Τα Νοεμβριανά του 1916

Το βιβλίο αυτό επιχειρεί μια λεπτομερή ανασύνθεση των γεγονότων που εκτυλίχθηκαν στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας το Δεκέμβριο του 1916, όταν, με αφορμή την απόβαση στρατευμάτων της Αντάντ στον Πειραιά και τις συγκρούσεις που ακολούθησαν, σημειώθηκαν εκτεταμένα βίαια επεισόδια σε βάρος φιλοβενιζελικών πολιτών. Η εξιστόρηση βασίζεται στις μαρτυρίες των ίδιων των θυμάτων, όπως αυτές διασώθηκαν στο αρχείο της Μικτής Επιτροπής Αποζημιώσεων, που συστάθηκε αμέσως μετά τα γεγονότα.

Από τον εκδότη

ΚΡΙΤΙΚΗ



Λίγο πριν από το ξημέρωμα της 1ης Δεκεμβρίου 1916 οι κάτοικοι της Αθήνας και του Πειραιά ξυπνούν από ξενικά στρατιωτικά παραγγέλματα και κλαγγές όπλων. Δυόμισι χιλιάδες Γάλλοι, Βρετανοί και Ιταλοί εφοδιασμένοι με πολυβόλα, ποδήλατα, φωτοβολίδες και ασυρμάτους, ορμώμενοι από τα πλοία του συμμαχικού στόλου που ναυλοχεί στον Φαληρικό Ορμο, καταλαμβάνουν καίρια σημεία της πρωτεύουσας υπό τις διαταγές του πλοιάρχου Πουλιεζί-Κοντί. Στόχος τους, να απομακρύνουν από τον θρόνο τον βασιλιά Κωνσταντίνο και να εγκαταστήσουν τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην εξουσία, επικεφαλής του ενωμένου πλέον ελληνικού κράτους, το οποίο ταλανίζεται παραδομένο στα βρόχια ενός εθνικού διχασμού με ανυπολόγιστες συνέπειες τόσο για το ίδιο όσο και για την πολιτική της Αντάντ που επιθυμεί διακαώς την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων (κάτι που θα γίνει τελικά από τον Βενιζέλο τον Ιούνιο του 1917). Οι ελληνικές περίπολοι τις οποίες συναντούν τα συμμαχικά στρατιωτικά τμήματα δεν προβάλλουν καμία αντίσταση. Οπως φαίνεται, οι μυστικές υπηρεσίες των ξένων δυνάμεων έχουν παίξει καλά το υπονομευτικό παιχνίδι τους. Η κυβέρνηση φαίνεται αποδυναμωμένη και ανήμπορη να αντιδράσει.



Σείοντας την ομπρέλα του



Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια και θα αποδειχθεί τις αμέσως επόμενες ώρες. Ενοπλες συγκρούσεις θα ξεσπάσουν στην Αθήνα και στην επαρχία, η πρωτεύουσα θα βομβαρδιστεί και η δυναμική αναμέτρηση ανάμεσα σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς θα λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, με τους πρώτους να πέφτουν θύματα παρακρατικών οργανώσεων, να ρίχνονται με συνοπτικές διαδικασίες στις φυλακές και να παρακολουθούν άπραγοι τις περιουσίες τους να λεηλατούνται (τα τραγικά αυτά γεγονότα, αν και σημειώθηκαν Δεκέμβριο, έμειναν στην ιστορία ως «Νοεμβριανά», γιατί τότε βρισκόταν ακόμη σε ισχύ το Ιουλιανό ημερολόγιο). Οι πρώτες συγκρούσεις ξεσπούν στις 11.10 το πρωί στον στρατώνα του Ρουφ, όπου Γάλλοι και Ιταλοί δέχονται καταιγιστικά πυρά επί τετράωρο, απαντούν όμως και αποκρούουν τις επιθέσεις. Σχεδόν ταυτόχρονα ξεσπούν εχθροπραξίες και στις υπόλοιπες περιοχές της πρωτεύουσας, με σφοδρότερες εκείνες στη Δάφνη. Την ίδια ώρα τα εμπορικά καταστήματα στο κέντρο της πόλης κλείνουν άρον άρον και ο φόβος απλώνεται σε κάθε σπίτι. Ακριβώς τότε, και ενώ το Ζάππειο όπου έχουν οχυρωθεί οι Σύμμαχοι βάλλεται από τα πυροβόλα του Αρδηττού, εκδηλώνεται μια πρωτοβουλία εκεχειρίας με συμμετοχή επιτελών του Κωνσταντίνου και των πρέσβεων Ρωσίας και Γαλλίας.

