Αξιοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη

Οι έννοιες της αξιοκρατίας και της επάξιας αντιμετώπισης έχουν αδιαμφισβήτητη διαισθητική απήχηση. Βεβαίως, η επίκλησή τους συχνά υποκρύπτει την επίδραση άλλων καταστατικών αρχών του ηθικοπολιτικού μας οπλοστασίου. Εκφράσεις όπως "αξίζει τα λεφτά του", "δεν του άξιζε αυτή μοίρα", "στον καθένα αξίζει μια δεύτερη ευκαιρία", "δεν μου αξίζει αυτή η συμπεριφορά" κ.ο.κ. βρίθουν στο καθημερινό λεξιλόγιό μας, μοιραίως. Με δεδομένη την ευρεία χρήση της έννοιας του αξίζειν στον λόγο μας, αλλά και το πλουραλιστικό πεδίο αναφοράς της, το ερώτημα που πραγματεύεται η μελέτη είναι η θεωρητική υπόσταση αυτής της έννοιας στο κανονιστικό τοπίο. Στο επίκεντρο της ανάλυσης είναι η σφαίρα της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η επάξια αντιμετώπιση εξετάζεται υπό διττή έννοια: ως έκφραση αριστείας και αξιοκρατικών επιτευγμάτων, αλλά και ως επανόρθωση ή αποζημίωση για βάρη που επωμίζονται τα δρώντα υποκείμενα δίχως δική τους ευθύνη. Αναζητώντας τον θεμελιωτικό ρόλο της έννοιας του αξίζειν, ανιχνεύονται συνάφειες και επιχειρούνται αντιδιαστολές με τα δικαιώματα, την ωφελιμότητα, την τυχαιότητα, την ισότητα.

Υποστηρίζω ότι τόσο η δεοντοκρατική όσο και η συνεπειοκρατική δικαιολόγηση περιορίζουν δραστικά το θεωρητικό βεληνεκές της επάξιας ανταμοιβής, πολύ περισσότερο από ό,τι δέχονται οι υπερασπιστές της αξιοκρατικής θεωρίας ή αποδέχεται ο κοινός νους. Υποστηρίζω, επίσης, ότι η αξιότητα, η αξιοσύνη ή η προσωπική αξία δεν έχει συγκριτικό χαρακτήρα και δεν μπορεί, ως εκ τούτου, να συνιστά θεμέλιο της ουσιωδώς συγκριτικής αρχής της διανεμητικής δικαιοσύνης. Αντιθέτως και ίσως σε πείσμα της διαισθητικής επίκλησής της στον καθημερινό λόγο,
η αξιοκρατία είναι παράγωγο των ακριβοδίκαιων (ή και των ωφελιμιστικών) θεσμών.

Γ.Μ.