Διηγήματα που σκόρπισαν στο δρόμο

Στόν τόμο αυτό περιλαμβάνονται όλα τα διηγήματα που είχε γράψει ο Αλμπέρτο Μοράβια την περίοδο 1928-1951 και που είχαν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες, αλλά ποτέ σε βιβλίο. Κι είναι τα διηγήματα αυτά, τα κείμενα που αποσαφηνίζουν καλύτερα το χαρακτήρα του Ιταλού συγγραφέα. Ο προσεκτικός αναγνώστης θα μπορέσει να τα ταξινομήσει σε τρία είδη: τα διηγήματα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου και σημειώνουν το «ντεμπούτο» του Μοράβια στη λογοτεχνία, τα διηγήματα που βασίζονται σε ανθρώπινους τύπους και χαρακτήρες και κινούνται μεταξύ σουρεαλισμού και κλασικότητας, καθώς και τα «ρεαλιστικά» διηγήματα που μας παραπέμπουν στον καλύτερο Μοράβια, αυτόν της «Ατιμασμένης» και των «Ρωμαϊκών Διηγημάτων». Κλασικός και πρωτοποριακός, λυρικός και κυνικός, πολύπλοκος και γλαφυρός, ο Μοράβια αυτών των διηγημάτων που δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατό του παραμένει ο σημαντικός Ιταλός συγγραφέας που θαμπώνει από ένα μόνο θέμα -τη μεγάλη περιπέτεια της ζωής.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Εξήντα εννέα διηγήματα του μεγάλου ιταλού συγγραφέα Αλμπέρτο Μοράβια που έμειναν θαμμένα για χρόνια στις σελίδες εφημερίδων και περιοδικών και ανάγονται στη λογοτεχνική παραγωγή του της περιόδου 1928-1951 και για πρώτη φορά βλέπουν το φως της δημοσιότητας περιλαμβάνονται στη συλλογή που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τίτλο Διηγήματα που σκόρπισαν στο δρόμο.

H διασπορά και εγκατάλειψη των διηγημάτων αυτών και άλλων γραπτών του Μοράβια σε παλιά περιοδικά και εφημερίδες δεν υπονοεί σε καμία περίπτωση αποποίηση ή απόρριψή τους από τη μεριά του συγγραφέα προς χάριν της «συλλογής» ενός επίλεκτου μέρους· απλώς συνάδει προς τον τρόπο που αντιλαμβανόταν ο Μοράβια το επάγγελμά του. H γραφή αφορούσε περισσότερο τον συγγραφέα από το ίδιο το γραπτό του. Μέσα στον συγγραφικό ωκεανό του Μοράβια τα διηγήματά του, τα δημοσιογραφικά άρθρα, τα δοκίμια, τα μυθιστορήματα, τα θεατρικά του έργα είναι μηνύματα κλεισμένα σε μπουκάλια που πλέουν περιμένοντας τον αναγνώστη να τα ανακαλύψει.



Το θέμα της τρέλας



Αλλωστε πολλά από τα διηγήματα της συγκεκριμένης συλλογής στέκονται στο ύψος των καλύτερων δημιουργιών του Μοράβια και μια σύνθεση συγκυριών όπως παράλειψη, δυσαρέσκεια από τον συγγραφέα, εκδοτικοί προγραμματισμοί και διάφοροι άλλοι εξωγενείς παράγοντες δικαιολογούν την αρχική παραμέλησή τους. H ανθολογία που απαρτίζουν αυτά τα Διηγήματα που σκόρπισαν στο δρόμο, ταξινομημένα με απλή χρονολογική σειρά, λειτουργεί αυτόνομα αλλά και παράλληλα με τη συλλογή Διηγήματα 1927-1951 που εκδόθηκε το 1952 από τον Μπομπιάνι και ταυτόχρονα γονιμοποιείται από τον αφηγηματικό πλούτο άλλων συλλογών, όπως τα Ρεαλιστικά και σατιρικά διηγήματα ή τα Ρωμαϊκά διηγήματα, για να υπογραμμίσει την πολυμορφία και τη συνάφεια της διηγηματικής αναζήτησης στο έργο του Μοράβια.

Τα πρώτα διηγήματα της συλλογής, αυτά των δεκαετιών του '20 και του '30, αποκαλύπτουν τις συγγραφικές συντεταγμένες του, που είναι: οι βασικές και υπαινικτικές καταστάσεις, τα καθαρά και περιφερειακά περιγράμματα των χαρακτήρων, η μετέωρη και εξωπραγματική ατμόσφαιρα ενός σύγχρονου αστικού πολιτισμού. Στη σύντομη σειρά Σπηλιές ο συγγραφέας υπογραμμίζει τον διχασμό του ατόμου ανάμεσα στις πράξεις και στις σκέψεις του που το αδρανοποιούν όταν οι «σπηλιές», οι εσωτερικές δηλαδή αντηχήσεις, μετατρέπουν την εξωτερική πραγματικότητα σε έναν εσωτερικό υποκειμενισμό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα διηγήματα αυτής της περιόδου: «Αντρεΐνα», «Οι γυναίκες κοιμίζουν», «Αντρας με χαρακτήρα» και «Το τριώροφο σπίτι», που δίνουν τη δυνατότητα στον συγγραφέα να προσεγγίσει με ευαισθησία το θέμα της τρέλας, κάτι που θα επιχειρήσει εκ νέου και στα μεταγενέστερα διηγήματα «Σφαγή και μελαγχολία», «Ακόμα και οι τρελοί ενημερώνονται» και «Τα υπέροχα μήλα».

