0
Your Καλαθι
Το λιμάνι της Σταφίδας Πάτρα 1828-1900
Εμπόριο - Βιομηχανία - Τράπεζες - Ασφάλειες
Περιγραφή
Η ιστορία ενός τόπου συνδέεται άμεσα με τις οικονομικές σχέσεις που διαμόρφωσαν και επηρέασαν την εξέλιξή του κι ο σύνδεσμος αυτός αποκτά ξεχωριστή σημασία όταν πρόκειται για χώρους που η ανάπτυξή τους και η ζωή τους εξαρτήθηκε από συγκεκριμένες οικονομικές λειτουργίες και εμπορικές δραστηριότητες των οποίων οι διακυμάνσεις ποδηγέτησαν το κοινωνικό τους status.
Για την Πάτρα του 19ου αιώνα ο χαρακτηρισμός «Το λιμάνι της σταφίδας» που είναι ο τίτλος του βιβλίου μας, αντικατροπτρίζει την εξαρτησιακή σχέση του χώρου από το αγροτικό αυτό προϊόν, το οποίο ήταν η κύρια πηγή ευημερίας του, αλλά και η κύρια αιτία παρακμής του. Μελετώντας το ζήτημα της σταφίδας στις διάφορες πτυχές του, μέσα και από τις παραμέτρους των διακυμάνσεων της σταφιδοπαραγωγής και του σταφιδεμπορίου και τους κοινωνικούς αγώνες για την προστασία των συμφερόντων των σταφιδοπαραγωγών, διαπιστώσαμε την άρηκτη διαπλοκή της με τις τραπεζικές πρακτικές χρηματοδότησης του εμπορίου και της αγροτικής παραγωγής, οι οποίες μας απασχόλησαν πολύ.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ανάμεσα στις πόλεις-λιμάνια που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης στη λεκάνη της Μεσογείου ήταν και η Πάτρα, η οποία, λόγω θέσης, αποτέλεσε αντιπροσωπευτική περίπτωση εμποροναυτικού κέντρου που ήκμασε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Ας σημειωθεί ότι κατά την περίοδο 1794-1814 διακινούνταν από το συγκεκριμένο λιμάνι το 30% των εξαγωγών της Πελοποννήσου, ενώ το 1867 το ποσοστό ανεβαίνει στο 54% και με την πάροδο του χρόνου αυξάνει συνεχώς έως τη διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου (1893), εποχή, που αρχίζουν να αλλάζουν οι οικονομικές συνθήκες για την Πάτρα.
Αστική τάξη
Η οικονομική ευμάρεια, όπως ήταν φυσικό, άλλαξε τη φυσιογνωμία της πόλης. Διαφοροποίησε την κοινωνική ζωή και τις συμπεριφορές των κατοίκων της και δημιούργησε μια νεοσύστατη αστική τάξη. Η μετανάστευση αύξησε τον πληθυσμό. Ενας ιδιότυπος κοσμοπολιτισμός αναπτύσσεται, δραστηριοποιούνται οι ξένες εθνότητες, γίνεται προσπάθεια ευθυγράμμισης της τοπικής παραγωγής με την παγκόσμια αγορά και βέβαια, από μια στιγμή και μετά, επιβάλλεται η μονοκαλλιέργεια εξαγώγιμων προϊόντων και κυρίως της σταφίδας. Με εναρκτήρια ημερομηνία το 1828, ο συγγραφέας επιχειρεί να καταγράψει την ιστορία της Πάτρας. Μαθαίνουμε για την απόφαση του Καποδίστρια να κατασκευάσει έργα κοινής ωφέλειας, να επισκευάσει το παλιό και ερειπωμένο υδραγωγείο της πόλης, να προχωρήσει σε απαλλοτριώσεις και ανταλλαγές γαιών, να δημιουργήσει μια καινούργια πόλη. Ελάχιστα από αυτά έγιναν, όλα ανακόπηκαν με την δολοφονία του.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σταμάτης Βούλγαρης, λοχαγός μηχανικού του γαλλικού στρατού, πολεοδόμος και ζωγράφος, συνέταξε ένα σχέδιο, βάσει του οποίου σχεδιάστηκε η «νέα» πόλη. Ο σχεδιασμός εμπεριείχε πολλά αναγεννησιακά στοιχεία, ήταν μια προσπάθεια πολεοδομικής χάραξης με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ετσι κτίστηκε η Αγορά στην παλιά πόλη ενώ το υπόλοιπο σχέδιο έμεινε στα χαρτιά.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ακόμη, μαθαίνουμε πώς συγκροτήθηκε ο Δήμος Πατρέων, πώς οργανώθηκαν τα πρώτα συγκοινωνιακά δίκτυα, το λιμάνι, πώς ιδρύθηκαν οι πρώτες εμπορικές σχολές αλλά και τα φροντιστήρια ξένων γλωσσών.
