Επίλεκτα διηγήματα

Τα διηγήματα και οι νουβέλες που παρουσιάζονται σε τούτη την έκδοση δεν ανήκουν σε κάποια συγκεκριμένη συλλογή διηγημάτων του Μωπασάν, αλλά προέρχονται από διάφορες συλλογές που εκδόθηκαν ενόσω ζούσε ο συγγραφέας τους. Σε αυτές περιλαμβάνονταν συγκεντρωμένα, χωρίς κανένα ιδιαίτερο, κοινό θεματικό στοιχείο, αλλά με μοναδικό γνώμονα τη χρονική τους ακολουθία, διηγήματα και νουβέλες που ο Μωπασάν είχε ήδη δημοσιεύσει σε διάφορες παρισινές εφημερίδες.[...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



Παρ' ότι δοκιμάστηκε σε διάφορα είδη γραφής, ο Γκι ντε Μοπασάν είναι κυρίως γνωστός για τη μαεστρία του στο διήγημα, που του χάρισε τον τίτλο του «πρίγκηπα των διηγηματογράφων», κατά τον Ανατόλ Φρανς. Ο ανά χείρας τόμος προσφέρει μια αντιπροσωπευτική εικόνα της θεματικής ποικιλίας και της υφολογικής ωρίμανσης του Γάλλου συγγραφέα, περιλαμβάνοντας ορισμένα αμετάφραστα έως τώρα διηγήματα σ' αυτό το απάνθισμα από ιστορίες που έγραψε ο Μοπασάν στη διάρκεια της ζωής του. Περιέχει επιπλέον χρήσιμα εργοβιογραφικά στοιχεία και χρονολόγιο γεγονότων, τα οποία τοποθετούν τα διηγήματα στο ιστορικό-πολιτισμικό τους πλαίσιο και διευκολύνουν την κατανόηση της άμεσης σχέσης τους με την εποχή και τη ζωή του συγγραφέα.

Οι ιστορίες που σταχυολογούνται στα «Επίλεκτα» αναφέρονται στην περίοδο του γαλλοπρωσικού πολέμου στον οποίο υπηρέτησε, εμπνέονται από τα ταξίδια του Μοπασάν στη Μεσόγειο και ιδιαίτερα στην Κορσική ή αντλούν από αλλόκοτα φαινόμενα και τα άδυτα του ασυνειδήτου, σύμφωνα με τη μόδα του ψυχολογισμού στα τέλη του 19ου αιώνα και τη δική του σταδιακή του ολίσθηση στις παραισθήσεις και την τρέλα. Τον κύριο λόγο όμως εδώ, όπως και στο σύνολο του έργου του, έχουν τα ερωτικά περιστατικά, τα οποία συμπυκνώνουν το βασικό μέλημα και ίδιον της γραφής του: την αποτύπωση της δράσης των ενστίκτων σε μια κοινωνία που θεωρεί τον εαυτό της πολιτισμένο.

Στα διηγήματά του εκείνο που προβάλλεται πρωτίστως είναι η ενστικτώδης συμπεριφορά των ανθρώπων, η οποία παρακάμπτει την απώθηση που επιβάλλει η ηθική συνείδηση και η καλή λειτουργία των αστικών θεσμών. Ο συγγραφέας δείχνει την ανθρωπότητα στη ζωώδη, φυσική της κατάσταση -φιλήδονη, εγωιστική, απερίσκεπτη ως προς τον πόνο και τις καταστροφές που προκαλεί. Ελκεται από τα κίνητρα της υπολογιστικότητας, του υλισμού, του αισθησιασμού στις καθημερινές ανθρώπινες επαφές, καθώς επίσης και από τη σκληρότητα του τυχαίου.

Ο απλός λαός εμφανίζεται στα έργα του εξίσου άπληστος και εξαχρειωμένος με την αριστοκρατία και την αστική τάξη της Γαλλίας, που κυνηγούν την ηδονή και το χρήμα χωρίς συναισθηματικούς ενδοιασμούς, τηρώντας ωστόσο τα προσχήματα. Στο διήγημα «Μια εκδρομή στην εξοχή», η εκδρομή μιας μικροαστικής οικογένειας καταλήγει σε τυχαία ερωτική συνεύρεση της κόρης και της μάνας με δύο άγνωστους στα κρυφά, χωρίς ωστόσο να οδηγήσει σε διάρρηξη των συζυγικών συμβάσεων. Τα ένστικτα εκτονώνονται, ο γάμος διατηρείται, κενός περιεχομένου. Αυτός ο θεσμικός φορμαλισμός, και ιδιαίτερα του αστικού γάμου, είναι η κύρια πηγή υποκρισίας που απεχθάνεται ο Μοπασάν και τον κινεί να γράψει. Σε ένα άλλο διήγημα, με τίτλο «Η διαθήκη», ο διάλογος δύο συζύγων γύρω από την κληρονομιά που έχει αφήσει στη σύζυγο ένας κοινός φίλος και πιθανά εραστής της, καταδεικνύει με τον πιο έμμεσο αλλά ακριβή τρόπο την έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ τους, τη συμβατικότητα της σχέσης τους, το οικονομικό συμφέρον και το βολικό καθωσπρεπισμό που τους κρατάει ενωμένους. Τα κατά συνθήκη ψεύδη που συγκρατούν στη θέση του το ηθικό προσωπείο του γάμου αποκαλύπτονται σε ένα ακόμα διήγημα, όπου η λατρεμένη σύζυγος πεθαίνει και ο απαρηγόρητος σύζυγος ανακαλύπτει ότι τα κοσμήματα που εκείνη παρουσίαζε ως φτηνά υποκατάστατα της τάσης της για λούσα, ήταν στην πραγματικότητα τα πανάκριβα ανταλλάγματα ενός παράνομου έρωτα, από τα οποία ο σύζυγος τελικά επωφελείται για να βελτιώσει τη ζωή του.

