Η διαδικασία

Ο Βίκτορ Βέρκερ είναι ένας επιτυχημένος βιολόγος που κατορθώνει να δημιουργήσει στο εργαστήριο ένα ζωντανό οργανισμό από ανόργανη ύλη. Και ενώ ο ίδιος αισθάνεται περίπου σαν Θεός, η προσωπική του ζωή αρχίζει να καταρρέει όταν δέχεται μυστηριώδη απειλητικά γράμματα. Ένα δυνατό μυθιστόρημα που συνδέει τους αρχαίους θρύλους της δημιουργίας του ανθρώπου με τα σύγχρονα επιτεύγματα της γενετικής, αγγίζοντας θέματα διαχρονικά, όπως ο έρωτας, η απώλεια, ο θάνατος, το βαθύτερο νόημα της ζωής, και θέματα σύγχρονα, όπως η κλωνοποίηση, από το μεγαλύτερο Ολλανδό συγγραφέα του καιρού μας.






ΚΡΙΤΙΚΗ




Διαβάζοντας το μυθιστόρημα «Η διαδικασία» του Ολλανδού συγγραφέα Χάρι Μούλις (γενν. το 1927), ο νους πηγαίνει στους εβραϊκούς μύθους, έτσι όπως τους κατέγραψε ο Ρόμπερτ Γκρέιβς, και στον Μπόρχες με τις αναφορές του στην Καββάλα, το ποίημά του «Το Γκόλεμ» και τις αποκρυφιστικές θεωρίες σχετικά με το μυστικό όνομα του Θεού (το περιβόητο «Τετραγράμματον») από το οποίο προέρχεται το μυστήριο της δημιουργίας ζωής στο σύμπαν.


Αυτό είναι και το θέμα που πραγματεύεται ο Μούλις στη «Διαδικασία»: Μπορεί άραγε ο άνθρωπος να γίνει Θεός, με άλλα λόγια, να δημιουργήσει ζωή; Σύμφωνα με έναν εβραϊκό μύθο, το κατόρθωσε ένας ραββίνος καββαλιστής στην Πράγα του 17ου αιώνα, δημιουργώντας μέσα από έναν πολύπλοκο συνδυασμό γραμμάτων που αποτελούν το όνομα του Θεού, το Γκόλεμ, ένα υποτυπώδες, μισο-συνειδητό ον, καμωμένο από λάσπη.


Η μιαρή αυτή πράξη κατέληξε σε τραγωδία: το Γκόλεμ εξοντώθηκε καθότι αποδείχθηκε δολοφονικό, ενώ χαρακτηριστικό είναι ότι ο ραββίνος δεν άντεχε στη θέα αυτού του άσχημου, θλιβερού όντος «με τα νυσταγμένα βλέφαρα» (ο Μπόρχες, στο ποίημά του, παρατηρεί ότι όπως αποκρουστικό είναι το Γκόλεμ για τον αποκρυφιστή, έτσι αποκρουστικός πρέπει να είναι ο άνθρωπος για τον Θεό).


Στη «Διαδικασία», ο Μούλις αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο στην ιστορία του Γκόλεμ, μία από τις πιο δυνατές στιγμές του μυθιστορήματος που δένει ιδανικά με τα υπόλοιπα μέρη του, υπαγορεύοντας μία μυστικιστική ατμόσφαιρα θεολογικού και μεταφυσικού δέους. Επιπλέον, σε ό,τι αφορά την πλοκή του, αυτό το κατά βάση φιλοσοφικό μυθιστόρημα ερωτοτροπεί έντονα με το θρίλερ. Κεντρικός ήρωας του βιβλίου είναι ο σαραντάχρονος βιολόγος Βίκτορ Βέρκερ, ο οποίος δημιουργεί στο εργαστήριό του έναν ζώντα οργανισμό από ανόργανη ύλη. Το επίτευγμά του αυτό έρχεται σε μια περίοδο που η προσωπική του ζωή έχει υποστεί καθίζηση: πέρα από τα απειλητικά γράμματα που δέχεται (από φανατικούς θρησκόληπτους που βλέπουν τον άνθρωπο να ετοιμάζεται να πάρει τη θέση του Θεού; ο συγγραφέας αφήνει το σημείο αυτό σκοτεινό μέχρι το τέλος), η οικογενειακή του ζωή καταλήγει σε τραγωδία (την οποία, αφήνουμε τον αναγνώστη να την ανακαλύψει μόνος του...), κι έτσι, απομένει ολομόναχος, αντιμέτωπος με τον εαυτό του.


