Το δημοκρατικό παράδοξο

Η Chantal Mouffe υποστηρίζει ότι τόσο η πολιτική σκέψη όσο και η πολιτική πράξη παγιδεύονται σε μια πλανημένη αναζήτηση της συναίνεσης και στην προαγωγή μιας ρηχής κοινωνικής ομοφωνίας, η οποία, ισχυρίζεται η συγγραφέας, αντι να συνιστά σημάδι προόδου, θέτει σε κίνδυνο τους δημοκρτικούς θεσμούς. Πράγματι, σε πολλές χώρες αυτή η «συναίνεση στο κέντρο» και η εξασθένιση της διάκρισης αριστερά-δεξιά δίνει την ευκαιρία στον ακροδεξιό λαϊκισμό να αυτοπαρουσιάζεται ως η μόνη πολιτική δύναμη που αντιστέκεται στο «κατεστημένο», και, ως εκ τούτου, να επιχειρεί να καταλάβει το πεδίο της αμιφσβήτησης που εγκαταλείπει η αριστερά.[...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



H βελγικής καταγωγής Chantal Mouffe, μαθήτρια του Althusser, καθηγήτρια σήμερα της πολιτικής θεωρίας στο Centre fοr the Study of Democracy του Πανεπιστημίου Westminster (Λονδίνο), εκδίδεται την κατάλληλη στιγμή για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η άνοδος του δεξιού λαϊκισμού, η αποπολιτικοποίηση, η λατρεία του κέντρου, οι φοβικοί συντηρητισμοί, η ανάδειξη της οικονομίας ως πολιτικής ασύμβατης με τις ανάγκες της κοινωνίας, είναι θέματα που έχουν απασχολήσει τον προβληματισμό και στην Ελλάδα. Ο Ανδρέας Πανταζόπουλος, με το «Δημοκρατία της Συγκίνησης» (Πόλις), ο Νίκος Μουζέλης με το «Για έναν Εναλλακτικό Τρίτο Δρόμο» (Θεμέλιο), ο Γιάννης Βούλγαρης με το «Η Πρόκληση της Ηγεμονίας» (Πόλις) και άλλοι, έχουν συμβάλει εσχάτως σε ένα γόνιμο διάλογο για τη νεωτερικότητα, για το τώρα και το αύριο του πρωτεϊκού 21ου αιώνα.

Η Chantal Mouffe στο βιβλίο της αναπτύσσει μια επιχειρηματολογία εναντίον της πολιτικής θεωρίας που απεχθάνεται τα παράδοξα. Μέσα από την κριτική του πολιτικού φιλελευθερισμού του JohRawls και του J­rgeJabermas από τη μια, και του «τρίτου δρόμου» του Anthony Giddens και της πολιτικής Blair από την άλλη, εξηγεί τη μεταπολιτική συναίνεση –την υβριδική κοινωνική θέσμιση όπου η εξουσία είναι «χώρος κενός». Το πρόγραμμα του Διαφωτισμού, χαρούμενα κι αισιόδοξα, είχε σπεύσει να καταδικάσει τη βία.

Η απώθηση του πάθους, λέει η Mouffe, ήταν αναγκαία προϋπόθεση της Εγκυκλοπαίδειας και του μύθου ενός κοινωνικού συμβολαίου όπου οι αμοιβαίες σχέσεις θα ελάμβαναν τη μορφή διαφανούς επικοινωνίας μεταξύ των κοινωνών. Oλος αυτός ο σχηματισμός, κατόρθωσε να δώσει την εντύπωση ότι, χωρίς αντιπαράθεση, τα πράγματα μπορούν να οδηγηθούν σε κατάσταση κατευνασμού και συμφιλίωσης. Ιδού ο πάγκος με τις ευκαιρίες: η έκπτωση της πολιτικής σε άνευρη διαδικασίας επικύρωσης των επιταγών της αγοράς.



