Χρυσή Ακτή

Φυγή, αναζήτηση, εγκατάλειψη ή αλλαγή τόπου; O ήρωας αφήνει οικογένεια, καριέρα, σπίτι και μιαν ασφαλή ζωή στο κέντρο της Eυρώπης για να επιδιώξει την περιπέτεια στην αντίπερα όχθη. Στο κλασικό αυτό μοτίβο της φυγής ο συγγραφέας ερευνά το κινούν αίτιο της αποσάθρωσης των ανθρώπινων σχέσεων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης: απομυθοποίηση της εργασίας, δυσφήμηση της έννοιας της προόδου, επιτάχυνση ανταλλαγών, πολλαπλασιασμός επιλογών. O ευρωπαϊκός ορθολογισμός συγκρούεται με την «υπανάπτυξη» και ο ήρωας του βιβλίου μετεωρίζεται μεταξύ των τόπων, καταναλώνει το γεωγραφικό χώρο και ταλανίζεται μεταξύ ερωτικών σχέσεων, μέχρι να βρει την κάθαρση εκεί όπου λιγότερο την περίμενε. H κυκλικότητα του αφηγηματικού χρόνου τον οδηγεί στις απαρχές και στα αρχέτυπα της ανθρώπινης περιπέτειας, εκεί όπου ίσως η ζωή μπορεί να γίνει τέχνη.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η Χρυσή Ακτή είναι ένα από τα ιστορικότερα κομμάτια του σύγχρονου κόσμου. Απλωμένη στο πέταλο της κεντρο-δυτικής Αφρικής, υπήρξε το πεδίο μετεπιβίβασης δεκάδων εκατομμυρίων σκλάβων προς το Νέο Κόσμο, ο οποίος με μια κτηνωδία διαρκείας εξασφάλισε το δωρεάν δυναμικό των παραγωγικών δυνάμεων που οικοδόμησαν την έννοια Αμερική. Χρυσή Ακτή είναι και ο τίτλος του πρώτου μυθιστορήματος που συνέγραψε ο γνωστός ερευνητής, αρθρογράφος και συγγραφέας οικολογικού δοκιμίου Μιχάλης Μοδινός. Είναι ένα μυθιστόρημα - διαδρομή στην αυτογνωσία του ανδρικού φύλου, μια συνάρτηση με παραμέτρους που βρίσκουν πολλαπλές βιογραφικές εφαρμογές στη θαυματουργή αλλά και τραγικά μοναχική χώρα του ανδρικού υπερεγώ. Μια χώρα που, συμβολικά, ίσως βρίσκει την αυτοπραγμάτωση - ολοκλήρωσή της στην τοπογραφία της αφρικανικής Χρυσής Ακτής.

Το μυθιστόρημα αναμφίβολα είναι το δυσκολότερο λογοτεχνικό είδος. Η φιλοδοξία τού να γράψει κάποιος για πράγματα που αφορούν και άλλους, μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν ο συγγραφέας διαθέτει έναν ενδιαφέροντα μύθο προς εξιστόρηση και, επιπλέον, εάν είναι σε θέση να τον εξιστορήσει με τρόπο περίτεχνο, έτσι ώστε το κείμενο να διατηρεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος. Ο Μοδινός αναμφίβολα επιτυγχάνει και στα δύο πεδία, παραδίδοντας ένα πεζογράφημα το οποίο νομίζω μπορεί θαυμάσια να ενταχθεί στο υπο-είδος της προσωπικής-βιωματικής αφήγησης. Μια αφήγηση την οποία ο συγγραφέας παραθέτει με έναν έξυπνο χωροχρονικό συντονισμό, έτσι ώστε να αναδεικνύονται, αφ' ενός, η κυκλικότητα του χρόνου -δομική συνθήκη για να εξιστορήσει το μύθο του-, αφ' ετέρου τα προσφυή κοινωνιογραφικά, ανθρωπολογικά, περιβαλλοντολογικά και πολιτικά σχόλια και αναφορές, που διανθίζουν με τα απαραίτητα κομψά υλικά το σκηνικό της ακατασίγαστης εσωτερικής έντασης του ήρωά του.