Μέσα στην απελπισία του, ο Βίκτορ γράφει τρεις επιστολές που απευθύνονται στη μικρή του κόρη αλλά τελικός τους αποδέκτης είναι η γυναίκα του. Στην ουσία όμως, ο Βίκτορ απευθύνεται στον ίδιο του τον εαυτό, προσπαθώντας να διερευνήσει ποιος είναι στ' αλήθεια, ένα ερώτημα που αντιλαμβάνεται ότι δεν επιδέχεται απάντηση. Με το ερώτημα αυτό, σκέφτεται ο Βίκτορ, «καταλήγεις οριστικά στην έρημο. Μ' αυτό μπορείς να πεθάνεις της δίψας» (σ. 192). Ως προς τις θρησκευτικές προεκτάσεις του μυθιστορήματος, κυρίαρχο βέβαια είναι το στοιχείο του ιουδαϊσμού· δεν είναι τυχαίο ότι ο Μούλις είναι εβραϊκής καταγωγής, από την πλευρά της μητέρας του. Ο ιουδαϊσμός είναι εξάλλου η θρησκεία που περισσότερο από κάθε άλλη, βασίζεται αποκλειστικά στο Λόγο και καθόλου στη ζωγραφική ή στη μουσική: μέσα από το Λόγο ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν, μέσα από το Λόγο δημιουργήθηκε το Γκόλεμ και μέσα από το Λόγο (συνδυάζοντας κάποια γράμματα με έναν τρόπο ανάλογο με εκείνο των καββαλιστών) εισέβαλε ο Βίκτορ στο DNA και δημιούργησε έναν ζώντα οργανισμό.


Παράλληλα, ο Βίκτορ προσπαθεί να επικοινωνήσει με τη γυναίκα του (αλλά και με τον ίδιο του τον εαυτό) μέσα από τις τρεις επιστολές, ενώ και η γυναίκα του του κοινοποιεί τους λόγους που τον εγκαταλείπει αφήνοντάς του ένα γράμμα. Εν ολίγοις, ο Μούλις μοιάζει να στοχάζεται πάνω στις σκοτεινές δυνάμεις του Λόγου, χρησιμοποιεί τις παράλληλες ιστορίες του Γκόλεμ και του επιστημονικού επιτεύγματος του Βίκτορ για να μιλήσει για τα παράδοξα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, και ειδικότερα, της γραφής. Τελικά, τι είναι σοφότερο; Η δημιουργία ή η απραξία; Η υπέρβαση των ανθρώπινων ορίων ή η υποταγή μας σε αυτά; Ο Βίκτορ αναρωτιέται: «Μήπως η ψυχή της εντολής ''ου φονεύσεις'' είναι η εντολή ''ου δημιουργήσεις ζωήν''»; (σ. 264). Η «Διαδικασία» είναι ένα συναρπαστικό, εμπνευσμένο μυθιστόρημα όπου ο κορυφαίος σύγχρονος Ολλανδός συγγραφέας αναπτύσσει περίτεχνα τον μύθο του, δίνοντας παράλληλα στο κείμενο μια μελαγχολική στοχαστικότητα. Επιπροσθέτως, μας προσφέρεται σε πολύ καλή μετάφραση από την Ινώ Βαν Ντάικ - Μπαλτά.

Ηλίας Μαγκλίνης (Καθημερινή 24/9/2000)