Αλαλα παραμύθια

Τα «Αλαλα Παραμύθια» είναι τρείς ιστορίες που εκτυλίσσονται γύρω από ένα βουβό πρόσωπο. Πρόκειται για γνήσια ανατολίτικα παραμύθια, που τα χαρακτηρίζει η δύναμη και η μαγεία των λέξεων: λέξεις που ανοίγουν πόρτες, λέξεις που σώζουν, λέξεις που σκοτώνουν και λέξεις που πλέκουν όρκους αιώνιας αγάπης.




ΚΡΙΤΙΚΗ


Τρεις ιστορίες όπου πρωταγωνιστούν βουβά πρόσωπα. Ο Τούρκος Μουρατχάν Μουνγκάν υιοθετεί στη διήγησή του τον τρόπο των παραμυθιών για να δείξει την ποίηση που κλείνει μέσα της κάθε ζωή.

Ο Μουρατχάν Μουνγκάν ανήκει στη νεότερη γενιά της τουρκικής λογοτεχνίας και θεωρείται από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της. Το πρώτο βιβλίο του εκδόθηκε το 1980. Έχει δημοσιεύσει ποίηση (10 συλλογές), θεατρικά έργα και πεζά. Το τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή διηγημάτων με τίτλο Τα σαράντα δωμάτια με τους τρεις καθρέφτες, έτυχε ιδιαίτερα θερμής αποδοχής από την κριτική και το κοινό και πούλησε 85.000 αντίτυπα.


Στη συλλογή διηγημάτων «Αλαλα παραμύθια» φιλοξενούνται τρία παραμύθια επινοημένα από τον ίδιο. Στην πρώτη ιστορία με τίτλο «Ο Αζερ και η Γιαντιγκιάρ» μια κοπέλα η οποία λειτουργεί ως συγγραφική persona (ο συγγραφέας συνηθίζει να παρεμβαίνει και να διατυπώνει την αισθητική του θέση, χωρίς να αναχαιτίζει ωστόσο τη ροή και τον ρυθμό της αφηγούμενης ιστορίας) γοητεύεται από τον μύθο δύο εραστών οι οποίοι κατακρημνίστηκαν στο βάραθρο Ντελιγιάρ και την αναδιηγείται.


Ο συγγραφέας υπερασπίζεται εδώ ­όπως άλλωστε κάνει και στις άλλες ιστορίες του­ την αξία του μύθου και του παραμυθιού. Η ιστορία και το παρελθόν αποτελούν γι' αυτόν περιούσιο χώρο όπου συνήθως καταφεύγει και εκεί αναδεικνύει τη βιοθεωρία του στραμμένη επίμονα προς τον έρωτα και την αυθεντική βίωση.


Η δεύτερη ιστορία με τίτλο «Ο Μουραντχάν και η Σελβιχάν ή Το Παραμύθι του Κρυστάλλινου Αρχοντικού» αφορά τον έρωτα των δύο πρωταγωνιστών, η κατάληξη του οποίου αποβαίνει επίσης τραγική. Ο συγγραφέας επιχειρεί να ανασυστήσει ένα ακόμη παραμύθι για τα κρυστάλλινα παλάτια. «Αυτός που δεν πιστεύει στα παραμύθια μπορεί να πιστέψει στην αλήθεια;» διατυπώνει ευθύς εξαρχής το ερώτημα.


