Η ανακάλυψη του ουρανού

Και το όνομα αυτού: Κουίντεν Κουίστ, μυστικός πράκτορας εν αγνοία του, ειδικός απεσταλμένος του ουρανού. Αποστολή του να πάρει πίσω τις λίθινες πλάκες με τις Δέκα Εντολές, τη διαθήκη που ετοίμσε ο Θεός για τους ανθρώπους, «με συμβολαιογράφο τον Μωυσή». Ο λόγος; Οι άνθρωποι έχουν πουλήσει την ψυχή τους στο διάβολο με αντάλλαγμα την τεχνολογία. Κι αφού μπορούν πλέον να δημιουργούν ζωή -αποκλειστικό προνόμιο, μέχρι χθες, του ουράνιου «αφεντικού»- εκείνος αποφασίζει να τους αφήσει στην τύχη τους. Θα καταφέρει όμως ο Κουίστ, που ψάχνει στη Ρώμη τον χαμένο του πατέρα, να εκπληρώσει την αποστολή του;







ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο αναγνώστης δεν χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένος με τον επαναστατικό επαναπροσδιορισμό του κόσμου, που εισηγήθηκε ο Μπέικον, ούτε επιβάλλεται να γνωρίζει επαρκώς τις κυριότερες μυστικιστικές δοξασίες του Πυθαγόρα, το διευρυμένο, εφιαλτικό σύμπαν του Τζιορντάνο Μπρούνο ή έστω τις κειμενικές καινοτομίες, που εισηγήθηκε με τον «Οδυσσέα» του ο Τζέιμς Τζόις, για να εκτιμήσει τις ποικίλες αρετές της «Ανακάλυψης του ουρανού». Η αφηγηματική βάση είναι πράγματι πολύ απλή: ένα δυναμικό ερωτικό τρίγωνο ανακαλεί ευθέως την κλασική ιψενική συνταγή παθών, υποστηρίζοντας αποτελεσματικά το ευρύτερο πλέγμα των θεματικών εναλλαγών. Η συχνά απρόβλεπτη δράση των κεντρικών ηρώων, που κινούνται με ιδιαίτερη άνεση στην Κούβα, το Άμστερνταμ, την Ιταλία και το Ισραήλ, διακόπτεται έντεχνα από ισχυρές δόσεις πληροφοριών καθαρά φιλοσοφικού, λογοτεχνικού ή και θρησκειολογικού περιεχομένου.

Στα εξήντα πέντε κεφάλαια του ογκώδους αυτού σημαδιακού έργου, η πρώτη έκδοση (1992) του οποίου συνέπεσε με τον εορτασμό των σαράντα χρόνων της συγγραφικής παραγωγής του χαλκέντερου Χάρι Μούλις (γ. 1927), ακολουθείται συστηματικά η παραδοσιακή μυθιστορηματική μέθοδος, όπως την επέβαλαν τα δυτικοευρωπαϊκά αφηγηματικά πρότυπα, ενώ προβάλλεται αντίστοιχα η απώτερη γνωστική του καταγωγή.

Με τον τρόπο αυτό καίρια θεωρήματα ή τεκμηριωμένες απόψεις του Πλάτωνα, του Πρωταγόρα, του Νεύτωνα, του Γαλιλαίου, του Φρόιντ, του Αϊνστάιν, του Πικάσο, του Χέγκελ, του Μακιαβέλι, του Νίτσε, του Καμί, του Λάιμπνιτς, του Σένμπεργκ, του Κοπέρνικου, αλλά και πολλών ανώνυμων θεραπόντων της Καβάλα τροφοδοτούν και ανατροφοδοτούν με τις παρεκβάσεις τους τις εννοιολογικές αναπτύξεις και τις συναφείς εκτροπές της εξιστόρησης σε όλο το μήκος της αφηγηματικής γραμμής. Χωρίς να βραχυκυκλώνεται η ομαλή διεξαγωγή του κειμενικού μεγαμαθήματος, που επιχειρεί ο ακαταπόνητος Χάρι Μούλις, ο αναγνώστης συνομιλεί διακριτικά με έναν ικανό αριθμό πνευματικών ταγών - στυλοβατών της όλης λογικής, αλλά και αμιγώς εξω-λογικής έκθεσης πεπραγμένων, όπως καταγράφεται σ' αυτό το βιβλίο-ποταμό.

