Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1919

Το διάστηµα µεταξύ του 1856 και του 1919 είναι ίσως η πιο πολυκύµαντη περίοδος της σύγχρονης ιστορίας της µακεδονικής πρωτεύουσας. Στην πρώτη τριακονταετία, η Θεσσαλονίκη, που τότε ήταν µια σηµαντική αλλά υπανάπτυκτη οθωµανική πόλη, αντιµετώπισε µε επιτυχία την πρόκληση των θεσµικών, ιδεολογικών αλλά και πολιτικών αλλαγών που υιοθετήθηκαν από την οθωµανική κυβέρνηση ως λύσεις διεξόδου από την παρακµή. Στο ίδιο διάστηµα παρουσίασε σηµαντικότατη οικονοµική, δηµογραφική, πνευµατική και κοινωνική ανάπτυξη. Κατά τη δεύτερη τριακονταετία η Θεσσαλονίκη κατέστη το επίκεντρο των πολιτικών και στρατιωτικών αναµετρήσεων που διαδραµατίστηκαν στην τελευταία φάση των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων των βαλκανικών λαών στη Μακεδονία. Στην ίδια χρονική περίοδο, η συµµετοχή του εβραϊκού πληθυσµού στις προαναφεροµένες διαδικασίες υπήρξε καθοριστική.

Καθώς το εβραϊκό στοιχείο ήταν το πολυπληθέστερο σε σχέση µε το χριστιανικό και το µουσουλµανικό, διερευνάται κατ’ αρχάς το ζήτηµα της δηµογραφικής του φυσιογνωµίας σε σχέση µε τις άλλες κοινότητες της πολυεθνικής πόλης. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα ζητήµατα της θεσµικής οργάνωσης και του εκσυγχρονισµού της κοινότητας σύµφωνα µε τις επιταγές των οθωµανικών µεταρρυθµίσεων, των Tanzimat. Στο πλαίσιο αυτό αναλύονται οι τοµείς της κοινοτικής διοίκησης, τα κοινωφελή ιδρύµατα της Κοινότητας και οι πρωτοβουλίες της για τη δηµιουργία νέων εβραϊκών εργατικών συνοικιών µετά τις πυρκαγιές του 1890 και του 1917. Σε αυτό το πρώτο µέρος του έργου εξηγείται και ο µητροπολιτικός ρόλος της κοινότητας.

Το δεύτερο µέρος εστιάζει στην εκπαιδευτική και ιδεολογική δραστηριότητα της κοινότητας, καθώς ο εκσυγχρονισµός της εβραϊκής εκπαίδευσης, µεταξύ 1873-1910, αποτέλεσε τη βάση της θεσµικής αλλά και της ιδεολογικής της αναγέννησης.

Τέλος, εξετάζεται η πλουραλιστική φυσιογνωµία της κοινότητας: κατά πρώτο λόγο, ως προς την ιδιαίτερή της τοποθέτηση στο πρωτοεµφανιζόµενο σιωνιστικό κίνηµα και, κατά δεύτερο λόγο, ως προς τις προκλήσεις που δέχεται ή που δηµιουργεί η ίδια έως ότου κατορθώσει να ενσωµατωθεί στο νέο εθνικό κράτος, την Ελλάδα.
********

"Η έκδοση του βιβλίου της Ρένας Μόλχο αποτελεί µια ουσιαστική συµβολή στην ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, µία από τις πιο σηµαντικές και άγνωστες συνιστώσες της ζωής της πόλης. Η Μόλχο µελετά τη ζωή της κοινότητας επί περίπου εξήντα χρόνια, από τα µέσα του 19ου αιώνα, όταν η Θεσσαλονίκη ανήκε στην Οθωµανική αυτοκρατορία, έως και τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, όταν η πόλη πλέον έχει ενταχθεί στο ελληνικό κράτος".

Βαγγέλης Καραµανωλάκης