Η μέθοδος 3. Η γνώση της γνώσης

Η γνώση είναι το πιο αβέβαιο αντικείμενο της φιλοσοφικής γνώσης και το πιο άγνωστο αντικείμενο της επιστημονικής γνώσης. Τι είναι ένας εγκέφαλος που μπορεί να παράγει ένα πνεύμα που τον γνωρίζει; Τι είναι ένα πνεύμα που μπορεί να συλλμβάνει έναν εγκέφαλο που το παράγει; Τι είναι ένα πνεύμα/εγκέφαλος που δεν θα μπορούσε να σκέφτεται χωρίς γλώσσα και πολιτισμό; Πώς να γνωρίσουμε αυτό που γνωρίζει;

Η γνώση της γνώσης είναι το θέμα-περιπέτεια μιας πολυετούς προσπάθειας, που κατέληξε σ' αυτό το βιβλίο. Μια περιπέτεια που οδήγησε το συγγραφέα του στην εξερεύνηση των πιο διαφορετικών, επιστημονικών και μη (σήμερα τουλάχιστον), απόψεων βασικό του εργαλείο η μέθοδος. Η μέθοδος αυτή είναι μια ιδιότυπη πυξίδα που συνδυάζει βεβαιόητα και αβεβαιότητα. Κρίνει απαραίτητη τη σύζευξη των επιστημών, την οργανική σύνδεση των επιστημονικών πορισμάτων και την αλληλοτροφοδότησή τους. Στόχος: να γίνουν οι γνώσεις γνώση, να ενσωματωθούν σ' ένα σώμα, σ' έναν οργανισμό τόσο τέλεια ενορχηστρωμένο, που να ζει.
Γι' αυτόν το λόγο, η κατανόηση της έρευνας και της σκέψης του Μορέν είναι επίκαιρη και χρήσιμη σε μια εποχή όπου η ντετερμινιστική αντίληψη του κόσμου, του χρόνου και του πολιτισμού, στα κρυφά, πνέει τα λοίσθια.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Η Μέθοδος» είναι το κυριότερο έργο του Εντγκάρ Μορέν, ένα έργο-ποταμός, το οποίο συνεχίζει, συνθέτει και ταυτόχρονα υπερβαίνει πολλές από τις προηγούμενες εργασίες του γνωστού Γάλλου φιλοσόφου και κοινωνιολόγου. Ο Μορέν άρχισε τη συγγραφή της «Μεθόδου» το Σεπτέμβριο του 1973 στη Νέα Υόρκη. Ο πρώτος τόμος (La Nature de la nature) δημοσιεύτηκε το 1977 και ακολούθησαν ο δεύτερος τόμος (La Vie de la vie) το 1980, ο τρίτος (La Connaissance de la connaissance) το 1986 και ο τέταρτος (Les idees) to 1991.

Ο Μορέν συνέλαβε το φιλόδοξο σχέδιο αυτού του μεγάλου έργου ύστερα από μια σειρά πνευματικών συναντήσεων και διαλόγων. Προηγούνται οι συζητήσεις που έγιναν μετά το Μάη του '68 στους κόλπους της «Ομάδας των Δέκα», στην οποία συμμετείχαν ο Ανρί Λαμπορί, ο Ζακ Μονό, ο Φρανσουά Ζακόμπ, ο Ανρί Ατλάν κ.ά. Και ακολουθούν οι συναντήσεις και οι συζητήσεις που έγιναν το 1969-70 στην Καλιφόρνια, στο Salk Institute for Biological Studies του Σαν Ντιέγκο. Ο Μορέν μελετάει τότε μεθοδικά τη θεωρία των συστημάτων, τις θεωρίες της πληροφορίας, τις νέες προσεγγίσεις στην κυβερνητική, τη βιολογία, τη γενετική, την κοσμολογία, τη βιοφυσική. Οι εργασίες των Wiener, Shannon, Ashby, von Foerster, Weawer, von Neumann, Maturana κ.ά. επηρεάζουν και προσανατολίζουν τις έρευνές του. Το εγχείρημα της «Μεθόδου» είναι εξαιρετικά φιλόδοξο, αφού εδώ ο Μορέν επιδιώκει να μελετήσει και να συνδέσει φυσική, βιολογική, ανθρωπολογική, κοινωνική και πολιτισμική πολυπλοκότητα, όχι με μια απλή εγκυκλοπαιδική πρόθεση συσσώρευσης της γνώσης, αλλά με την πρόθεση μιας αναδιοργάνωσης της γνώσης και της υπέρβασης του σημερινού διαχωρισμού και κατακερματισμού των γνώσεων. Στον τρίτο τόμο της «Μεθόδου» ο Μορέν μάς καλεί να γνωρίσουμε τη γνώση, δηλαδή να αμφισβητήσουμε όλα όσα μας φαίνονται αυτονότητα και να επανεξετάσουμε ό,τι θεμελιώνει τις αλήθειές μας. Η ίδια η έννοια της γνώσης, που από πρώτη άποψη μας φαίνεται οικεία και απλή, αν μελετηθεί σε βάθος -όπως γίνεται στο παρόν έργο- αποκαλύπτεται εξαιρετικά περίπλοκη και αινιγματική.

Κριτικές