Τα αποτελέσματα της απώθησης



Η παγίδα της συναίνεσης μετέθεσε τη λύση των πιεστικών προβλημάτων και ταυτόχρονα οδήγησε στην κρίση των ριζοσπαστικών προταγμάτων, στο (νέο)φιλελεύθερο τέλος της ιστορίας, στη λοιδορία της συμμετοχής και στο δημοκρατικό έλλειμμα. Η έξοδος του κράτους πρόνοιας, ο άγριος καπιταλισμός της παγκοσμιοποίησης, η πολιτική αδιαφορία και η απορία του ψηφοφόρου μπρος στην κάλπη, είναι τα αναμενόμενα συμπτώματα της απουσίας των συγκρούσεων.

Η απώθηση των ρήξεων, μεταξύ άλλων, είναι αυτή που προκάλεσε τη μετάλλαξη της ταυτότητας της αριστεράς, μέλη της οποίας σύρθηκαν στη φαντασίωση της πραγμάτωσης μιας πλουραλιστικής φιλελεύθερης δημοκρατίας και πολιτικών «τρίτου δρόμου». Το «τέλος της ιστορίας» ήταν και το τέλος του Πολιτικού. Ο ελεύθερος χώρος καταλήφθηκε από την αναπτυσσόμενη λαϊκιστική δεξιά.



Πολιτική με αντιπάλους



Αν θέλουμε να γνωρίσουμε τη γνώση, θα πρέπει ν’ απευθυνθούμε, όχι στο φιλόσοφο, αλλά στον πολιτικό, είχε πει ο Φουκό προμηνύοντας την έλευση του παραδόξου. Περί αυτού πρόκειται. Τα κείμενα της Chantal Mouffe, αποφενακίζουν την παράδοση της συναινετικής προσέγγισης περί δημοκρατίας. Αποτελούν στοχασμό πάνω στο Πολιτικό καθεαυτό και διατυπώνουν το αίτημα επανόδου της ανταγωνιστικής διάστασης του Πολιτικού. Το έρμα της δημοκρατίας, υποστηρίζει, αντίθετα με τη ρασιοναλιστική αισιοδοξία, δεν θεμελιώνεται στο κυνήγι της αρμονίας που υπερβαίνει τον πολιτικό ανταγωνισμό, αλλά στους αγώνες, τα πάθη και την πάλη ως σύστοιχα της πολιτικής –σε ό,τι προσπαθεί να απωθήσει η ορθολογιστική διαβουλευτική παράδοση. Η φύση της πολιτικής είναι συγκρουσιακή. Εμπεριέχει έναν ανεξάλειπτο χαρακτήρα ανταγωνισμού. Νιτσεϊκής καταγωγής εγχείρημα. Αναγκαίο, ωστόσο, για την κατανόηση της πολιτικής ως σύμπλοκου δικτύου σχέσεων εξουσίας.

Σε αυτόν τον χώρο παίζεται η δύναμη, η εξουσία, εκφράζονται τα πάθη, οι συγκρούσεις και η κυριαρχία των μεν επί των δε. «Το Πολιτικό στην ανταγωνιστική του διάσταση ζει και βασιλεύει και οι πολιτικοί ανταγωνισμοί είναι ακόμα μαζί μας». O,τι παρουσιάζεται ως «τέλος της πολιτικής» ή ως εξαφάνιση του ανταγωνισμού, είναι αποφθέγματα που αποστήθισε ένας δημαγωγός εκσυγχρονιστικού τύπου ή η ασταθής παρέμφαση ενός παλαιοπώλη της ηθικής.

«Η τέλεια δημοκρατία θα κατέστρεφε τον εαυτό της. Γι’ αυτό θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα αγαθό που υφίσταται ως τέτοιο μόνον εφόσον παραμένει ανεκπλήρωτο», λέει η Chantal Mouffe, κάνοντας δίχως άλλο μια τολμηρή ανατομία στα δημοκρατικά ήθη που τυχαίνει να αφήνουν απ’ έξω τους πολλούς.



Θανάσης Βασιλείου

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 23/5/2004