Παράλληλα, η πόλη απόκτησε πνευματική οντότητα, προσέλκυσε πολλούς ξένους, ιδίως Αγγλους από τα Επτάνησα, ένας σημαντικός αριθμός εκπαιδευτικών και διανοουμένων στήριξαν την κοινωνική ζωή της, και της προσέδωσαν ξεχωριστό πνευματικό ύφος και τοπική ταυτότητα. Είναι η εποχή που στην Πάτρα εκδίδονται περίπου εκατό εφημερίδες, ημερήσιες και εβδομαδιαίες, οι περισσότερες πολιτικές και μερικές σατιρικές, θρησκευτικές, όπως και δεκαεννέα περιοδικά.
Και η σταφίδα
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου κυριαρχεί η σταφίδα. Πώς εξελίχθηκε η σταφιδοκαλλιέργεια, πώς ελεγχόταν μέχρι το 1840 το εμπόριό της από τους αγγλικούς εμπορικούς οίκους. Μαθαίνουμε πολλά για την πρώτη σταφιδική κρίση (1850), για την ανάκαμψη του σταφιδεμπορίου στη δεκαετία του 1880, για τη δημιουργία των πρώτων οινοποιητικών οίκων. Γενικότερα, το δεύτερο μέρος του βιβλίου ασχολείται με όλο το χρηματο-οικονομικό σύστημα, που αναπτύχθηκε στην πόλη με βάση τη σταφίδα και την καλλιέργειά της, το κρασί, το εμπόριο, τη βιοτεχνία αλλά και τη βιομηχανία, που αναπτύχθηκε εκεί.
Το βιβλίο «Το λιμάνι της σταφίδας» αντιμετωπίζει σφαιρικά την οικονομική αλλά και την πολιτιστική εξέλιξη της Πάτρας.
Αν και σ' ένα μεγάλο μέρος του ασχολείται με την οικονομική πλευρά του θέματος (από αυτή την άποψη είναι πραγματικό εργαλείο), ο συγγραφέας δεν παραλείπει να επικεντρώνει το ενδιαφέρον του και στα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά της πόλης που αναπτύσσονται σταδιακά, τα οποία, τελικά, την κάνουν να ξεχωρίζει τουλάχιστον ώς τα τέλη του 19ου αιώνα, ως ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια του ελλαδικού χώρου.
Πέγκυ Κουνενάκη
Καθημερινή 14/10/2001
Για την Πάτρα του 19ου αιώνα ο χαρακτηρισμός «Το λιμάνι της σταφίδας» που είναι ο τίτλος του βιβλίου μας, αντικατροπτρίζει την εξαρτησιακή σχέση του χώρου από το αγροτικό αυτό προϊόν, το οποίο ήταν η κύρια πηγή ευημερίας του, αλλά και η κύρια αιτία παρακμής του. Μελετώντας το ζήτημα της σταφίδας στις διάφορες πτυχές του, μέσα και από τις παραμέτρους των διακυμάνσεων της σταφιδοπαραγωγής και του σταφιδεμπορίου και τους κοινωνικούς αγώνες για την προστασία των συμφερόντων των σταφιδοπαραγωγών, διαπιστώσαμε την άρηκτη διαπλοκή της με τις τραπεζικές πρακτικές χρηματοδότησης του εμπορίου και της αγροτικής παραγωγής, οι οποίες μας απασχόλησαν πολύ.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Ανάμεσα στις πόλεις-λιμάνια που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης στη λεκάνη της Μεσογείου ήταν και η Πάτρα, η οποία, λόγω θέσης, αποτέλεσε αντιπροσωπευτική περίπτωση εμποροναυτικού κέντρου που ήκμασε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Ας σημειωθεί ότι κατά την περίοδο 1794-1814 διακινούνταν από το συγκεκριμένο λιμάνι το 30% των εξαγωγών της Πελοποννήσου, ενώ το 1867 το ποσοστό ανεβαίνει στο 54% και με την πάροδο του χρόνου αυξάνει συνεχώς έως τη διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου (1893), εποχή, που αρχίζουν να αλλάζουν οι οικονομικές συνθήκες για την Πάτρα.