Η Χρυσή Ακτή, υπογείως, αποτελεί επίσης μια ψυχαναλυτική κατάθεση. Η έμμονη ιδέα του ήρωα είναι η τελική αναμέτρηση με την ψυχογενή τυραννική συνθήκη του ανδρικού φύλου, τη συνθήκη του αέναου κυνηγού του γυναικείου σώματος, μια συνθήκη που προκύπτει τόσο από φροϊδικές όσο και από ανθρωπολογικές διεργασίες. Η εικονοληψία, τα στερεότυπα και οι κοινωνικές συμβάσεις παραμένουν σε ένα τμήμα του εγκεφαλικού σχεδιαστηρίου του ήρωα, ωστόσο δείχνουν να περισσεύουν στη μικρο-επανάσταση που εξαπολύει ενάντια στη σύμβαση της ευτυχούς οικογενειακής ζωής και τη συγκατάβαση μιας καλά αμειβόμενης πλην γκρίζας καριέρας στα υψηλά κλιμάκια της υπαλληλικής ιεραρχίας της Κομισιόν, η οποία δεν τον συναρπάζει καθόλου.

Για να ξεφύγει απ' όλα αυτά ο Νίκος αποφασίζει να παίξει ένα πρωτότυπο πόκερ. Τα χαρτιά που κρύβει για να ποντάρει είναι το μοτίβο της φυγής, το μοτίβο της ερωτικής απελευθέρωσης, το μοτίβο της τελικής μοναξιάς. Το πόκερ λαμβάνει χώρα σε ένα νοητό μεταφορικό μέσο που εξυπηρετεί το στόχο της μετάβασης στη Χρυσή Ακτή. Το ταξίδι όμως προς τη Χρυσή Ακτή είναι ανάστροφο και η διαδρομή τεθλασμένη. Η εκκίνηση από την Αθήνα -που είναι κάπως θολή και υπαινίσσεται το πρόβλημα κρίσης ως προς την εθνο-ανθρωπολογική ταυτότητα του ήρωα- δεν σηματοδοτεί σπουδαία πράγματα. Η πραγματική ζωή αρχίζει με την άφιξη στην Γκάνα, σε νεότατη ηλικία. Εκεί ο ήρωας ανακαλύπτει τον έρωτα -ή τον ερωτισμό;- στις αρχετυπικές του εκφάνσεις, όπως πιθανώς μόνο στην Αφρική μπορεί να συμβεί. Γίνεται ανθρωπολόγος που πειραματίζεται, μαθαίνει, αναλύει τη γυναίκα, απολαμβάνοντας ο ίδιος τα οφέλη ενός άκρατου ηδονισμού που απλόχερα του προσφέρει η Αφρικανή γυναίκα. Ακολουθεί η διαδρομή προς Βορρά και η εγκατάσταση στις Βρυξέλλες, η ευόδωση μιας λαμπρής -σύμφωνα με τα τρέχοντα ειωθότα- κοσμικής ζωής στην καρδιά της Ευρώπης, το νομοτελειακό hangover που οδηγεί σε βαθύ προσωπικό αδιέξοδο και υπαρξιακή αγωνία, η αντι-ηρωική, προδοτική και σουρεαλιστική φυγή στην Κρήτη και μετά...

