Ερέκ και Ενίντ, οι δοκιμασίες του έρωτα

Τις παραμονές των Χριστουγέννων, ο Χούλιο Ματασάνθ, σπαουδαίος μεσιαωνοδίφης και ομότιμος καθηγητής, εκφωνεί με την ευκαιρία της απόσυρσής του από την ακαδημαϊκή ζωή μια ομιλία με θέμα το "Ερέκ και Ενίντ" το πρώτο μυθιστόρημα του Κρετιέν ντε Τρουά, στοχασμό πάνω στον έρωτα και το θάνατο. Ο Ματασάνθ είναι ένα λαμπρό πνεύμα και ταυτόχρονα ένας εγωιστής για τον οποίο σημασία είχε πάντα μόνο η καριέρα του. Τις ίδιες μέρες, η γεναιόδωρη σύζυγός του Μαρδόνα κάνει τις ετοιμασίες για τις γιορτές με την ελπίδα ότι θα επιστρέψουν ο θετός γιος της Πέδρο και η σύντροφός του Μύριαμ, εθελοντές σε μια κυβερνητική οργάνωση, που ζουν στην Κεντρική Αμερική με τις ίδιες περιεπέτειες όπως ο Ερέκ και η Ενίντ την εποχή του Βασιλιά Αρθούρου. Η έννοια του καθήκοντος, η σημασία της καριέρας η εσωστρέφεια που γίνεται μοναξιά και το αντίστροφο η αυτοθυσία και η αλληλεγγύη, οι δύσκολες ανθρώπινες σχέσεις και τα αδιέξοδα του έρωτα, είναι μερικά από τα θέματα που υφαίνει με εξαιρετική μαεστρία και συγκίνηση ο μεγάλος Ισπανός συγγραφέας σε αυτό το γοητευτικό μυθιστόρημα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Πλάι στην κυρίως συνθετική πλευρά του μυθιστορήματος, που έχει να κάνει με την κεντρική σύλληψη του κόσμου του και η οποία στο κέντρο της έχει έναν «ποιητικό» πυρήνα, υπάρχει και η κατασκευαστική πλευρά, που συνδέεται με την ενορχήστρωση των επιμέρους μοτίβων σε μια, λιγότερο ή περισσότερο, συγκλίνουσα προοπτική και η οποία επιτελεί μια ομογενοποιητική λειτουργία ως προς το σύνολο του μυθιστορήματος.

Ο Μονταλμπάν ανήκει στους συγγραφείς εκείνους που μεριμνούν ιδιαίτερα γι' αυτή την κατασκευαστική όψη των αφηγηματικών του έργων και, σχεδόν πάντα, έχει να μας παρουσιάσει μια καινούρια επινόηση σε σχέση με αυτήν. Στο «Ερέκ και Ενίντ» η επινόηση αυτή έρχεται απ' ευθείας από την ιστορία της λογοτεχνίας, σαν να θέλει ο προσφάτως αποβιώσας Ισπανός συγγραφέας να στήσει έναν άμεσο, δίχως μεσολαβητές, διάλογο με αυτήν.

Πιο συγκεκριμένα: ο Κρετιέν ντε Τρουά, Γάλλος ποιητής του ύστερου Μεσαίωνα, έχει συγγράψει ιπποτικά μυθιστορήματα του λεγόμενου αρθουρικού ή αρθουριανού κύκλου, από εκείνα που μας είναι πιο γνωστά από τον κινηματογράφο, με πρωταγωνιστές τον βασιλιά Αρθούρο, τους ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης, τον Λάνσελοτ κ.λπ. Ανάμεσα στα έργα που κατέλιπε, όχι το πιο γνωστό, είναι και μία πολυσύνθετη ερωτική ιστορία με τίτλο «Ερέκ και Ενίντ», έλασσον έργο του ποιητή, το οποίο τιτλοδοτεί και το μυθιστόρημα του Μονταλμπάν.

Κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου είναι ο καθηγητής Χούλιο Ματασάνθ, μελετητής της αρθουρικής γραμματείας, εξέχων πανεπιστημιακός καθηγητής και, παρά τη φαινόμενη αταραξία του, κύριος μοχλός κίνησης του μυθιστορήματος.

Βεβαίως, αν και το μυθιστόρημα αφορμάται και εγγράφεται στο αρχαίο του πρότυπο, θεματικά δεν έχει καμία σχέση με αυτό. Η ιστορία του είναι πολύ διαφορετική:

Ο λόγιος καθηγητής είναι παντρεμένος εδώ και πολλά χρόνια με τη Μαδρόνα Μιστράλ δε Πάμιες, πλούσια γόνο αστικής οικογένειας της Βαρκελώνης. Στη δύση πια της ζωής του και ύστερα από μια λαμπρή πανεπιστημιακή σταδιοδρομία, έχει προσκληθεί στο νησάκι Αγιος Σίμων -απέναντι από το Βίγο, στη Γαλικία-, πρώην τόπο εξορίας, για να δεχτεί τις υψηλότατες τιμές που θα επιβραβεύσουν τη μακρά σταδιοδρομία του.