Το υπερρεαλιστικό κλίμα στα τέλη της δεκαετίας του '30 επηρεάζει τον Μοράβια, ο οποίος πειραματίζεται - συχνά με κριτική ή σατιρική ματιά - με τη σφαίρα του ονείρου και του συμβόλου. Τα διηγήματα «Ο ήλιος της προπολεμικής περιόδου», «Το μακάβριο όνειρο», «Αναμνήσεις από το νησί της Κίρκης» και «Το λιοντάρι» απηχούν την επίδραση αυτή και μέσω της αλληγορίας εξαπολύουν έντονη κριτική στον φασισμό.



Πινακοθήκη χαρακτήρων



Από τους πρώτους μήνες του 1941 ως το 1943 θα δημοσιευθούν στην ίδια εφημερίδα («Gazzetta») ομοιογενή ως προς το θέμα, το ύφος και την έκταση 27 διηγήματα, εκ των οποίων 21 συμπεριλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση των «σκορπισμένων» διηγημάτων. Πρόκειται για μια πινακοθήκη ανθρώπινων χαρακτήρων αναθρεμμένων στο αστικό τους περιβάλλον που επιτρέπει στον συγγραφέα να καταδυθεί στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής για να ανακαλύψει την «πιο βαθιά παρόρμηση» («Οι μαριονέτες»), «ένα κρυφό χάρισμα» («H ευτυχία του να ζεις»), έναν μυστικό «πόνο» («Ο πόνος»). H προσέγγιση στα διηγήματα αυτά του ανθρώπινου φόβου, της διαστροφής, της αδυναμίας με διανοητική οξυδέρκεια και ψυχαναλυτική γνώση αποκαλύπτει έναν ωριμότερο Μοράβια.

Τα «διηγήματα της Τσοτσαρία» που περιλαμβάνονται επίσης στην παρούσα συλλογή αποτελούν την καταγραφή της εμπειρίας του πολέμου έτσι όπως τον βίωσε ο συγγραφέας στην ομώνυμη περιοχή. Το τελευταίο μέρος της συλλογής των σκορπισμένων στον δρόμο διηγημάτων συμπληρώνεται από αυτά της μεταπολεμικής περιόδου και τα πρώτα ρωμαϊκά. Σε αυτά της πρώτης κατηγορίας ο Μοράβια εμβαθύνει και ανανεώνει στις νέες συνθήκες της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου της Ιταλίας τα αντιπροσωπευτικά θέματα και τους χαρακτήρες του καταγράφοντας με σχολαστική ακρίβεια όλα τα ρήγματα που δημιούργησε στις ψυχές των ανθρώπων ο σεισμός του πολέμου.

Τέλος, σε εκείνα της ρωμαϊκής θεματογραφίας εντάσσονται τα: «Απατεώνες εξαπατημένοι», «Κρεβάτι στη στέγη», «Πάθος της ανάγνωσης» και «Μπογιαντζής Εβάντρο», τα οποία μαζί με κάποια άλλα, που από άποψη θεματολογίας και αφηγηματικής τεχνικής ανάγονται σε προηγούμενες φάσεις της διηγηματογραφίας του, ολοκληρώνουν τη συλλογή αυτή.



Πληθωρικός συγγραφέας



Τα Διηγήματα που σκόρπισαν στο δρόμο φωτίζουν ένα κομμάτι της πληθωρικής συγγραφικής παραγωγής του Αλμπέρτο Μοράβια, ενός συγγραφέα εμπνευσμένου, πνευματικού και ευαίσθητου που καταφέρνει να περισώσει όλες τις δύσκολες και πολύπλοκες έννοιες της πραγματικότητας παρουσιάζοντάς τες ανέπαφες στη διήγηση με τη μεγαλύτερη δυνατόν διαφάνεια. Ενός συγγραφέα ο οποίος με το πολυσχιδές έργο του σφράγισε τον 20ό αιώνα, έδωσε μνήμη στις στιγμές της Ιστορίας και χώρο στις περιπέτειες της ανθρώπινης ψυχής.

Ο Μοράβια στα διηγήματα αυτά εικονογραφεί με λέξεις τον παραλογισμό του πολέμου, την αδιαλλαξία του έρωτα, την αντίστιξη του θανάτου και της ζωής, το χαμερπές και το μεγαλειώδες της ανθρώπινης φύσης, εξουδετερώνοντας τη διάσταση του χρόνου ως προσδιοριστικού στοιχείου των ιστοριών που διηγείται, κάνοντάς τες σημερινές, επίκαιρες, διαχρονικές. Τα «σκορπισμένα» διηγήματα αποδεικνύουν ότι ο Μοράβια αντιλαμβανόταν στο σύνολο του έργου του την έμπνευση ως «μια ορθολογική διαδικασία ιλιγγιώδους ταχύτητας». «Αν έχεις έναν ανεμιστήρα στο σπίτι» λέει «θα το καταλάβεις καλύτερα: τον βάζεις μπροστά και κάποια στιγμή δεν θα βλέπεις πια τα πτερύγιά του παρά ένα πράγμα σαν σύννεφο. Αυτή είναι η έμπνευση: μια φανταστική επιτάχυνση του ορθολογισμού που απολήγει σε ορθολογικά αποτελέσματα».



KATEPINA ΤΣΙΠΑ-ΝΤΟΡΑΓΙΑΝΝΗ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 26-10-2003