Και ο Θεός μπήκε στην Αβάνα

Κάποτε ένας Αμερικανός πρόεδρος ανέθεσε σ' έναν πράκτορα της CIA να κάνει μια επιτόπια μελέτη της κουβανέζικης επανάστασης. Μετά από καιρό ο πράκτορας στέλνει σαστισμένος την εξής αναφορά: «Κύριε Πρόεδρε, δεν υπάρχει ανεργία αλλά κανείς δεν δουλεύει. Κανείς δεν δουλεύει αλλά σύμφωνα με τις στατιστικές εκπληρώνονται όλοι οι παραγωγικοί στόχοι. Εκπληρώνονται όλοι οι παραγωγικοί στόχοι αλλά δεν βρίσκεις τίποτα στα καταστήματα. Δεν βρίσκεις τίποτα στα καταστήματα αλλά όλοι τρώνε. Όλοι τρώνε αλλά επίσης όλοι παραπονιούνται διαρκώς ότι δεν υπάρχουν τρόφιμα. Ο κόσμος παραπονιέται διαρκώς αλλά όλοι πάνε στην Πλατεία της Επανάστασης και ζητωκραυγάζουν υπέρ του Φιδέλ. Κύριε Πρόεδρε, έχουν όλα τα στοιχεία αλλά κανένα συμπέρασμα...»





ΚΡΙΤΙΚΗ



Είναι πασίδηλη η γοητεία που ασκεί εδώ και χρόνια η επαναστατημένη Κούβα στη διανόηση του Δυτικού Κόσμου, πολύ προτού μετατραπεί σε μαζικό προορισμό «πολιτιστικού» ή, και, «αισθησιακού» τουρισμού. Από την επίσκεψη του ζεύγους Σαρτρ-Μποβουάρ τη δεκαετία του '60, καρπός της οποίας υπήρξε το περίφημο Ο τυφώνας πάνω από τη ζάχαρη, ως και τις συχνές βόλτες του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες στον επιστήθιο φίλο του Φιδέλ, η Κούβα παραμένει το κέντρο ενός διαρκούς πηγαινέλα που δεν παύει να τροφοδοτεί συζητήσεις και αντεγκλήσεις. Σε αυτή την παράδοση εγγράφεται και η παρουσία του σημαντικού ισπανού συγγραφέα Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν στην Αβάνα, όπου ως άλλος Πέπε Καρβάλιο (ήρωας των αστυνομικών βιβλίων του) αναζητεί το αληθινό πρόσωπο της κουβανικής κοινωνίας.

Το Και ο Θεός μπήκε στην Αβάνα είναι ένα κείμενο που συνδυάζει διαφορετικές τεχνικές γραφής, από το ταξιδιωτικό χρονικό και το ρεπορτάζ ως την έρευνα και τις συνεντεύξεις, διαποτισμένες όλες από την προσωπική και έντονα πολιτικοποιημένη ματιά του συγγραφέα. Είναι επίσης ένα πανόραμα που φιλοδοξεί να καλύπτει, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ό,τι σημαντικό έχει γραφτεί ή ειπωθεί για τη σοσιαλιστική Κούβα, από τον καιρό της επανάστασης ως τις ημέρες μας. Εν τούτοις, το μεγαλύτερο προτέρημα του βιβλίου παραμένει η ακτινοβολούσα προσωπικότητα του ίδιου του συγγραφέα του, η δυνατότητά του να εντάσσει σε αυτό ποικίλες και ετερόκλητες μαρτυρίες ή απόψεις. Η έρευνά του λαμβάνει χώρα τις παραμονές της επίσκεψης του Πάπα, γεγονός που στο πλαίσιο του χρόνιου αποκλεισμού της Κούβας αποκτά ξεχωριστή συμβολική και πολιτική σημασία.