Παράλληλα με τον καθηγητή υπάρχουν άλλα δύο κεντρικά πρόσωπα, η σύζυγός του και ο ανιψιός τους και θετός τους γιος Πέδρο. Με όχημα τρεις συγκλίνουσες αφηγήσεις παρουσιάζονται, μέσα στην ισχυρότατη αντίθεσή τους, τρεις κόσμοι: η πλούσια Βαρκελώνη ιδωμένη με τα μάτια ενός αυτοδημιούργητου, πετυχημένου άντρα, η πλούσια Βαρκελώνη ιδωμένη με τα μάτια μιας πλούσιας γυναίκας -πράγμα πολύ διαφορετικό- και η τριτοκοσμική γωνιά της Λατινικής Αμερικής, όπου σοβούν το μίσος και ο πόλεμος.

Ο Μονταλμπάν σε όλα του τα βιβλία είναι κατοικημένος από τις γραμματειακές εμμονές του. Εδώ επιχειρεί να στήσει την ιστορία του όχι μέσα αλλά πάνω στην ιστορία του μυθιστορήματος, όχι χωνεύοντας το κείμενό του μέσα στο άλλο κείμενο, αλλά επιθέτοντάς το. Το μυθιστόρημα μέσα ή πάνω στο μυθιστόρημα είναι παλιά ιδέα και τεχνική, με άλλοτε λαμπρά και άλλοτε πολύ θαμπά αποτελέσματα. Απαιτεί οπωσδήποτε υψηλή συνθετική τεχνική και λεπτούς υφολογικούς χειρισμούς, για τους οποίους ήταν ικανός ο Ισπανός συγγραφέας.

Αφηγηματολογικά εμφανίζεται απλούστερος στο «Ερέκ και Ενίντ» απ' ό,τι στα προηγούμενα βιβλία του. Εδώ έχουμε απλώς τρεις διαφορετικές εστιάσεις που αντιστοιχούν σε ισάριθμους αφηγητές -δύο πρωτοπρόσωπους, τον Ματασάνθ και τη Μαδρόνα, και έναν τριτοπρόσωπο για τα συμβαίνοντα στον Πέδρο στη Λατινική Αμερική- και οι οποίες συγκλίνουν προς το κορυφαίο σημείο του βιβλίου, τη συνάντηση των τριών διαφορετικών αφηγηματικών σκελών γύρω από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Στο ενδιάμεσο έχουν εξελιχθεί και ολοκληρωθεί όλες οι επιμέρους δράσεις: η βράβευση του διανοουμένου καθηγητή, οι περιπλανήσεις και η αναγγελία θανάτου της Μαδρόνα, οι περιπέτειες του Πέδρο στη Λατινική Αμερική και η επιστροφή του από εκεί μαζί με τη μνηστή του. Εχει ακόμα ολοκληρωθεί και η δευτερεύουσα δράση που έχει εισαγάγει ο συγγραφέας υπό τη μορφή αποσπασμάτων της αποχαιρετιστήριας ομιλίας τού καθηγητή, η οποία και συνδέει το κείμενο με το μεσαιωνικό κύκλο του ιπποτικού μυθιστορήματος.

Ενθέτοντας στο κείμενό του ο Μονταλμπάν τη μελέτη αυτής της παλαιότερης μυθιστορηματικής μορφής, εισάγει ταυτόχρονα και ένα ακραίως λόγιο στοιχείο -μία ακόμη από τις αγαπημένες του εμμονές. Ταυτόχρονα εγκαθιστά και αναπτύσσει μια δεύτερη, παράλληλη δομή, η οποία αντιβάλλει το παρελθόν του μυθιστορήματος με το παρόν του, το τετελειωμένο μυθιστόρημα με το εν τη γενέσει του. Αυτή η αντιβολή αντιπαραθέτει επίσης τον (φανταστικό) κόσμο που ισχύει μόνο στο μυαλό του καθηγητή, με τον πραγματικό κόσμο του μυθιστορήματος, όπου ζει και κινείται ο Ματασάνθ. Ετσι, η αντίστιξη είναι διπλή: το αρχαίο, ευθυγραμμιζόμενο με το φανταστικό, απέναντι στο σύγχρονο, που συστοιχείται με το πραγματικό: από τη μια, ο κόσμος της φαντασίας, που μπορεί να είναι και το άλλο όνομα της λήθης, και από την άλλη, η αδυσώπητη, ακλόνητη πραγματικότητα, που μπορεί να είναι και το άλλο όνομα της ανάγκης.

Παράλληλα, με τον ίδιο τρόπο και έχοντας στο σημείο αυτό μακρινό του πρόγονο τον Προυστ, εισάγει τη μελέτη της λογοτεχνίας στη λογοτεχνία. Και τώρα πια, στη μεταμοντέρνα συνθήκη όπου ζούμε, όλοι γνωρίζουν ότι η μελέτη του αντικειμένου μπορεί κάλλιστα να μεταμφιεστεί σε αντικείμενο. Και είναι αυτή η παρενδυσία το πιο ενδιαφέρον στοιχείο τού «Ερέκ και Ενίντ», αφού το βιβλίο δείχνει μια κόπωση του σπουδαίου μακαρίτη Ισπανού, καθώς απουσιάζουν το αφηγηματικό κέφι και η αφηγηματολογική ευρηματικότητα, στα οποία μας είχε συνηθίσει.

Η μετάφραση της Βιβής Φωτοπούλου μεταφέρει με επιτυχία στα ελληνικά ένα οπωσδήποτε δύστροπο, σε πολλά σημεία του, κείμενο.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/04/2005