Στα όρια του έρωτα και της ιστορίας

ΚΡΙΤΙΚΗ




Μαγικό ρεαλισμό θυμίζει, στην αρχή τουλάχιστον, η αυτοβιογραφική διήγηση του Κωστή Μοσκώφ. Μόνο που η ιστορία αυτή εκτυλίσσεται σε πραγματικούς τόπους, σε γνώριμα μέρη, με πάππους και προπάππους από την Καταλωνία, πιθανές εβραϊκές ρίζες, τίτλους ευγενείας από την Ιταλία, αλλεπάλληλους γάμους και ασυνήθιστη τεκνοποιία των προηγούμενων γενεών, εξωτικούς έρωτες στον Λίβανο, αρμένηδες παραγιούς, βίαιους θανάτους και αναπάντεχες συνευρέσεις. Όλα αυτά από το «φράγκικο» γενεαλογικό δένδρο της μητέρας του Κωστή Μοσκώφ που ήρθε και ενώθηκε με ένα άλλο, εντελώς διάφορο, γενεαλογικό δένδρο εφάμιλλης διακλάδωσης: αυτό του Πόντιου Ηρακλή Μοσκώφ, πατέρα του Κωστή, από μια περιοχή στο εσωτερικό του Πόντου, το Γκιουμουσχανέ ή Αργυρούπολη. Ακόμη και το επίθετο Μοσκώφ έχει τη δική του ιστορία: ήταν οικογένεια καϊκτσήδων που, καθώς έκαναν εμπόριο με τη Ρωσία και ήταν και ξανθοί, τους έβγαλαν «Μοσκώφ». Η γιαγιά του σκοτώθηκε από αδέσποτη σφαίρα κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση!

Σε έναν κοσμοπολίτικο καμβά πλέκεται η προσωπική ιστορία ενός ανθρώπου πολύ γνωστού στον κόσμο της Θεσσαλονίκης (και όχι μόνον) που έχει διατελέσει δήμαρχος της πόλης, σύμβουλος του υπουργείου Πολιτισμού και από το 1989 είναι μορφωτικός σύμβουλος της Ελληνικής Πρεσβείας στην Αίγυπτο και εκπρόσωπος του Ιδρύματος Ελληνικού Πολιτισμού στη Μέση Ανατολή. Ιστορικός, δοκιμιογράφος, ποιητής και δημοσιογράφος, έχει δημοσιεύσει πολλές εργασίες του, μεταξύ των οποίων η «Διαμόρφωση της κοινωνικής και εθνικής συνείδησης στην Ελλάδα», βιβλίο που βρίσκεται στην πέμπτη έκδοση.

Σε αυτή την προσωπική εξομολόγηση στη δημοσιογράφο Βάνα Χαραλαμπίδου, διευθύντρια του πολιτιστικού προγράμματος στο ραδιόφωνο της ΕΡΑ3, ο Κωστής Μοσκώφ μιλάει για τα σκαμπανεβάσματα «μιας ζωής γεμάτης με τα αρώματα της γενέτειράς του Θεσσαλονίκης, τον παρισινό κοσμοπολιτισμό των φοιτητικών του χρόνων, την προσφορά στην υπόθεση της Αριστεράς, μιας ζωής χρωματισμένης από τις μεθυστικές μυρωδιές της καθ' ημάς Ανατολής, που τον σημάδεψε και τον καθορίζει».

Στο βιβλίο έχουν απαλειφθεί οι ερωτήσεις της δημοσιογράφου, με αποτέλεσμα να προκύψει ένα αυτοβιογραφικό κείμενο, μικρής έκτασης, που διαβάζεται απνευστί. Στις σελίδες παρελαύνουν εν ριπή οφθαλμού ο Χρόνης Μίσσιος, ο Νίκος Κούνδουρος, ο Χαρίλαος Φλωράκης, ο Ανδρέας Παπανδρέου, η Μελίνα Μερκούρη, ο Θάνος Μικρούτσικος, ποιητές, πολιτικοί, Έλληνες, Αιγύπτιοι, Τούρκοι, Γάλλοι. Ο Κωστής Μοσκώφ αποδεικνύεται πως έχει μνήμη ελέφαντα, σε συνδυασμό βέβαια με τη γνώση των εξελίξεων στη δημόσια ζωή, στην οποία άλλωστε μετέχει ακόμη ­ καίτοι εγκατεστημένος στο Κάιρο τα τελευταία χρόνια. Θυμάται πρόσωπα, πράγματα, διευθύνσεις, ονοματεπώνυμα, πόσα χιλιόμετρα ήταν η πορεία ειρήνης (που είχε κάνει με την κατοπινή σύζυγό του, την Πόπη Πασχαλίδου, εκείνος 22 ετών τότε, εκείνη 18), πόσα φύλλα πουλούσε η «Αυγή» το καλοκαίρι του 1960, τι απέγινε ο τότε υπεύθυνος φοιτητών στην Ασφάλεια, πού βρίσκεται σήμερα και άλλα τινά. Τα εξιστορούμενα συχνά τα διανθίζουν φωτογραφίες.

Και η πιο απίθανη πληροφορία στη διήγηση του Κωστή Μοσκώφ είναι απαλλαγμένη από περιττή εκζήτηση. Το κουβάρι των αναμνήσεων ξετυλίγεται με κάποια αποστασιοποίηση, με ύφος staccato και με την αμεσότητα του προφορικού λόγου. Ιδού ένα δείγμα: «Η οικογένεια, όταν γεννήθηκα, έμενε στο Μέγαρο Μοσκώφ, στη Διαγώνιο. Εγώ γεννήθηκα στην κλινική Τζιρίδη, λίγο παραπάνω. Αλλά εκεί ήταν το πρώτο μου σπιτικό. Όταν ήμουν πιτσιρικάς, πολύ μικρός, μωρό, ξέσπασε ο πόλεμος. Και οι δικοί μου με ένα αυτοκίνητο Κάντιλακ, ήταν από τα τρία - τέσσερα που υπήρχαν τότε, πήρανε το αυτοκίνητο με τον οδηγό τους και από Κοζάνη, που ήταν ο παλιός δρόμος πριν γίνει η καινούργια εθνική, προχωρήσανε μαζί με τον ελληνικό στρατό στην Αθήνα. Αλλά οι Γερμανοί ακολουθούσαν από πίσω. Μείναν στην Αθήνα έναν χρόνο, τον πρώτο χρόνο της Κατοχής. Στην Αθήνα, ξέρεις πού μένανε; Ηχεί λίγο υπερφίαλα, αλλά είναι η πραγματικότητα. Μένανε στο μέγαρο Κουντουριώτη, που τους το είχε παραχωρήσει ο πρώην αντιβασιλέας Κουντουριώτης, ο ναύαρχος Κουντουριώτης. Ήταν φίλοι μ' αυτόν. Μείναν έξι μήνες εκεί. Αυτό είναι δίπλα στ' ανάκτορα, ακριβώς. Εμένα με είχανε, έχω και αναμνήσεις από κει».

Η προσωπική εξομολόγηση του Κωστή Μοσκώφ έγινε το φθινόπωρο του 1997. Ο ίδιος έκανε τις αναγκαίες διορθώσεις στο απομαγνητοφωνημένο κείμενο και πρόσθεσε ένα «Επιμύθιο» στην έκδοση, κείμενο ενδεικτικό της ποιητικής γραφής του.

ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 15-03-1998