Στο τρίτο παραμύθι περιγράφεται ο θρύλος για τον θάνατο του σημαντικότερου σουλτάνου των Οθωμανών. Στο βάθος της ιστορίας καταφαίνεται η ανάγκη του Μουνγκάν να παρουσιάσει τη διαφορετική όψη του ιδίου χρησιμοποιώντας τρεις στην ουσία αφηγητές. Αναλογίζεται τις επιπτώσεις του θανάτου του σουλτάνου ταυτιζόμενος με τον τρόπο του μεγάλου βεζίρη, του οποίου η μοίρα είναι συνυφασμένη με τη ζωή του σουλτάνου, εκθέτει ο ίδιος τον δικό του στοχασμό, ενώ ο αγγελιοφόρος επιχειρεί να πραγματώσει την εντελέχεια της ύπαρξής του και να παραδώσει πρώτος τη μυστική επιστολή του βεζίρη στον διάδοχο του θρόνου, επιστολή από την οποία εξαρτώνται όλα. Εξαιτίας όμως καταστάσεων που ανάγονται στη μοίρα και στο απρόβλεπτο αυτό δεν πετυχαίνει, οπότε και ο ίδιος ακυρώνεται.


Και στις τρεις ιστορίες οι πρωταγωνιστές είναι μουγκοί, άλαλοι. Ο Μουγκάν επενδύει, δηλαδή, στο ανείπωτο και ο ζωτικός χώρος της έκφρασής τους είναι η σιωπή. Αυτήν προσπαθεί να εκμαιεύσει και να αναδείξει.


Η καταφυγή στα παραμύθια της Ανατολής και στον παραμυθικό λόγο ευρύτερα, την οποία επιλέγει ως κυρίαρχο στοιχείο του ύφους του, υποδηλώνει τη γνώση του για την πολυπλοκότητα των αφηγηματικών τρόπων του λόγου αυτού στο πλαίσιο της ανάδειξης ενός βαθέος και απλού ιδιώματος. Πίσω από τη φαινομενική συμβατικότητα της παραμυθικής αφήγησης εμφιλοχωρεί διαρκώς η ανατρεπτική θέαση και λογική. Η αφήγηση αυτή υπερβαίνει τα στενά περιοριστικά όρια της πραγματικότητας και του ευθύγραμμου χρόνου προβάλλοντας την υποκειμενική πραγματικότητα και τον βιωματικό χρόνο, το δε παράλογο αποτελεί συστατικό στοιχείο του λογικού. «Μόνο καταργώντας την πραγματικότητα μπορεί η αφηρημένη σκέψη να τη συλλάβει και η κατάργηση της πραγματικότητας σημαίνει τη μετατροπή της σε δυνατότητα». Το δε παραμύθι είναι απλώς «μια υποθετική φράση που γράφεται στην οριστική» κατά τον Kiergkegaard. Ο Ernst Cassifer, μάλιστα, αναφερόμενος στη δυναμική ενατένιση, όπου οι εσωτερικές μας διεργασίες αποκτούν τη βαρύτητα εξωτερικών πράξεων οι οποίες οδηγούν στην προσωπική μας ολοκλήρωση και αρνούμενος μια φαινομενικά στατική όψη, διαβεβαιώνει: «Όλες οι παθητικές καταστάσεις μετατρέπονται τώρα σε δραστικές ενέργειες. Οι μορφές που κοιτάζω δεν αποτελούν μόνο καταστάσεις μου αλλά και πράξεις μου». «Η εικόνα είναι πράξη, όχι πράγμα» τονίζει εξάλλου ο Σαρτρ, αποσυνδέοντας τη φαντασία από οποιαδήποτε παθητική στάση.


Μεστά πράξεων και εικόνων πυκνής σιωπής και λόγου τρυφερού και ποιητικού αναδεικνύονται τα «τρία άλαλα παραμύθια» που επιζητούν μια αθώα και αυθεντική θέαση των πραγμάτων και υποστηρίζουν αφηγηματικά το βάθος και την ουσία. Σύγχρονοι προβληματισμοί για τη διαφορετικότητα των φύλων και τη σεξουαλική ταυτότητα, το ανέφικτο της επικοινωνίας και τον έρωτα, τον αυτοεγκλεισμό και τη ματαιότητα του κόσμου, που τον διασώζουν μόνο η υπερβολή και η υπέρβαση, αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά της γραφής του Μουρατχάν Μουνγκάν και των «τριών άλαλων παραμυθιών» του.

Ανδρέας Μήτσου, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 21-01-2001