Με λένε Λέξη

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Η ζωή ως λογοτεχνική αυτοβιογραφία

Από το «Αννα, να ένα άλλο» (1979), τη «Σκόρπια δύναμη» (1982) και την «Περίληψη του κόσμου» (1985) μέχρι το «Ο Ηλιος δύω» (1996) και το «Καλός καιρός/Μετακίνηση» (2005), η Μαρία Μήτσορα εκφράζεται με έναν αποσπασματικό τρόπο γραφής, ο οποίος προβάλλει το ρευστό και κατακερματισμένο σύμπαν τού εγώ σε μιαν εξίσου ασταθή, αλλά και ευπαθή πραγματικότητα, της οποίας οι θολές και κάποτε παράλογες ή και βίαιες μορφές εντείνουν την απομόνωση των ηρώων από το περιβάλλον τους, σπρώχνοντας τη συνείδησή τους σε όλο και σκοτεινότερα στρώματα. Τα έχω ξαναγράψει: η παραίσθηση και οι απατηλές ή οι παραπλανητικές της καταστάσεις, η διάλυση του υποκειμένου και η μεταμόρφωσή του σε μια διάτρητη και ασυγκόλλητη μάζα, όπως και το στρίμωγμα των αφηγηματικών προσώπων σε ένα είδος εσκεμμένου υπαρξιακού περιθωρίου, που σφίγγει σαν μέγγενη τον νου τους και αυξάνει στο έπακρο τους ρυθμούς της καρδιάς τους, χωρίς να μπορεί ποτέ να αναζητήσει, ή έστω να υποδείξει, μιαν αξιόπιστη οδό διαφυγής, αποτελούν τα βασικά μοτίβα της Μήτσορα σε όλο το μήκος της πεζογραφίας της -ακόμη και στα δύο τελευταία της έργα, όπου εκδηλώνεται σαφώς μια διάθεση για έξοδο από τον χώρο της απόλυτης ασφυξίας και της ολοκληρωτικής αδράνειας, με το αίσθημα της αγάπης να τρέφει για πρώτη φορά κάποιες ελπίδες για επιβίωση.

Αφήγηση με προαπαιτούμενα;

Το τομίδιο «Με λένε Λέξη» εντάσσεται στην εκδοτική σειρά «Η κουζίνα του συγγραφέα», που επιμελείται ο Μισέλ Φάις στον οίκο «Πατάκη», και γράφτηκε με ορισμένα προαπαιτούμενα: με τον σκοπό να ανταποκριθεί με κάποιον τρόπο στη θεματική λογική της σειράς, που ζητάει από τον συγγραφέα να μιλήσει για τις περιπέτειες τις οποίες έχει ζήσει μέσα στο εργαστήριό του. Περιπέτειες οι οποίες μπορεί να ξεκινούν από τα διαβάσματά του και τις όποιες επιρροές δέχτηκε από αυτά και να φτάνουν μέχρι τη συναρμογή των οικοδομικών του υλικών ή τις βιωματικές ρίζες των ιστοριών του. Το στιλ το οποίο εφαρμόζει εδώ και πολλά χρόνια στα βιβλία της η Μήτσορα δεν θα της επέτρεπε εν ουδεμία περιπτώσει να καταπιαστεί σε μια τέτοια σειρά με θεωρητικά ζητήματα τεχνικής και επιδράσεων ή με μορφολογικούς προβληματισμούς διά μακρών αναπτυγμένους: όχι γιατί ζητήματα ή προβληματισμοί αυτής της κατηγορίας απουσιάζουν από την πρόζα της, αλλά επειδή ό,τι έχει σκεφτεί επί ανάλογων θεμάτων, έχει περάσει στο έργο της ως οργανικό ή συστατικό του στοιχείο. Εκείνο το οποίο προσπαθώ να πω είναι πως από συγγραφείς όπως η Μήτσορα δεν περιμένει κανείς μια δοκιμιακού τύπου έκθεση των ιδεών και της ποιητικής τους, αφού οι ιδέες και η ποιητική τους είναι ενσωματωμένες στη φόδρα της γραφής τους, αλλά μια μαρτυρία για το πώς έχουν βιώσει την καλλιτεχνική τους δουλειά -για το πώς έχουν προκύψει και διαμορφωθεί τόσο οι προϋποθέσεις όσο και τα αποτελέσματά της. Και έτσι ακριβώς, νομίζω, κινείται η Μήτσορα στο «Με λένε Λέξη», παρουσιάζοντας μια περιπέτεια ζωής η οποία δεν είναι τίποτε άλλο από τη λογοτεχνική της περιπέτεια: μια προσωπική αυτοεξιστόρηση, που δεν είναι τίποτε άλλο από τη λογοτεχνική της αυτοβιογραφία.