Ο καιροσκόπος, ευμετάβλητος συναισθηματικά Όνο Κουίστ, ο οποίος, αφού μυήθηκε στα μυστικά του ετρουσκικού κώδικα επικοινωνίας, προσπαθεί μάταια μια ζωή να αποκρυπτογραφήσει το Δίσκο της Φαιστού, ο εβραϊκής καταγωγής, ακατάβλητος και απροσμάχητος σεξουαλικά Ντέλιους Μαξ και η τσελίστα Άντα Μπρονς, παιδιά της μεταπολεμικής Ολλανδίας, συνιστούν τους θεμελιώδεις χαρακτήρες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται ο πρωτογενής συγγραφικός μύθος. Δεν θα μάθουμε ποτέ αν ο Κουίντεν Κουίστ, ο γιος της Άντα, είναι όντως γιος του συζύγου της Όνο Κουίστ ή του εραστή της Ντέλιους Μαξ - όπως δεν θα μάθουμε ποτέ αν ο Κουίντεν Κουίστ είναι εν τέλει η μετενσάρκωση του Μωυσή ή ενός εξέχοντος βιβλικού προφήτη, του Ιερεμία φερ' ειπείν. Αυτό όμως που θα μάθουμε καλά είναι ότι ο ουρανός, ως σύστημα διαχρονικών μεταφυσικών εννοιών και αξιών, δεν αποτελεί μία ακόμη ψευδαίσθηση των ανθρώπων, αλλά μια δυνατή, εναλλακτική γνωσιολογική τάξη, την οποία αδυνατεί να συλλάβει και να ελέγξει σε όλο το βάθος της ο νους μας. Οι δύο ανώνυμοι Δημιουργοί - Συμπαίκτες, που ανοίγουν τα τέσσερα μέρη του μυθιστορήματος και δραματοποιούν κομψά με τον ευφυή διάλογό τους τον επίλογο, δεν είναι τίποτε άλλο παρά πιστοί πληρεξούσιοι του μεγάλου Αφεντικού, το οποίο σκοπίμως ο παντεπόπτης - πολυκαταρτισμένος επιστημονικά συγγραφέας δεν αποκαλεί συνοπτικά «Θεό».

Ο έφηβος Κουίντεν Κουίστ, που κατορθώνει να αποσπάσει ύστερα από αλλεπάλληλες περιπέτειες τις δύο λίθινες πλάκες των Δέκα Εντολών από τα Άγια των Αγίων ενός ιταλικού μοναστηριού για να τις μεταφέρει στον ουρανό, βιώνοντας έτσι μια άκρως φαντασμαγορική ανάληψη στο υπερπέραν, δεν συνιστά απλώς ένα επιπλέον εύρημα της εγνωσμένης μυθοπλαστικής δεξιότητας του Χάρι Μούλις, αλλά μια εντυπωσιακή αντιστροφή των κατεστημένων θεολογικών μας πεποιθήσεων.

Η επαναφορά των Δέκα Εντολών, ή Δεκαλόγου καλύτερα, στον ουρανό είναι στην προκειμένη περίπτωση η επινόηση μιας άλλης θείας Δίκης: οι νέες αποκαλύψεις της γενετικής, σε επίπεδο ύβρεως αυτή τη φορά, η λυσιτελής ανάγνωση του DNA, η προ των πυλών ανεξέλεγκτη κλωνοποίηση, ένα επερχόμενο πολυπυρηνικό Ολοκαύτωμα και η πιθανότατη διάλυση μείζονων «εθνών» προιωνίζονται εκ του ασφαλούς το Πέρας του υπαρκτού κόσμου (μας). Η ευλογία ακυρώνεται πανηγυρικά. Η μεταφυσική της ελπίδας είναι η μετανεωτερική πανάκεια.

Η εσχατολογική προοπτική της «Ανακάλυψης του ουρανού» δεν θα πρέπει δηλαδή να εκληφθεί ως ποιητική σύμβαση ή κειμενικό lapsus, αλλά ως ανθρωπολογική πρόκληση: ο νέος Ανθρωπος αποδέχεται ανενδοίαστα το μυθικό-τεχνολογικό του (πυρηνικό) Καθαρτήριο ως ύστατη πραγματικότητα. Ο εξαιρετικά οργανωμένος σε επίπεδο υφολογικής σύγκλισης λόγος αποδεικνύεται αποτελεσματικό όχημα της διακίνησης αυτών των πολύπλοκων νοηματικών συσχετισμών / αλληλουχιών. Η Ολλανδοελληνίδα Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά μετέφρασε από το ολλανδικό πρωτότυπο με απόλυτη και πάλι συνέπεια: η ομολογούμενη γλωσσική ευσυνειδησία της και η υποδειγματική επάρκειά της συνέβαλαν δημιουργικά στο άψογο γύρισμα του πολύσημου αυτού βιβλίου στη γλώσσα μας.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/01/2002






