Η κατάθεση

«Όλοι γνωστοί ήμασταν εξάλλου…»
Μικρή απόπειρα βιβλιοκριτικής για την «Κατάθεση» της Μόντη, από έναν σαφώς μεροληπτικό φίλο.

Κώστας Κατσανούλας

Ερώτηση: Πότε ένα βιβλίο είναι κατά τη γνώμη σας πετυχημένο;
Πετυχημένο είναι ένα βιβλίο όταν την ώρα που το διαβάζεις, ψάχνεις μολύβι για να υπογραμμίσεις φράσεις που νομίζεις ότι γράφτηκαν μόνο για σένα. Όταν τρώγεσαι να βρεις λίγο χρόνο για να συνεχίσεις το διάβασμα, ενώ η καθημερινότητα σε τραβάει επιτακτικά από το μανίκι. Πετυχημένο είναι ένα βιβλίο, όταν ενώ σου δίνει με περισσή τόλμη την κορύφωση αρκετά νωρίς πριν το τέλος, δεν σου στερεί την επιθυμία να μάθεις τι έγινε μετά. Όταν σου θυμίζει ιστορίες και καταστάσεις που έζησες ή σχεδόν έζησες ή θα μπορούσες να έχεις ζήσει ή έστω με κάποιον τρόπο σε αφορούν. Τέλος, πετυχημένο είναι ένα βιβλίο, όταν ψάχνεις να βρεις κάποιο φίλο που συμπτωματικά το διαβάζει ταυτόχρονα με σένα, ώστε να μπορείς να μοιραστείς μαζί του τη χαρά: «είδες το σημείο που γράφει εκείνο, ή το άλλο παρακάτω;» κ.ο.κ.

Λοιπόν, όλα αυτά συμβαίνουν στην «Κατάθεση», πρώτη συγγραφική δουλειά, τουλάχιστον με αυτή τη μορφή, της Κατερίνας Μόντη. Της Κατερίνας μας. Πέρα από τη συγκίνηση ότι πρόκειται για ένα άτομο με το οποίο σε συνδέουν πολλοί προσωπικοί λόγοι, στέκεσαι τώρα μπροστά το έργο της και καταλαβαίνεις τη σπουδαία δουλειά της όταν φθάνεις στο τέλος της ανάγνωσης. Όταν λυπάσαι που αποχαιρετάς τους ήρωες, τόσο ζωντανούς εκεί μπροστά σου, που νόμιζες ότι τους αγγίζεις. Πρόσωπα που ζουν γύρω μας, που έχουμε κουβεντιάσει μαζί τους, μοιραστήκαμε ίδιες αγωνίες, ειδικά στη σημερινή δύσκολη εποχή της πολυεπίπεδης κρίσης.

Εδώ λοιπόν, υπάρχει το ταλέντο, το μεράκι, η συστηματική και επίπονη προσπάθεια της συγγραφέως, που φανερώνονται στον αναγνώστη διττά:

Από τη μια η πολιτική προσέγγιση: Μια ανελέητη κριτική στην Αριστερά, την όποια Αριστερά, με πόνο ψυχής αλλά και με κοφτερό νυστέρι, γιατί χρειάζεται τόλμη για να ομολογήσεις ότι ίσως «ονειρευόμαστε –πιο πολύ-του Κρέοντα το κλέος». Η Μόντη δεν χαρίζεται σε κανέναν. Ούτε στα «βασίλεια της ταξικής εκπροσώπησης, ούτε στα πριγκιπάτα της παιδικής αρρώστιας του αριστερισμού». Φυσικά, ούτε και στους «μεγάλους τρομοκράτες και κυρίως τους εαυτούς μας που τους λαχταρά…». Κυρίως δεν χαρίζεται στον εαυτό της. Στα σημειωματάρια της ηρωίδας, που, διάσπαρτα στο κείμενο σαν ιντερλούδια, αφήνουν την πλοκή να αναπνεύσει, η Μόντη ξύνει γλυκά και πικρά της πληγές της και τις πληγές μας, με οξυδέρκεια και θάρρος, αραιά μόνο με επιείκεια. Μαζί με την πολιτική και η ιστορική προσέγγιση, τα μακεδονικά μυστικά που τόσο καλά εκείνη γνωρίζει και τόσο τολμηρά αποκαλύπτει. Τέλος και η κοινωνιολογική προσέγγιση, μέσα από τη γυναικεία φύση και ματιά της ηρωίδας και της συγγραφέως.

