Βενετίες

Για τον Paul Morand οι Βενετίες είναι δύο, εκείνη της πόλης και η δική του. Εξήντα και πλέον χρόνια μιας ανέφελης σχέσης και πάντα πιστής. Οι Βενετίες δεν είναι μόνο η φυσιογνωμία της πόλης, είναι ό,τι ο ίδιος ο συγγραφέας αποκαλεί το κρυφό του μουσείο: Μέσα από μια ποιητική και ονειρική αφήγηση μας ξεναγεί σε πρόσωπα και πόλεις που σημάδεψαν τον πολιτισμό και την εποχή μας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Φαίνεται ότι μόνο οι μυθικές πολιτείες μπορούν να παραβιάζουν όλους τους κανόνες. Δέχονται κτητικούς προσδιορισμούς ακόμη και πληθυντικούς. Λέμε η Αλεξάνδρεια του Καβάφη, του Ντάρελ, του Τσίρκα. Ο Πολ Μοράν μιλάει για τις Βεvετίες του. Οι ιδιοφυείς οικειοποιήσεις κάποιων εμβληματικών τόπων γίνονται μυητικά ταξίδια για τον συγγραφέα αλλά και για τον αναγνώστη.

Το έργο του Πολ Μοράν είναι πλούσιο και ποικίλο. Περιλαμβάνει διηγήματα, μυθιστορήματα και ποίηση. Το σημαντικότερο όμως μέρος του είναι αυτό που, εντελώς άστοχα κάποτε, αποκαλούμε ταξιδιωτικές εντυπώσεις. Λέω άστοχα γιατί ακούγεται σαν τουριστικός οδηγός και θυμίζει χρηστικά κείμενα. H γοητεία τού Βενετίες οφείλεται στο ότι βρίσκεται στον αντίποδα ακριβώς αυτών των βιβλίων. Κανένας επισκέπτης της πόλης των δόγηδων δεν θα συναντήσει τις Βενετίες του Πολ Μοράν.

Ο συγγραφέας γεννήθηκε στο τέλος του προπερασμένου αιώνα, έζησε τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους και συμμετείχε σε όλες τις ευρωπαϊκές περιπέτειες «εκ των έσω» αφού υπηρέτησε ως διπλωμάτης. Ανήκει σε αυτές τις γενιές των διπλωματών που η μόνη αληθινή και βαθιά τους αγάπη υπήρξε η λογοτεχνία. Θυμίζω τον Σεν Τζον Περς, ο οποίος υπήρξε αδελφικός φίλος του Πολ Μοράν, και αργότερα τον Γιώργο Σεφέρη. Στην περίπτωση όμως του συγγραφέα τού Βενετίες η πρώτη και σημαντικότερη δραστηριότητα της ζωής του υπήρξε σίγουρα το ταξίδι. Ηταν ο εραστής των μεγάλων δρόμων, ο αιώνιος «δραπέτης», ο πολίτης του κόσμου. Στη Βενετία όμως επιστρέφει πάντα και αυτά τα ταξίδια είναι οι τομές της ζωής του: «Εκανα τη Βενετία έμπιστή μου... Στη Βενετία στοχάζομαι τη ζωή μου καλύτερα από αλλού».



Προσωπικό ημερολόγιο



Είναι μια φράση που δείχνει πώς αντιλαμβάνεται το ταξίδι, φράση που συνοψίζει τα ταξιδιωτικά του κείμενα. Στοχασμός επάνω στην ύπαρξή του αλλά και επάνω «στις τρέλες των θεών και των ανθρώπων». Περίπου 60 χρόνια σχέσης με τη Βενετία γίνονται ένα είδος προσωπικού ημερολογίου και χρονικού της εποχής. Οι πρώτες Βενετίες του Πολ Μοράν ξεκινούν πολύ νωρίς. Ταξιδεύοντας με τους γονείς του γνωρίζει την «προπολεμική Βενετία». Μιλάμε για τον A' Παγκόσμιο Πόλεμο. Γνωρίζει, όπως λέει, έναν κόσμο που πεθαίνει. H μεγάλη γοητεία του βιβλίου είναι ακριβώς αυτά τα ταξίδια σε χαμένες εποχές. Στον μαγικό χώρο της Βενετίας, πόλης που ο Προυστ ονόμασε «εξέχοντα τόπο της θρησκείας του Κάλλους», αναβιώνουν νοοτροπίες, αξίες, τρόποι ζωής που χάθηκαν. Είναι ο κόσμος του πατέρα. Συγγραφέας και αυτός, ανήκει στο μεγάλο ρεύμα των εστέτ που θα σαρώσει ο A' Παγκόσμιος Πόλεμος. Υψιστη αξία, πίστη και στήριγμα στη ζωή, στο Κάλλος. Ο Ευγένιος Μοράν συνήθιζε να λέει: «Ο Δημιουργός απέτυχε με τον κόσμο αυτόν, για ποιον λόγο θα πετύχαινε με τον άλλον; Ολα είναι λάθος, πάντα θα είναι. Μόνο η τέχνη δεν λέει ποτέ ψέματα».