Διαβάζοντας, βεβαίως, το κείμενο θα χρειαστεί να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί. Η ασυνεχής και πολύ συχνά πρωθύστερη δράση, τα ελλειπτικά πρόσωπα, οι μισοφωτισμένοι και κατά κανόνα σκιασμένοι χώροι, οι κάποτε απλώς σκιτσαρισμένοι χαρακτήρες, όπως και η σχεδόν εκ συστήματος υπονόμευση κάθε αίσθησης ρεαλισμού για τα δρώμενα (δεδομένα επί τη βάσει των οποίων έχει χτιστεί, όπως το έλεγα και προεισαγωγικά, ολόκληρο το έργο της Μήτσορα), δεν μας ενθαρρύνουν να ταυτίσουμε τα γεγονότα που κατατίθενται στο βιβλίο με τα γεγονότα μιας πραγματικής αυτοβιογραφίας. Κι αν απέναντι σε μια πραγματική αυτοβιογραφία δεν μειώνουμε, έτσι κι αλλιώς, ούτε προς στιγμήν τον σκεπτικισμό μας σχετικά με το τι εννοεί και το τι προβάλλει ο συγγραφέας ως τελική αλήθεια της, σε μιαν αυτοβιογράφηση όπως η αυτοβιογράφηση της Μήτσορα, η καχυποψία μας θα πρέπει να είναι διπλά και τρίδιπλα αυξημένη.

Υπό λοξή γωνία

Αν παραδεχτούμε, επομένως, πως τα πάντα στο «Με λένε Λέξη» τελούν, όπως επιτακτικά το απαιτεί και ο τίτλος του, υπό σκηνοθεσία, παραμένοντας σε κάθε περίπτωση υπό λοξή γωνία, μια διαπίστωση στην οποία μπορούμε εύκολα να προχωρήσουμε είναι πως τίποτε δεν κατάφερε ποτέ να πάει καλά στο παιδικό, αλλά και στο εφηβικό ή το νεανικό περιβάλλον της ηρωίδας-αφηγήτριας. Οικογενειακές συγκρούσεις, ξαφνικοί και απανωτοί θάνατοι, βαριές και ανίατες ασθένειες, συζυγικοί ανταγωνισμοί, φίλοι ή εραστές με νοσηρή προσωπικότητα, ψυχιατρικές κλινικές, αδιάγνωστες και επικίνδυνες επιθυμίες, απαγχονισμοί και αυτοκτονίες, φονικές εκρήξεις και ανησυχαστικά ορμέμφυτα έρχονται να κατακλύσουν τη σκηνή των γεγονότων και να αποκαλύψουν ένα γυναικείο πρόσωπο ανεπανόρθωτα τραυματισμένο από τον περίγυρό του. Κανένας μελοδραματισμός, παρ' όλα αυτά, δεν υπάρχει εδώ. Καμία υπερβολή συμπτώσεων, όσο μεγάλη κι αν δείχνει, δεν βγάζει τη γλυκερή γεύση της αισθηματολογίας, κανένας κατ' επανάληψη ορυμαγδός, όσο πιεστικός κι αν μοιάζει, δεν αδειάζει την ατμόσφαιρα από την ένταση και την οξύτητά της. Κι όλα αυτά επειδή η Μήτσορα ξέρει να μεταστρέφει την υπερβολή και τον ορυμαγδό, όπως και την εμπειρία κάθε μεγάλης ή μικρής καταστροφής, σε πρώτη ύλη και σε ζωτικό ταυτοχρόνως εργαλείο της αφήγησής της, που κατορθώνει να βάλει κυριολεκτικά φωτιά στην πραγματολογία της (σε όποιον βαθμό πιστέψουμε ότι πρόκειται όντως περί πραγματολογίας), μετασχηματίζοντάς τη σε αυτοσύστατο κόσμο: έναν παραληρηματικό, σπασμένο σε δεκάδες κομμάτια, καθώς και πέρα για πέρα ανασφαλή κόσμο, ο οποίος, εντούτοις, μας οδηγεί (θα το πω ξανά) με απόλυτη ασφάλεια στον λογοτεχνικό κόσμο της Μήτσορα - σε ό,τι μας κέρδισε και μας γοήτευσε στα βιβλία της κατά τη διάρκεια της τελευταίας τριακοντατετίας.