Αλλά και οι μη θεσμοθετημένες ερωτικές σχέσεις δεν μένουν αμόλυντες από υλιστικές επιδιώξεις και την ορμή του ερωτισμού. Οι γυναίκες ως επί το πλείστον αναζητούν την πολυτέλεια ή την εξασφάλιση, χρησιμοποιώντας τη σεξουαλικότητά τους και, αντίστροφα, οι άντρες επιδιώκουν τυφλά την ηδονή και την κοινωνική άνοδο. Οι στερεότυποι ρόλοι που αποδίδει ο Μοπασάν στα δύο φύλα δεν αφήνουν περιθώρια για υψηλά αισθήματα και ουσιαστική αποδοχή της ύπαρξης του άλλου. Η εμμονή με το σαρκικό πάθος, η έλλειψη αμοιβαίας αγάπης, η παντοκρατορία του πόθου στερούν από τους χαρακτήρες του κάθε διέξοδο μετουσίωσης, που θα μετρίαζε την ωμότητα της ηδονοθηρίας. Ετσι αυτό το διαρκές παιχνίδι των ενστίκτων της ηδονής και της εγωιστικής αυτοσυντήρησης καταλήγει τραγικό, παρά τις απολαύσεις που παρέχει και τη διασκεδαστική του όψη.

Φαίνεται ότι η αναισθησία των νικητών -των κυνικών, των υποκριτών, των καθωσπρέπει- του ασκεί κάποια σαγήνη, αλλά ο Μοπασάν συχνά υιοθετεί την οπτική των ηττημένων. Δείχνει συμπάθεια στις περιθωριακές ή εξαιρετικές υπάρξεις, τους χτυπημένους απ' την τύχη -την πόρνη με την κακή της μοίρα, την καρεκλού που αγαπούσε μυστικά κάποιον που την αγνοούσε, δύο φίλους χωρικούς που συνελήφθησαν κατά λάθος στη διάρκεια του πολέμου και πέθαναν συντροφιά ή τη γυναίκα που υπέβαλε τη ζωή της σε απάνθρωπες στερήσεις για να ξεπληρώσει ένα ψεύτικο κόσμημα.

Ως δηλωμένος ρεαλιστής, ο Μοπασάν αναζητά το μυστήριο της ύπαρξης όχι στο επίπεδο του υπερφυσικού, όπως οι ρομαντικοί, αλλά μέσα στον κόσμο των ανθρώπων. Διερευνά το αίνιγμα των ανθρώπινων σχέσεων και συμπεριφορών μέσα από τη συλλογή περιστατικών. Οπως τονίζει ο ίδιος: «Η ζωή είναι σκληρή, χωρίς συνέχεια, χωρίς κρίκους, γεμάτη από ανεξήγητες καταστροφές, αντιφατικές και χωρίς λογική, που κατατάσσονται στα περιστατικά». Τα περιστατικά επιπλέον αναδεικνύουν σε συμπύκνωση τα ανθρώπινα ήθη και το πνεύμα της εποχής. Εξυπηρετούν το στόχο της αληθοφάνειας που επιδιώκει ο Μοπασάν, όπως και οι νατουραλιστές με τους οποίους συνδέθηκε αρχικά. Είναι κρύσταλλοι εμπειρίας, αποσπάσματα από την πραγματική ζωή -αδιαμεσολάβητα από τη μετασχηματιστική φαντασία του συγγραφέα, διαθέτουν τη δική τους ιδιαίτερη βαρύτητα. Κατά τον Μοπασάν, «ο μυθιστοριογράφος δεν πρέπει να συνηγορεί ούτε να φλυαρεί ούτε να εξηγεί. Μόνο τα γεγονότα και τα πρόσωπα πρέπει να μιλούν. Κι ο μυθιστοριογράφος δεν θα βγάλει συμπέρασμα. Αυτό ανήκει στον αναγνώστη».

Ομως, παρά το ιδεώδες της αντικειμενικότητας και την απαισιοδοξία που μοιράζεται με τους νατουραλιστές, ο Μοπασάν αποκήρυξε το νατουραλιστικό δόγμα της φωτογράφησης ή της κλινικής παρατήρησης του πραγματικού. Μαθητής του Φλομπέρ, ο οποίος υπήρξε επίσης πατρική φιγούρα για τον Μοπασάν, υποστήριξε τη σημασία του ύφους και του προσωπικού βλέμματος του συγγραφέα στα πράγματα. Πίστευε ότι ο συγγραφέας οφείλει να κοιτάζει το αντικείμενο και να βλέπει κάτι αθέατο τους υπόλοιπους. Σε συμφωνία με τις σχετικές αρχές που διατυπώνει στα κριτικά του κείμενα, το ταλέντο και η πρωτοτυπία του Μοπασάν ως συγγραφέα έγκεινται ακριβώς στην ανάδειξη της μοναδικότητας του αντικειμένου που περιγράφει ενώ εκείνο παραμένει αναγνωρίσιμο.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/08/2005