Από την άλλη πλευρά, προβάλλει η καθαρά λογοτεχνική, βλέπε ανθρώπινη, ανάγκη της αφήγησης και της γραφής. Γιατί ίσως το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι να μπορείς να διηγηθείς μια καλή ιστορία, ώστε ο αναγνώστης να ρωτά (όπως και η ηρωίδα προς τον πατέρα της) «και μετά και μετά;» Η Μόντη με απρόσμενη για πρώτη εμφάνιση, τεχνική, χειρίζεται την πλοκή της ιστορίας παίζοντας με το γλωσσικό ύφος και κρατώντας ένα εξαιρετικό ρυθμό. Έτσι όπως και στη ζωή, όσα δεν φέρνει ο χρόνος τα φέρνει η ώρα, η πλοκή παίρνει φωτιά και η ηρωίδα αναφωνεί με γνησιότητα: «Δεν το πιστεύω τι συζητάμε!» Γνωρίζοντας την τέχνη της προ-οικονομίας, αναγκάζει τον αναγνώστη γαργαλώντας τον, να αναζητά απεγνωσμένα την αρχή του κάθε επόμενου κεφαλαίου. Εκεί συναντώνται η ιστορία και η λογοτεχνία και διαγκωνίζονται ποια θα κλέψει τις εντυπώσεις. Η Μόντη, μόνη στη ναρκοθετημένη περιοχή ανάμεσα « στη δεξιοεθνικόφρονη Ελλάδα που «ποτέ δεν πεθαίνει», την αριστεροπατριωτική Ρωμιοσύνη που «πετιέται από ‘ξαρχής», και τη νεοορθόδοξη μοναχική Ελλάδα που «επιμένει»», μας σερβίρει σε ίσες μερίδες «κρύα πιάτα εκδίκησης» και ζεστά δάκρυα προδομένης νιότης για το «τομαράκι μας, για την κίτρινη κάρτα που μας έβγαλε το μεγάλο αφεντικό».

Η συγγραφέας, παρά τη συγκίνηση που θα μπορούσε να την παρασύρει σε ευκολίες, μένει ανυποχώρητη. Τοποθετεί τον αναγνώστη μπροστά στη σύγχρονη ελληνική ιστορία και ιδίως σε δύο μεγάλα τραύματά της, ένα χιλιοτραγουδισμένο, αυτό της Αριστεράς, και ένα ορφανό, αυτό του Μακεδονικού και συχνά η μόνη βοήθεια που του παρέχει είναι ένα υπονομευτικό και αξεπέραστο χιούμορ («αχ, πώς να το πούμε χωρίς παρεξήγηση, το σλαβομακεδονικό ανθυπόφυλο;»). Μάταια θα αναζητήσει κανείς συμπεράσματα. Η πρόσφατη ελληνική ιστορία είναι πολύ νωπή, το σώμα της έχει λεκέδες με αίμα που δεν στέγνωσε ακόμα, άσχετο αν λόγω κακής συντήρησης, έχει πάρει να κακοφορμίζει. Και συνεχίζει να κακογράφεται σαν φαρσοκωμωδία ή σαν τραγωδία ή σαν και τα δυό. Η μόνη πρόταση της συγγραφέως , ουσιαστική και πηγαία, έχει να κάνει με τη δυνατότητά μας να βρούμε τι μπορούμε να μοιραστούμε με τους άλλους και «να ενσαρκώσουμε το παρόν μας μέσα από την προβολή μας στο μέλλον». Το μοίρασμα ίσως είναι μια από τις θεμελιώδεις αρχές της Κατερίνας. «Τα όνειρά μας για το αύριο ορίζουν ποιοι είμαστε σήμερα», και δίκαια αυτή η φράση της δικαιολογεί την αφιέρωση του βιβλίου στα παιδιά της και σε όλους τους νέους.

Τελικά, η Μόντη, έπεσε στην παγίδα που τόσο γλυκά έστησε μόνη της. Τώρα πρέπει να γράψει το επόμενο βιβλίο της, γιατί όλοι εμείς το περιμένουμε ανυπόμονα και αδηφάγα.