Μνήμων 21

Δώδεκα κείμενα που αναθεωρούν την ελληνική ιστορία και καταρρίπτουν τους μύθους ενός παντοδύναμου εθνικού ναρκισσισμού



Αναλογιστήκατε ποτέ γιατί ο Ρήγας Βελεστινλής επέλεξε για προμετωπίδα στη Χάρτα εκείνη την παράσταση με τον Ηρακλή κραδαίνοντα ρόπαλο να κυνηγά μια έφιππη Αμαζόνα; Παράσταση που γεννά το ερώτημα τι το κοινό υπάρχει μεταξύ των Αμαζόνων και των θηλυμανών ορέξεων ή και θηλυπρεπών τάσεων των σουλτάνων, για τις οποίες και γίνεται λόγος στη Χάρτα. Ή, το ακόμη σημαντικότερο, γιατί ο Ρήγας στο Σχολείο των ντελικάτων εραστών περιγράφει τις γυναίκες ως «τραγανιστές βουκίτσες». Σε όλα αυτά τα διαφυγόντα ή και αποσιωπημένα από παλαιότερους σχολιαστές ερωτήματα δίνει απάντηση ο Α. Λιάκος, αποκαλύπτοντας τις σεξουαλικές συνδηλώσεις τους και ως συμβολή στην ιστορία του ανδρικού φύλου, τόσο παραμελημένη από τις ανθοφορούσες φυλετικές σπουδές των δύο τελευταίων δεκαετιών, τις οποίες και έχουν αναλάβει κατ' αποκλειστικότητα οι γυναίκες.

Εόρτιος τριακονταετίας ο πρόσφατος τόμος, καθώς εκδίδεται μεν Οκτώβριο 2002, αφορά όμως το 2001. Και εορταστές, οι άλλοτε ποτέ φοιτητές και σήμερα πλέον επιφανείς ιστορικοί και νεοελληνιστές, που συνεχίζουν να κρατούν σταθερή τη ρότα της Εταιρείας και του περιοδικού τους. Δώδεκα μελετήματα, παρατεταγμένα, ως συνήθως, στον άξονα του χρόνου - ανακοινώσεις σε επεξεργασμένη μορφή αλλά και κείμενα σε πρώτη δημοσίευση - διαπνεόμενα, λιγότερο ή περισσότερο, από διάθεση αναθεώρησης και περαιτέρω διερεύνησης του «εθνικού αφηγήματος», ως αποκαλείται, επί το νεωτερικότερον, η ελληνική ιστορία, προς κατάρριψη των μύθων που έως προσφάτως το συσκότιζαν, προπαντός προς κάλυψη των «σιωπών» της παλαιότερης και συντηρητικότερης ιστοριογραφίας.

Στη μονομερή ιστορία τη γραμμένη από τους νικητές των εκάστοτε συγκρούσεων, οι νεότεροι ιστορικοί αντιπροτείνουν μια σύνθετη και ανοικτή αφήγηση, αποδεχόμενη περισσότερες εκδοχές. Ως λ.χ. η διερεύνηση της στάσης Ενωτικών και Ανθενωτικών κατά τον 15ο αιώνα από την Τ. Κιουσοπούλου ή η ανάλυση της Μ. Πύλια για τον ρόλο του κοτζαμπάση πέραν του διπολικού σχήματος, ή φιλόπατρις ή τουρκολάτρης. Ορισμένοι μάλιστα ερευνητές, στηριζόμενοι στις αναλύσεις δυτικών θεωρητικών και στον πλούτο της σύγχρονης ορολογίας, σκιαγραφούν εισαγωγικά ένα ιδεολογικό πλαίσιο, το οποίο εκείνοι μεν εφαρμόζουν εκ του ασφαλούς, σε παλαιότερα φαινόμενα, ο αναγνώστης όμως ωθείται σε εποικοδομητικούς στοχασμούς του παρόντος. Λαμπρό παράδειγμα, το εκτενές κείμενο του Χ. Εξερτζόγλου για τις εθνικές και θρησκευτικές τελετουργίες στη νεότερη Ελλάδα, εστιασμένο στον εορτασμό της πεντηκονταετηρίδας της Ελληνικής Επανάστασης, στις 25 Απριλίου 1871. Οπως εξηγεί ο μελετητής, με αυτές τις τελετουργίες η εκάστοτε εξουσία συνδέεται με το ηρωικό παρελθόν και μέσω αυτού εξασφαλίζει τη θέση της στο παρόν. Βεβαίως η επιτυχία των ελιγμών της εξαρτάται από τον εσαεί κυρίαρχο λαό, κατά πόσο θα δώσει, συμμετέχοντας στους εορτασμούς, τη συναίνεσή του. Η γλαφυρή διήγηση του Χ. Εξερτζόγλου για τη μετακομιδή των οστών του Γρηγορίου Ε', πριν από 132 χρόνια, προς επιστέγασμα εκείνης της επετείου, μας βοηθά να συλλάβουμε και το μήνυμα του εθνικού πλέον εορτασμού του Πολυτεχνείου κατά την 17η Νοεμβρίου. Προφανώς, η νεόκοπη τελετουργία δεν έχει την ανάγκη ιερών λειψάνων, αφού υπάρχουν ανάμεσά μας οι ίδιοι οι ήρωες που, αν και μεσήλικοι, ανιστορούν τηλεοπτικώς τα διαδραματισθέντα με αμείωτη θέρμη. Ο τόμος, όπως άλλωστε και όλοι οι προηγούμενοι, συνίσταται προς τέρψιν ενός ευρύτερου κοινού.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 09-02-2003