Κι αν στο προτελευταίο της βιβλίο, το «Καλός καιρός / Μετακίνηση», η συγγραφέας όδευσε προς έναν ρεαλισμό και μια στρογγυλοποίηση των πρωταγωνιστών και των καταστάσεων που παραμένουν ξένο σώμα στο σύνολο της δουλειάς της, με το «Με λένε Λέξη» καλύπτει διαμιάς, θα έλεγα, το χαμένο έδαφος και επιστρέφει στα καλύτερα (τα πιο ωραία και τα πιο οδυνηρά συνάμα ψαγμένα) κομμάτια του εαυτού της. Κομμάτια τα οποία της διασφαλίζουν μιαν όλως ιδιότυπη θέση στο φάσμα της σύγχρονης παραγωγής και την προικίζουν με μια καθ' όλα εγγυημένη, επίσης ειδικού βάρους ποιότητα.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, 17/4/2008

Κριτική:

Ενα αυτοβιογραφικό αφήγημα με πολλές σκέψεις για την τέχνη της πεζογραφίας. Ενα αφήγημα όπου τα πάντα συλλαμβάνονται υπό λοξή γωνία. Οικογενειακές συγκρούσεις, ξαφνικοί και απανωτοί θάνατοι, βαριές και ανίατες ασθένειες, συζυγικοί ανταγωνισμοί, φίλοι ή εραστές με νοσηρή προσωπικότητα, ψυχιατρικές κλινικές, αδιάγνωστες και επικίνδυνες επιθυμίες, απαγχονισμοί και αυτοκτονίες, φονικές εκρήξεις και ανησυχαστικά ορμέμφυτα έρχονται να κατακλύσουν τη σκηνή των δρωμένων και να αποκαλύψουν ένα γυναικείο πρόσωπο ανεπανόρθωτα τραυματισμένο από τον περίγυρό του. Κανένας μελοδραματισμός, παρ' όλα αυτά, δεν υπάρχει εδώ. Καμία υπερβολή συμπτώσεων, όσο μεγάλη κι αν δείχνει, δεν βγάζει τη γλυκερή γεύση της αισθηματολογίας, κανένας κατ' επανάληψη ορυμαγδός, όσο πιεστικός κι αν μοιάζει, δεν αδειάζει την ατμόσφαιρα από την ένταση και την οξύτητά της. Η Μήτσορα ξέρει πώς να μεταστοιχειώσει την εμπειρία κάθε μεγάλης ή μικρής καταστροφής σε πρώτη ύλη και σε ζωτικό ταυτοχρόνως εργαλείο της αφήγησής της.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Βιβλιοθήκη, 9/5/2008