σ' αυτές, ένας οπαδός της Αδελφότητας, ένας υπάλληλος δισκοπωλείου, ένας δικηγόρος μεγαλοεταιρείας, ένα κορίτσι τεϊοποτείου, μια μεγαλοφυής επιστήμων, μια αλλοτριωμένη υπάλληλος γκαλερί, ένα ...«πνεύμα» που περιφέρεται από ξενιστή σε ξενιστή, αλλά και τα διάφορα άλλα που τα πλαισιώνουν, δεν εξαντλούνται μόνο μέσα στο μικρόκοσμο του προσωπικού τους δράματος, αλλά λειτουργούν ως συμβολικές ψηφίδες της σύγχρονης παγκόσμιας τοιχογραφίας. Ζωντανό, άμεσο, χυμώδες, ενίοτε προκλητικό έως και πικρόχολο, το σπουδαίο αυτό μυθιστόρημα μεταφράστηκε δημιουργικά από τη Βάκυ Τόμπρου.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/04/2004