Αφήνοντας τον εικοστό αιώνα

Ο Μορέν προσπαθεί στο βιβλίο αυτό να αναλύσει τα μεγάλα φιλοσοφικά, επιστημονικά και ιδεολογικά προβλήματα του αιώνα που τελειώνει σε λίγο, τις μεγάλες συγκρούσεις κι αναστατώσεις, και προπάντων τα φαινόμενα του Ναζισμού και του Σταλινισμού. Προσπαθεί κυρίως να αναλύσει το πώς τα γεγονότα διαθλάστηκαν μέσα στις συνειδήσεις των ανθρώπων ή πώς συνελήφθηκαν από τους γνωστικούς τους μηχανισμούς, κάτω από τους τεράστιους μηχανισμούς πληροφόρησης, προπαγάνδας, αποπληροφόρησης, που διαθέτουν οι σύγχρονοι πολιτικοί οργανισμοί. Πώς πρέπει να βλέπουμε τον κόσμο; Τι και ποιόν πρέπει να πιστέψουμε; Τι σχέση έχει η βεβαιότητα της πίστης με την αβεβαιότητα μέσα στην οποία προχωράει η γνώση; Πώς προσδιορίζεται η αλήθεια; Ιδού μερικά από τα ερωτήματα, στα οποία προσπαθεί να απαντήσει.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες έχουν στηθεί σε κεντρικά σημεία τεράστια ρολόγια που δείχνουν πόσες ημέρες, ώρες, λεπτά και δευτερόλεπτα μας χωρίζουν από το 2000. Δίδεται έτσι η εντύπωση ότι οι άνθρωποι στη Δύση παρακολουθούν με αγωνία αυτή την αντίστροφη χρονομέτρηση. Φαίνεται όμως ότι πέρα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που επιμένουν να δημιουργούν τέτοιου είδους ψυχώσεις, δεν υπάρχει τίποτε που να αποδεικνύει ότι οι άνθρωποι αγωνιούν για την έλευση της τρίτης χιλιετίας.

Αντιθέτως, το τέλος της δεύτερης χιλιετίας αποτελεί πολύ καλή ευκαιρία για μια αποτίμηση του 20ού αιώνα, του «σύντομου αιώνα των άκρων» σύμφωνα με τον μεγάλο ιστορικό Ερικ Χόμπσμπομ.

Ενας από τους κορυφαίους ευρωπαίους στοχαστές, ο Edgar Morin, προσπαθεί σε αυτό το βιβλίο να αναλύσει τα μεγάλα φιλοσοφικά, επιστημονικά και ιδεολογικά προβλήματα του αιώνα που τελειώνει σε λίγο.

Ο Edgar Morin αρχίζει το βιβλίο του με τα ερωτήματα: «Ποιοι είμαστε; Από πού ερχόμαστε; Πού πηγαίνουμε;», δίνοντας έτσι το στίγμα της ανάλυσης την οποία θα επιχειρήσει στη συνέχεια.

Κεντρική θέση στην ανάλυσή του κατέχει η έννοια του Πολιτικού. Αν θέλουμε στο κατώφλι του 21ου αιώνα να καταλάβουμε τον κόσμο μας και την εποχή μας, αν θέλουμε να δράσουμε πάνω στη μοίρα μας και στο μέλλον, δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από την πολιτική διάσταση, υποστηρίζει ο Morin.

Σύμφωνα με τον γάλλο στοχαστή «η πολιτική αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για τη γνώση, η πολιτική είναι κάτι το γενικό που απαιτεί γενικές ιδέες, μέσα σ' έναν κόσμο όπου οι γενικές γνώσεις είναι ανεπαρκείς, ακριβώς γιατί είναι γενικές, και οι ειδικευμένες γνώσεις είναι ανεπαρκείς γιατί είναι ειδικευμένες» (σελ. 23).

­ Πώς πρέπει να βλέπουμε τον κόσμο; Τι και ποιον πρέπει να πιστέψουμε; Τι σχέση έχει η βεβαιότητα της πίστης με την αβεβαιότητα μέσα στην οποία προχωρεί η γνώση; Πώς προσδιορίζεται η αλήθεια; Είναι μερικά από τα ερωτήματα στα οποία προσπαθεί να απαντήσει ο Ε. Morin.

Στις 360 σελίδες της μελέτης του προσπαθεί να δείξει ότι η φτώχεια στην πολιτική σκέψη και ο πλούτος των πολιτικών αυταπατών συμπλέκονται για να μας παρασύρουν σε τραγωδίες και καταστροφές. Πολύ ενδιαφέρουσα είναι η επιχειρηματολογία του ότι η πολιτική είναι στην ουσία της ένα παιχνίδι του λάθους και της αλήθειας. Με εύληπτο λόγο, ο Edgar Morin προσπαθεί να δείξει ότι η πολιτική απαιτεί, με ζωτικό τρόπο, μια σκέψη που να μπορεί να ανυψωθεί στο επίπεδο της πολυπλοκότητας του ίδιου του πολιτικού προβλήματος και να μπορεί να απαντήσει στη θέληση για ζωή του ανθρώπινου είδους.

«Τελικά, ο Ε. Morin είναι υπέρ μιας πολύπλοκης σκέψης, που συνδυάζει αμφιβολία και πίστη, αβεβαιότητα και βεβαιότητα, μια και ο σύγχρονος άνθρωπος πρέπει να συντηρείται από τον κίνδυνο, την αβεβαιότητα, την αγωνία» σημειώνει στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης ο Σπ. Παπασπηλιόπουλος, ο οποίος επισημαίνει εύστοχα τις έννοιες κλειδιά που χρησιμοποιεί ο Ε. Morin: πολυπλοκότητα, αυτονομία, αμφιβολία, κριτική, αβεβαιότητα, ανοιχτή θεωρία απέναντι στην κλειστή δοξασία, διάκριση ανάμεσα σε ορθολογισμό - ορθολογικοποίηση - ορθολογικότητα, ελευθερία για την αλήθεια και αυταπάτη για την καταπίεση, σχέση ανάμεσα στην αλήθεια, στο λάθος, στην αυταπάτη.



Σωτήρης Ντάλης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 05-09-1999