Ο ήρωας χτίζει τις εμμονές και τις αγκυλώσεις του στη Χρυσή Ακτή. Πρώτα επιτόπου, ως εικοσάρης, και πολύ αργότερα, ως πενηντάρης, με τα φλας-μπακ και την καταβύθιση στην υπαρξιακή ανασκαφή των λεπτομερειών του παρελθόντος, επιμένει να επιδιώκει τον ατόφιο έρωτα, την απόλυτη γυναίκα, φαντασιώνοντας συνεχώς -και πιθανώς λυτρώνοντας το υπερεγώ του- τις προδιαγραφές ενός προτύπου που μπορεί να παραχθεί μόνο σε συνθήκες αποστειρωμένου εργαστηρίου. Τα βάζει με τη φύση, απεχθάνεται τη διαλεκτική, στοχεύει αποκλειστικά σε μια ατομιστική και ωφελιμιστική νομή των αγαθών που τον συγκινούν. Προσπαθεί να αγνοήσει τις μητρικές πολιτιστικές εγγραφές στο ίδιο του σώμα και την προσωπικότητα του, μέχρι που το σύμπαν απόλυτου ξεσαλώματος του υπερεγώ του, καλά λιπασμένο από μιαν ανυπόφορη, εξυπνακίστικα ώριμη και άγουρα σαγηνευτική για την ηλικία της Ελληνίδα φοιτήτρια, μπλοκάρει -μάλλον αναπάντεχα- από το άκρο αντίθετο.

Ολα ανατρέπονται -ή καλύτερα διευθετούνται- από τη συλλογική μνήμη των γυναικών της ζωής του, την οποία ανασύρει προς αρωγή όταν οι επιθυμίες του προσκρούουν σε τείχη αδιεξόδων (ηλικία, πατρότητα). Αναπόφευκτα, ο καταλύτης της συμφιλίωσης με τον κόσμο, τη γη, τους οικολόγους, τις γυναίκες και κυρίως με τον εαυτό του, εντέλει δεν είναι άλλος από τη γυναίκα της ζωής του. Μια πάλλευκη, παλικαρού Αγγλίδα, που μέσα από μια μακρόχρονη διαδρομή παρουσίας/απουσίας, ταξιδιού/παραμονής και συνολικής αλληλοσυμπλήρωσης/αλληλοαμφισβήτησης, τον τιθασεύει με έναν πολύ γυναικείο τρόπο. Ετσι, ο στην πραγματικότητα δραματικά ηττημένος πετεινός καταλήγει στην πολυλειτουργική αγκαλιά της γυναίκας του, με τη βεβαιότητα ότι στο τέλος υπήρξε ο νικητής στη σκληρή αναμέτρηση με το εγώ και το υπερεγώ του. Στρατηγική win-win, που στη μοντερνιστική γλώσσα του βρυξελλιώτικου ευρωπαϊσμού σημαίνει όλοι κερδισμένοι και ωφελημένοι, όπως δηλώνει ο ήρωας σοφότερος και αυτοσαρκαζόμενος σε κάποια φαινομενικά δευτερεύουσας σημασίας ερωτική του σύντροφο.

Ολοι κερδισμένοι λοιπόν, στον κόσμο της αλυσιτελούς αποδόμησης των βασικών κυττάρων της κοινωνικής ζωής, αποδόμηση που έρχεται με τις πολλαπλές ευκαιρίες απελευθέρωσης/αποδέσμευσης από τη συμβατική χρονο-χωρικότητα που παράγει η παγκοσμιοποίηση. Ορίστε λοιπόν η ιδρυτική συνθήκη της σχέσης των δύο φύλων ή, καλύτερα, η ιδρυτική συνθήκη αγάπης /έρωτα, όπως έχει ρολοποιηθεί στις σύγχρονες καταστάσεις αποδιοργάνωσης και ασυνέχειας, ακόμη και της μοντερνικής εκδοχής της πυρηνικής οικογένειας. Η επικύρωση της ιδιαίτερης αυτής συνθήκης της εποχής μας τελικά δεν είναι τίποτε περισσότερο από τον από μηχανής θεό, που βοηθά στην αξιοπρεπή έξοδο όλων από το δράμα του ήρωα. Με τη γυναίκα του να θριαμβεύει ως ο πιο αδύναμος κρίκος της Χρυσής Ακτής, αλλά ταυτόχρονα και ως ο πιο δυνατός. Αλλωστε, στο προαιώνιο ανθρώπινο παιχνίδι της κατανομής της εξουσίας και του έρωτα, είναι κάτι παραπάνω από προφανές ότι ο πραγματικός νικητής είναι εκείνος που μπορεί να συγχωρεί.



ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΑΚΙΩΤΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 03/02/2006