ΚΡΙΤΙΚΗ



Το 1992 ο Χάρι Μούλις είχε τέσσερις σημαντικούς λόγους για να γιορτάζει: τη συμπλήρωση εξήντα πέντε χρόνων ζωής, την επέτειο της τεσσαρακονταετούς αδιάλειπτης συγγραφικής του δραστηριότητας, την κυκλοφορία στην Ολλανδία μισού εκατομμυρίου αντιτύπων του μυθιστορήματός του Η απόπειρα (το οποίο, όπως τα Στοιχεία και η Διαδικασία, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη) και κυρίως την ολοκλήρωση και έκδοση του εκτενέστερου και πιο σημαντικού μυθιστορήματος της συγγραφικής του καριέρας, με τίτλο Η ανακάλυψη του ουρανού. Σήμερα, μία δεκαετία αργότερα, το ελληνικό αναγνωστικό κοινό έχει πλέον τη δυνατότητα (χάρη σε μια εξαιρετικής ποιότητας και απόλυτης γλωσσικής πιστότητας μετάφραση από την Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά) να απολαύσει ένα έργο που χαρακτηρίστηκε από την παγκόσμια κριτική «ένα επιβλητικό μοντέρνο μυθιστόρημα για τη μεταπολεμική ευρωπαϊκή πραγματικότητα...»

Ωθούμενος από μια πυθαγόρειας προέλευσης υπόγεια εμμονή με τους αριθμολογικούς συμβολισμούς ο Μούλις κατανέμει το αφηγηματικό υλικό του σε τέσσερα μέρη (από την Αρχή της αρχής ως το Τέλος του τέλους), όσα ακριβώς είναι και τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα του μύθου του, και σε εξήντα πέντε κεφάλαια, όσα και τα χρόνια της ζωής του όταν συνέγραφε το μυθιστόρημα. Ο πρόλογος, τα τρία ιντερμέτζα και ο επίλογος που διακόπτουν την κατά βάση ρεαλιστική ανάπτυξη της ιστορίας αποτελούν τον συνδετικό κρίκο των όσων διαδραματίζονται «επί γης» με τις επουράνιες επιλογές που ως απώτερο σκοπό έχουν να δημιουργήσουν έναν «κλώνο» ο οποίος καλείται να εκπληρώσει μιαν ουράνια μυστική αποστολή περί τα τέλη της δεύτερης χιλιετίας.

Τα πρόσωπα-κλειδιά για την πραγμάτωση αυτού του αλλόκοτου σχεδίου θα είναι ο Μαξ Ντέλιους και ο Οννο Κουίστ, δύο άνθρωποι που ήρθαν στον κόσμο τη βραδιά που οι ναζιστές πυρπόλησαν το Ράιχσταγκ, δύο μονοζυγωματικά δίδυμα που οι δρόμοι της ζωής τους διασταυρώνονται περί τα τέλη της ταραγμένης δεκαετίας του '60. Οι δύο άνδρες αποτελούν το άκρως αντίθετο ο ένας του άλλου. Ο Μαξ είναι ένας εκδηλωτικός, επικούρειος και ερωτομανής αστρονόμος ο οποίος, πίσω από την επιφανειακή του εξωστρέφεια, κρύβει επιμελώς ένα βαθύ ψυχικό τραύμα, απόρροια μιας απίστευτης οικογενειακής τραγωδίας που στιγμάτισε την παιδική του ηλικία. Ο Οννο, από την άλλη, είναι ένας εσωστρεφής καταστασιακός, γόνος μιας δυναστείας καλβινιστών ολλανδών πολιτικών, ιδιοφυΐα στην ερμηνεία «νεκρών» γλωσσών, παραιτημένος όμως και με προβλήματα επικοινωνίας με τους γύρω του.

Η φιλία των δύο ανδρών και οι εκτεταμένες συνακόλουθες συζητήσεις μεταξύ τους θα δώσουν την αφορμή στον «πανεπιστήμονα» Μούλις να απλώσει μπρος στα έκπληκτα μάτια του αναγνώστη έναν εντυπωσιακό καμβά από τις πλέον απίθανες φιλοσοφικές θεωρίες, ιστορικά ανέκδοτα, φανταστικούς διαλόγους και καλλιτεχνικά αινίγματα που έχουν εμφανιστεί ποτέ στις σελίδες ενός μυθιστορήματος. Γιατί ο Κιούμπρικ στην ταινία του 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος «βαφτίζει» HAL τον υπολογιστή που καταλαμβάνει την εξουσία στο διαστημόπλοιο; Γιατί ο πρωταγωνιστής στη Δίκη του Κάφκα ονομάζεται Γιόζεφ Κ.; Τις απαντήσεις σε αυτούς τους ευφάνταστους γρίφους καθώς και σε δεκάδες άλλους, εφάμιλλα σπινθηροβόλους και προκλητικά ανατρεπτικούς, έρχεται, διά στόματος των δύο ηρώων του, να δώσει ο ίδιος ο Μούλις, καθώς με χάρη μεταφέρει την αφήγηση από τα μαθηματικά στη λογοτεχνική κριτική, από την ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική σε αρχέγονες μυστικιστικές δοξασίες, από τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία στα διαχρονικά φιλοσοφικά και ηθικά ερωτήματα, ενώ παράλληλα με την εξωτερική δράση και τη δέση της πλοκής υποστηρίζει με συνέπεια και επιτυχία τις θεματικές αντιμεταθέσεις στις οποίες αδιάλειπτα προβαίνει.