Αστική τάξη
Η οικονομική ευμάρεια, όπως ήταν φυσικό, άλλαξε τη φυσιογνωμία της πόλης. Διαφοροποίησε την κοινωνική ζωή και τις συμπεριφορές των κατοίκων της και δημιούργησε μια νεοσύστατη αστική τάξη. Η μετανάστευση αύξησε τον πληθυσμό. Ενας ιδιότυπος κοσμοπολιτισμός αναπτύσσεται, δραστηριοποιούνται οι ξένες εθνότητες, γίνεται προσπάθεια ευθυγράμμισης της τοπικής παραγωγής με την παγκόσμια αγορά και βέβαια, από μια στιγμή και μετά, επιβάλλεται η μονοκαλλιέργεια εξαγώγιμων προϊόντων και κυρίως της σταφίδας. Με εναρκτήρια ημερομηνία το 1828, ο συγγραφέας επιχειρεί να καταγράψει την ιστορία της Πάτρας. Μαθαίνουμε για την απόφαση του Καποδίστρια να κατασκευάσει έργα κοινής ωφέλειας, να επισκευάσει το παλιό και ερειπωμένο υδραγωγείο της πόλης, να προχωρήσει σε απαλλοτριώσεις και ανταλλαγές γαιών, να δημιουργήσει μια καινούργια πόλη. Ελάχιστα από αυτά έγιναν, όλα ανακόπηκαν με την δολοφονία του.
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Σταμάτης Βούλγαρης, λοχαγός μηχανικού του γαλλικού στρατού, πολεοδόμος και ζωγράφος, συνέταξε ένα σχέδιο, βάσει του οποίου σχεδιάστηκε η «νέα» πόλη. Ο σχεδιασμός εμπεριείχε πολλά αναγεννησιακά στοιχεία, ήταν μια προσπάθεια πολεοδομικής χάραξης με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Ετσι κτίστηκε η Αγορά στην παλιά πόλη ενώ το υπόλοιπο σχέδιο έμεινε στα χαρτιά.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, ακόμη, μαθαίνουμε πώς συγκροτήθηκε ο Δήμος Πατρέων, πώς οργανώθηκαν τα πρώτα συγκοινωνιακά δίκτυα, το λιμάνι, πώς ιδρύθηκαν οι πρώτες εμπορικές σχολές αλλά και τα φροντιστήρια ξένων γλωσσών.
Παράλληλα, η πόλη απόκτησε πνευματική οντότητα, προσέλκυσε πολλούς ξένους, ιδίως Αγγλους από τα Επτάνησα, ένας σημαντικός αριθμός εκπαιδευτικών και διανοουμένων στήριξαν την κοινωνική ζωή της, και της προσέδωσαν ξεχωριστό πνευματικό ύφος και τοπική ταυτότητα. Είναι η εποχή που στην Πάτρα εκδίδονται περίπου εκατό εφημερίδες, ημερήσιες και εβδομαδιαίες, οι περισσότερες πολιτικές και μερικές σατιρικές, θρησκευτικές, όπως και δεκαεννέα περιοδικά.
Και η σταφίδα
Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου κυριαρχεί η σταφίδα. Πώς εξελίχθηκε η σταφιδοκαλλιέργεια, πώς ελεγχόταν μέχρι το 1840 το εμπόριό της από τους αγγλικούς εμπορικούς οίκους. Μαθαίνουμε πολλά για την πρώτη σταφιδική κρίση (1850), για την ανάκαμψη του σταφιδεμπορίου στη δεκαετία του 1880, για τη δημιουργία των πρώτων οινοποιητικών οίκων. Γενικότερα, το δεύτερο μέρος του βιβλίου ασχολείται με όλο το χρηματο-οικονομικό σύστημα, που αναπτύχθηκε στην πόλη με βάση τη σταφίδα και την καλλιέργειά της, το κρασί, το εμπόριο, τη βιοτεχνία αλλά και τη βιομηχανία, που αναπτύχθηκε εκεί.
Το βιβλίο «Το λιμάνι της σταφίδας» αντιμετωπίζει σφαιρικά την οικονομική αλλά και την πολιτιστική εξέλιξη της Πάτρας.
Αν και σ' ένα μεγάλο μέρος του ασχολείται με την οικονομική πλευρά του θέματος (από αυτή την άποψη είναι πραγματικό εργαλείο), ο συγγραφέας δεν παραλείπει να επικεντρώνει το ενδιαφέρον του και στα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά της πόλης που αναπτύσσονται σταδιακά, τα οποία, τελικά, την κάνουν να ξεχωρίζει τουλάχιστον ώς τα τέλη του 19ου αιώνα, ως ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια του ελλαδικού χώρου.
Πέγκυ Κουνενάκη
Καθημερινή 14/10/2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
