Το πέτρινο νυφικό κρεβάτι

Δρέσδη 1956. O Αμερικανός οδοντίατρος Νόρμαν Κόρινθ, προσκεκλημένος σε ένα οδοντιατρικό συνέδριο, επιστρέφει στον «τόπο του εγκλήματος». Κατά τη διάρκεια του B' Παγκοσμίου Πολέμου είχε πάρει μέρος στο βομβαρδισμό της Δρέσδης. Υπεύθυνη της οργάνωσης του συνεδρίου είναι η Χέλα Βίμπαν. O Νόρμαν βάζει στόχο την κατάκτησή της, όπως στον πόλεμο είχε «κατακτήσει» τη Δρέσδη. Πράγμα που κατορθώνει το ίδιο βράδυ, αν και ο ίδιος είναι φρικτά παραμορφωμένος μετά την πτώση του αεροπλάνου του. Το τρίτο κύριο πρόσωπο του βιβλίου είναι ο Δυτικογερμανός Σνάιντερχαν, του οποίου ο ρόλος στον πόλεμο παραμένει ασαφής ως το τέλος. Όπως το 1945 συμμετείχε την καταστροφή στη Δρέσδη, έτσι και τώρα ο Νόρμαν φέρνει την καταστροφή στη ζωή όλων των ανθρώπων που ο ίδιος τυχαίνει να συναντήσει.



Ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του διάσημου Oλλανδού συγγραφέα, το πρώτο που τον έκανε γνωστό έξω από τα σύνορα της χώρας του, το Πέτρινο νυφικό κρεβάτι παραλληλίζει τη Δρέσδη με την αρχαία Τροία και δίνει την ευκαιρία στον Μούλις να αναρωτηθεί για το καλό και το κακό, για τον πόλεμο και την ειρήνη, για το τραυματικό παρελθόν και το ύποπτο μέλλον.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Μούλις είναι ο εξοχότερος εκπρόσωπος μιας, ισχυρής ακόμη, τάσης της σύγχρονης ευρωπαϊκής λογοτεχνίας: του φιλοσοφικού μυθιστορήματος. Σε όλα του τα βιβλία, με αποκορύφωση την «Ανακάλυψη του ουρανού» και τον «Ζίγκφριντ», ο σημαντικός αυτός Ολλανδός μυθιστοριογράφος, όχι μόνο θίγει προέχοντα φιλοσοφικά ζητήματα του καιρού μας, όχι μόνον εισάγει (κάποτε κάποτε μάλιστα ευθέως) το φιλοσοφικό στοχασμό στο λογοτεχνικό κείμενο, αλλά και δανείζεται τρόπους και ερωτήματα της φιλοσοφίας (π.χ. στους διαλόγους του) για να υποβοηθήσει τη μυθιστορηματική ροή ή να πλαισιώσει τα πρόσωπά του.

Στο «Πέτρινο νυφικό κρεβάτι», μυθιστόρημα γραμμένο όταν ο Μούλις ήταν 32 ετών και το πρώτο που τον έκανε διεθνώς γνωστό, ο συγγραφέας δεν θα μπορούσε να ξεφύγει ούτε από τις αισθητικές του κατευθύνσεις ούτε από τις βιωματικές του εμμονές. Συνεπώς δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τόσο ο θεωρητικός στοχασμός και η ποιητική πρόσληψη της πραγματικότητας όσο και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος είναι και εδώ παρόντα.

Ο Νόρμαν Κόρινθ, Αμερικανός οδοντίατρος, από εκείνους που συμμετείχαν, ως αεροπόροι, στο βομβαρδισμό της Δρέσδης στο τέλος του πολέμου, επιστρέφει στην πόλη -έδαφος τότε της, νυν ανύπαρκτης, Λαοκρατικής Γερμανικής Δημοκρατίας- επ' ευκαιρία ενός διεθνούς οδοντιατρικού συνεδρίου. Εκεί κάνει μερικές συναντήσεις, εκ των οποίων οι πιο εμφατικές είναι με τη Χέλα Βίμπαν, οργανωτική υπεύθυνη του συνεδρίου, και με τον Σνάιντερχαν, ένα πρόσωπο που ρόλος του είναι να ξυπνάει το θυμικό τού Κόρινθ.

Η επιστροφή ωστόσο του Αμερικανού γίνεται σε μια Δρέσδη φασματική. Ο χώρος, κατά την προσφιλή συνήθεια του συγγραφέα, δεν περιγράφεται ποτέ με ρεαλιστικούς όρους, ούτε όταν πρόκειται για απολύτως υπαρκτά πρόσωπα ή γεγονότα. Η πόλη της Δρέσδης διαθλάται μέσ' από τη συνείδηση του ήρωα -κυρίως μέσ' από τις αναμνήσεις του. Ο Κόρινθ δεν επιστρέφει σε μια υπαρκτή Δρέσδη της ΓΛΔ του 1956, αλλά στη Δρέσδη όπως την έβλεπε βυθισμένη στο σκοτάδι όταν ο ίδιος τη βομβάρδιζε. Και όχι μόνον αυτό· στη συνείδηση του ήρωά του προστίθεται το φίλτρο του συγγραφέα: πιστεύοντας με επιμονή στο όνειρο και τη λυτρωτική του διάσταση εντός κι εκτός λογοτεχνίας, ο Μούλις μάς παραδίδει μια πόλη-φάσμα, έναν τόπο ψυχικό κι όχι ένα ίχνος γεωγραφικό.