Η γνωριμία των δύο ανδρών με την τσελίστα Αδα Μπρονς θα αποτελέσει τον καταλύτη στην ως εκείνη τη στιγμή άρρηκτη φιλική σχέση τους. Από το ερωτικό τρίγωνο που θα δημιουργηθεί θα γεννηθεί ένα αγόρι το οποίο δεν θα γνωρίζει αν φυσικός του πατέρας είναι ο Μαξ ή ο Οννο. Ο μικρός Κουίντεν Κουίστ, παιδί με ιδιαίτερες ικανότητες και ξεχωριστά χαρίσματα, θα είναι ο «εκλεκτός», ένας εν αγνοία του μυστικός απεσταλμένος των επουράνιων δυνάμεων. Αποστολή του θα είναι να μεταφέρει πίσω στον ουρανό τις λίθινες πλάκες με τις Δέκα Εντολές, το συμβόλαιο που συνυπέγραψε ο Θεός με τους ανθρώπους. Αιτία; Οι άνθρωποι έχουν πλέον πουλήσει την ψυχή τους στον Διάβολο με αντάλλαγμα την τεχνολογία. Οι πρόσφατες επιστημονικές ανακαλύψεις οδηγούν με σιγουριά στο τέλος την ανθρώπινη κοινωνία, υποχρεώνοντας τις επουράνιες δυνάμεις να άρουν την υποστήριξή τους και να εγκαταλείψουν το γένος των ανθρώπων στην τύχη του.

Η Ανακάλυψη του ουρανού αποτελεί συγγραφικά το magnum opus του Χάρι Μούλις. Μαξιμαλιστικό στη στόχευση και μανιχαϊστικό στον ιδεολογικό του άξονα διερευνά ακατάπαυστα και εξαντλητικά κάθε πτυχή της ανθρώπινης συνείδησης θέτοντας προς προβληματισμό βασικά υπαρξιακά διλήμματα, θέματα κρίσεως και αποφάσεων, μοίρας και πεπρωμένου.

Ο Μούλις υπερβαίνει κάθε πνευματικό φράγμα και γράφει σε όλα τα δυνατά επίπεδα μετερχόμενος κάθε γνωστή λογοτεχνική φόρμα. Το στυλ του είναι ταυτόχρονα ουράνιο και γήινο, ειρωνικό και φιλοσοφικό, δραματικό και πνευματώδες, αρχαϊκό και φουτουριστικό, επιστημονικό και ποιητικό. Σχεδόν κάθε θέμα με το οποίο έχει καταπιαστεί στα προηγούμενα έργα του βρίσκει τη θέση του εδώ κατά τρόπο που είναι συγχρόνως ευφυής και απόλυτα φυσικός. Αυτό εν μέρει οφείλεται στην πανταχού παρούσα αίσθηση του χιούμορ που ο Μούλις αναμφίβολα διαθέτει, χιούμορ που είναι τόσο μεταδοτικό όσο και ηθελημένο. Είναι ένας σοβαρός συγγραφέας που οργανώνει με τάξη το υλικό του κολοσσιαίου ακαδημαϊκού μαθήματος που παραδίδει στους αναγνώστες του, δεν ξεχνά όμως παράλληλα ότι η κύρια αποστολή του είναι να ψυχαγωγήσει. Ετσι κατορθώνει πραγματικά να πείσει τον αναγνώστη του ότι είναι σε θέση να επαναφέρει την τάξη μέσα στο χάος του σύγχρονου κόσμου μέσω ενός μυθιστορήματος.

Είτε αποτελέσει το πρώτο ολλανδικό Νομπέλ Λογοτεχνίας (όπως έντονα συζητιέται σε πολλούς ευρωπαϊκούς λογοτεχνικούς κύκλους την εφετινή χρονιά) είτε όχι, ο Μούλις αδιαμφισβήτητα έχει επιτύχει με την Ανακάλυψη του ουρανού να χαρτογραφήσει την ανθρώπινη αγωνία για το μέλλον μέσα από ένα μυθιστόρημα σπάνιας ομορφιάς και εκπληκτικού διανοητικού μεγαλείου.

Δ. ΛΥΜΠΕΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ , 04-05-2002