Το βιβλίο χωρίζεται σε θεματικές ενότητες οι οποίες ξεκινούν συνήθως με ένα κείμενο που έχει μορφή χρονικού και ολοκληρώνονται με μία ή περισσότερες συζητήσεις ανάμεσα στον συγγραφέα και κάποιο σημαίνον πρόσωπο του πολιτικού κόσμου ή της διανόησης ­ εντός και εκτός Κούβας. Ποιον απ' όλους να πρωτοαναφέρει κανείς; Τους συγγραφείς Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Κάρλος Φουέντες, Χέσους Δία, Ντανιέλ Τσαβαρία; Τον οικονομολόγο και έναν από τους ισχυρούς άντρες της σημερινής Κούβας, τον Κάρλος Λάχε; Τον Αλφρέντο Γκεβάρα, διευθυντή του Κουβανικού Ινστιτούτου Κινηματογραφικής Τέχνης και Βιομηχανίας (ICAIC) ή τον ίδιο τον Φιδέλ και τις εκμυστηρεύσεις του προς τον συγγραφέα; Από τις πολλές και σημαντικές συζητήσεις ξεχωρίζει αυτή με τον Κάρλος Μανουέλ δε Σεπέδες, το νούμερο δύο της καθολικής εκκλησίας της Κούβας. Αποκαλυπτική για την κατανόηση της σημερινής οικονομικής κατάστασης στο νησί είναι επίσης η κουβέντα με τον Κάρλος Σολτσάγα, υπουργό Οικονομικών της Ισπανίας επί πρωθυπουργίας Γκονζάλεθ, ο οποίος εκλήθη από τον Κάστρο για να προτείνει λύσεις διαφυγής από το οικονομικό αδιέξοδο, χωρίς τελικά να εισακουστεί. Ιδιαίτερα οξυδερκής στις αναλύσεις του εμφανίζεται ο ίδιος ο Φελίπε Γκονζάλεθ, σε μια συζήτηση με την οποία αποδεικνύεται άριστος γνώστης της ιδιομορφίας της Κούβας. Συγκινητικές και ενδεικτικές του φορτισμένου πολιτικού κλίματος στη Λατινική Αμερική είναι οι επιστολές-ντοκουμέντα που ανταλλάσσει ο συγγραφέας με τον περίφημο υποδιοικητή Μάρκος, ηγέτη του Κινήματος των Ινδιάνων του Μεξικού, με τον οποίο, παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες, δεν καταφέρνει να συναντηθεί.

Το ερώτημα που πλανάται ωστόσο πάνω από τις σχεδόν 600 πυκνές σελίδες του βιβλίου, και που προφανώς αποτελεί προσωπική αγωνία του ίδιου του Μονταλμπάν, αφορά τη φύση και τη βιωσιμότητα του καστρικού «μοντέλου», με ή χωρίς τον Κάστρο. Ο οικονομικός μαρασμός που ακολούθησε τη διακοπή της σοβιετικής βοήθειας βύθισε τη χώρα σε δυσβάσταχτη οικονομική κρίση. Η εξάπλωση της πορνείας και της παραοικονομίας του δολαρίου είναι τα συμπτώματα μιας προϊούσας αποσάθρωσης, απέναντι στην οποία το σημερινό καθεστώς μοιάζει ανήμπορο να αντιδράσει ­ τα χρόνια που ακολουθούν θα δείξουν.

Αντί για επίλογο, αντιγράφουμε το ανέκδοτο που παρατίθεται στο οπισθόφυλλο, το οποίο εκφράζει με τον πλέον παραστατικό τρόπο τις γοητευτικές αντιφάσεις της κουβανικής πραγματικότητας: ένας αμερικανός πράκτορας που έχει σταλεί στην Κούβα για επιτόπια μελέτη στέλνει την εξής αναφορά: «Κύριε πρόεδρε, δεν υπάρχει ανεργία αλλά κανείς δεν δουλεύει. Κανείς δεν δουλεύει αλλά σύμφωνα με τις στατιστικές εκπληρώνονται όλοι οι παραγωγικοί στόχοι. Εκπληρώνονται όλοι οι παραγωγικοί στόχοι αλλά δεν βρίσκεις τίποτε στα καταστήματα. Δεν βρίσκεις τίποτε στα καταστήματα αλλά όλοι τρώνε. Ολοι τρώνε αλλά όλοι επίσης παραπονιούνται διαρκώς ότι δεν υπάρχουν τρόφιμα. Παραπονιούνται διαρκώς αλλά όλοι πάνε στην πλατεία της Επανάστασης και ζητωκραυγάζουν υπέρ του Φιδέλ. Κύριε πρόεδρε, έχουμε όλα τα στοιχεία, αλλά κανένα συμπέρασμα...».

Κώστας Κατσουλάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-10-2001