H αγάπη του ωραίου, η απέχθεια προς το χυδαίο, «το κεραμεούν και φαύλο» που θα έλεγε ο Καβάφης, θα κάνει τον πατέρα να ξεσηκώσει τον γιο του για να φύγουν μέσα στα άγρια μεσάνυχτα νηστικοί και κουρασμένοι από το ξενοδοχείο όπου στάθμευαν οι Γάλλοι στο Μιλάνο γιατί υπήρχε ένα τερατώδες αγαλματάκι πάνω από το τζάκι! H ασχήμια πληγώνει, το να περάσεις μια νύχτα μαζί της είναι αμάρτημα.

Οι καιροί όμως αλλάζουν, μαζί οι άνθρωποι και οι νοοτροπίες. Ερχονται τα «τρελά χρόνια» του Μεσοπολέμου. Το βιβλίο του Μοράν είναι ένα χρονικό αλλά και μια γοητευτική αναβίωση της εποχής, έτσι όπως γνωρίζει να δίνει σκηνές ενός ακόμη κόσμου που θα βαδίσει και αυτός στη δύση του, κόσμου με μια σειρά από μυθικές προσωπικότητες που συγκεντρώνονται στη βίλα «Μαλκοντέντα» και ξύνουν τους τοίχους για να αποκαλύψουν τοιχογραφίες του Βερονέζε. H Βενετία αυτή την εποχή γίνεται κάτι σαν θερινή προέκταση των ρωσικών Μπαλέτων. Εκεί πεθαίνει ο Ντιαγκίλεφ και η νεκρική πομπή ακολουθεί τον πλωτό κιλλίβαντα προς το Σαν Μικέλε, με τον τελετάρχη όρθιο πίσω από τον γονδολιέρη της πρύμνης.



Βενετσιάνικες νουβέλες



Οι ατελείωτες διηγήσεις του μετρ ντ' οτέλ του Σπλέντιτ που είδε όλη την Ευρώπη να παρελαύνει από το Μεγάλο Κανάλι θα μπορούσαν να είναι το υλικό για μια σειρά βενετσιάνικες νουβέλες. Οπως η ιστορία του δούκα του N... που λίγο προτού πεθάνει θα του ζητήσει, όταν θα έχουν όλα τελειώσει, να κατεβεί, να βρει μια όμορφη περαστική και να της ζητήσει να ανεβεί για λίγο να προσευχηθεί για τον νεκρό. Οταν η κοπέλα θα φύγει, ο μετρ θα της παραδώσει, σύμφωνα με την επιθυμία του δούκα, μια κοσμηματοθήκη με αμυθήτου αξίας κοσμήματα. Μόνο ένας Βενετσιάνος θα μπορούσε να παίξει έτσι με τον θάνατο, την τύχη, την ομορφιά και τη γυναίκα. H φρικτή όμως εποχή του B' Παγκοσμίου Πολέμου θα δώσει άλλες Βενετίες.

Οι αλλαγές είναι βαθιές και οδυνηρές. Αρχίζει η επέλαση του τουρισμού. «Ολες αυτές οι Λάικα, οι Τσάις, δεν έχουν πια μάτια οι άνθρωποι;» αναρωτιέται ο Μοράν. Τα δρομάκια γύρω από το Ντανιέλι γεμίζουν βρώμικους νεαρούς με σακίδια που κοιμούνται στον δρόμο. H γενιά της αμφισβήτησης. «I shit οn Venice» («Τηv έχω χεσμένη τη Βενετία») θα του πει μια ρυπαρή τουρίστρια. «Αφήστε το καλύτερα στα περιστέρια, δεσποινίς» θα απαντήσει ο γάλλος ευπατρίδης.

Οι Βενετίες του Μοράν τελειώνουν τη δεκαετία του '70, εποχή της φοβίας ότι η Βενετία πνίγεται. Ο ίδιος τελειώνει την ημερολογιακή αφήγησή του επιλέγοντας τον τάφο του κάπου στην Τεργέστη.

Αραγε για τις εποχές που θα έρθουν η Βενετία θα αξιωθεί άλλον έναν τέτοιον εραστή-ταξιδιώτη; Μήπως είναι χαρακτηριστικό ότι η ταξιδιωτική λογοτεχνία - ένα από τα καλύτερα δείγματά της είναι αυτό το βιβλίο που παραδίδεται στην άψογη μετάφραση της Βάσως Μέντζου - συρρικνώνεται; Οι μυθικοί τόποι δέχονται πια μόνο τουρίστες;



Λίνα Λυχναρά (καθηγήτρια του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 06-07-2003