Και μιας ο λόγος περί ονείρου: απ' όλα τα υλικά που προσφέρει το βίωμα, το όνειρο είναι το συγγενέστερο προς τη λογοτεχνική πράξη, και ο Μούλις του επιφυλάσσει εδώ μια διαφορετική χρήση απ' ό,τι, π.χ., στον «Ζίγκφριντ»: ενώ εκεί εισβάλλει στο κείμενο σαν μια πράξη ελευθερίας, εδώ εμφανίζεται ως αρχή μιας οργάνωσης· και μολονότι το αιθέριο υλικό του δεν είναι συμβατό με αυτήν, ο συγγραφέας το υποτάσσει με το φιλοσοφικό-μυθιστοριογραφικό στοχασμό του, δημιουργώντας ένα συναρπαστικό κράμα πραγματικότητας, φαντασίας, ονείρου και σκέψης, που το οδηγεί στα έσχατα όριά του: στην αυτοαμφισβήτηση της κειμενικής πραγματικότητας που το γέννησε.

Ο Κόρινθ, καθώς βρίσκεται πια στον τόπο που κάποτε βομβάρδισε, προβαίνει σε μια κρίσιμη πράξη: θυμάται. Και όσο και αν η κατάκτηση της Χέλα Βίμπαν είναι κύριο μέλημα γι' αυτόν τον άντρα με το σημαδεμένο πρόσωπο, η ανάμνηση και ο αναστοχασμός γύρω από το Κακό που σκέπασε την Ευρώπη το 1939-45 επικρατεί: ο ακατάβλητος αρχαίος δυϊσμός, η πάλη ανάμεσα στο Καλό και το Κακό, επανέρχεται ως μία ακόμη από τις πολλές εμμονές τού Μούλις.

Η μνήμη όμως δεν εξαντλείται στα ψυχικά όρια του Κόρινθ. Ο συγγραφέας σε κάποια -λίγα- σημεία του μυθιστορήματος παρεμβάλλει αποσπάσματα που τα ονομάζει «ραψωδίες», αποτίοντας φόρο τιμής στον Ιωνα προπάτορα και, κυρίως, αυτονομώντας τη λειτουργία της μνήμης μέσα στο βιβλίο: τα αποσπάσματα αυτά -διαφοροποιημένα γλωσσικώς, αφού σ' αυτά η γλώσσα γίνεται ασθματική, συνειρμική και ο ρυθμός πυρετώδης- αφορούν αποκλειστικά τα τεκταινόμενα στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, επιτρέποντας την αυτόνομη λειτουργία της μνήμης και λειτουργώντας αντιστικτικά προς το κυρίως κείμενο, που ιστορεί το παρόν του μυθιστορήματος.

Στο τέλος ο Κόρινθ, μέσω του Σνάιντερχαν, θα έλθει αντιμέτωπος με τον τρόμο του -πραγματικό ή υποθετικό, του παρόντος ή του παρελθόντος- σε μια παγωμένη Ανατολική Γερμανία. Μαζί του θα έχουμε καταδυθεί κι εμείς στον σκοτεινό εκείνον τόπο όπου το Καλό και το Κακό συνεχίζουν, αιώνες τώρα, τη διαμάχη τους, πότε τροφοδοτημένη από το Ονειρο και πότε από την Πράξη.

Ο Μούλις, πέρα από τα βαθιά υπαρξιακά ζητήματα που τον απασχολούν, έχει αναπτύξει και επεξεργαστεί στο έπακρο (και στο σημείο αυτό μόνο με τον Λιόσα μπορεί να συγκριθεί) μια υψηλή τεχνική σε σχέση με τη μετάβαση από τις δευτερεύουσες δομές του μυθιστορήματος στην κεντρική (ή τις κεντρικές) και τανάπαλιν. Χωρίς να διακόπτει τη ροή των πρώτων, μεταβαίνει στη δεύτερη με τρόπο φυσικό, σαν τα πράγματα να ήταν πάντα έτσι, ενσωματώνοντας το περιεχόμενο της μιας στην άλλη. Και αν σε αυτό προσθέσουμε μια γλώσσα κατά τόπους σχεδόν λυρική, με τις εντός παρενθέσεων αινιγματικές του φράσεις και τον παραληρηματικό λόγο των ραψωδιών, μια γλώσσα όχι και τόσο ευπρόσιτη στον διαβόητο μέσο αναγνώστη, τότε καταλαβαίνουμε γιατί ο Ολλανδός συγγραφέας έχει καταλάβει τη θέση που έχει καταλάβει στο πάνθεον του ευρωπαϊκού μυθιστορήματος, κάνοντας τις εγκεφαλικές κατασκευές του Εκο ή τα αλογοτέχνητα πονήματα του Γκάαρντνερ να φαίνονται αθώα παιχνιδάκια στο απαιτητικό πεδίο ενός γνησίως φιλοσοφικού μυθιστορήματος.

Η μετάφραση της Ινώς Βαν Ντάικ-Μπαλτά είναι εύρυθμη και ευθύβολη, αν και είχε να παλέψει με ένα άκρως απαιτητικό, μέσα στο συγκρατημένο λυρισμό και την ανορθοδοξία του, πρωτότυπο.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/01/2006