Δυστυχώς, η εκεχειρία διαρκεί μόνο ως τις 2 μ.μ. Τότε οι συγκρούσεις επαναλαμβάνονται με ακόμη μεγαλύτερη σφοδρότητα στο Ζάππειο και έξω από τη βρετανική πρεσβεία, η οποία τότε ήταν στην πλατεία Κλαυθμώνος. Το επόμενο πρωί στις 11 ρίχνεται από τον λόφο της Πνύκας προς την πρεσβεία πλήθος πυροβολισμών. Από τον εξώστη της μπορείς να δεις τα ελληνικά τμήματα να αναπτύσσονται ώστε να πλήξουν το βρετανικό άγημα. Από εκεί ο πρεσβευτής της Αλβιώνας σερ Φράνσις Ελιοτ παρακολουθεί ατάραχος την εξέλιξη της επιχείρησης, χρησιμοποιώντας κιάλια όπερας! Στις 2 μ.μ. η φρουρά του παρακείμενου υπουργείου Οικονομικών ανοίγει πυρ εναντίον του παραρτήματος της βρετανικής πρεσβείας. Τα πυρά όμως δεν διαρκούν πάνω από τρία λεπτά της ώρας καθώς ο βρετανός διπλωμάτης βγαίνει με χαρακτηριστικό φλέγμα στον δρόμο, σείοντας την ομπρέλα του «όπως θα έκανε οποιοσδήποτε εγγλέζος τζέντλεμαν που θέλει να σταματήσει ένα λεωφορείο στη στάση» και διατάζει τους πάντες: «Παύσατε πυρ!».



Αυτοκράτορας της Κίνας



Καθώς η κατάσταση στους δρόμους της Αθήνας ολοένα εκτραχύνεται και τα σποραδικά - πλην άστοχα - πυρά του συμμαχικού στόλου όσο πάνε και πυκνώνουν, οι πρεσβευτές Γαλλίας, Ρωσίας και Μεγάλης Βρετανίας μεταβαίνουν στα Ανάκτορα. Αφού δηλώνουν στον άνακτα ότι οι περιστάσεις επιβάλλουν ταχύτατη απάντηση εκ μέρους της ελληνικής κυβέρνησης, ακούν έκπληκτοι τον Κωνσταντίνο να ολοκληρώνει το απαντητικό λογύδριό του με τα εξής λόγια: «Δεν είμαι ο αυτοκράτορας της Κίνας. Είμαι ένας συνταγματικός ηγέτης. Γι' αυτό, απευθυνθείτε στην κυβέρνησή μου». Την ίδια ακριβώς στιγμή ένα βλήμμα σκάει έξω από το παράθυρο της αίθουσας. Ο Κωνσταντίνος επωφελείται και συνεχίζει απτόητος: «Βλέπετε και μόνοι σας, κύριοι, ότι τα Ανάκτορά μου βάλλονται, αλλά αδιαφορώ. Τα παιδιά μου βρίσκονται ήδη στο υπόγειο, όσο δε για μένα ουδόλως φοβάμαι. Τι περιμένετε να πράξετε; Να βομβαρδίσετε την Αθήνα; Σας καλώ να το πράξετε. Δεν θα υποτάξετε τον στρατό μου, ο οποίος βρίσκεται εκτός πόλεως, ενώ είμαι σε θέση να συγκεντρώσω δύναμη 100.000 ανδρών στη Θεσσαλία». Οι πρεσβευτές των μεγάλων δυνάμεων επιστρατεύοντας την ψυχραιμία τους καταφέρνουν τελικά να στρέψουν τη συζήτηση στην κατάπαυση του πυρός. Αλλωστε, αυτό είναι τώρα που προέχει, καθώς τα συμμαχικά στρατεύματα βρίσκονται σε δύσκολη θέση.

Ο Κωνσταντίνος δεσμεύεται να δώσει ο ίδιος τη διαταγή, εφόσον θα έπραττε ανάλογα και ο διοικητής του Συμμαχικού Στόλου της Μεσογείου Νταρντίζ ντι Φουρνέ. Αφήνει όμως άλλη μια φορά εμβρόντητους τους συνομιλητές του, λέγοντας: «Αλλά θα πρέπει να επιληφθείτε του όλου ζητήματος εσείς οι ίδιοι, διότι δεν αναγνωρίζω παρά μόνον εσάς. Τι είναι ο ναύαρχος Νταρντίζ; Ενας τυχαίος ναυτικός». Τελικά η ανακωχή επιτυγχάνεται και τα συμμαχικά στρατεύματα εκκενώνουν την πρωτεύουσα.

Τις ημέρες που θα ακολουθήσουν, το κέντρο της Αθήνας αλλά και συνοικίες όπως οι Αμπελόκηποι, το Παγκράτι, η Γούβα, η Κυψέλη, τα Πατήσια, τα Πετράλωνα, η Καλλιθέα, το Ρουφ, η Κολοκυνθού, τα Λιόσια, το Ηράκλειο και το Μαρούσι γίνονται το θέατρο πρωτοφανών εκτρόπων εναντίον βενιζελικών από παρακρατικούς του βασιλιά: ξυλοδαρμοί, συλλήψεις, διαπομπεύσεις. Και οι παρακρατικοί όμως των βενιζελικών δεν μένουν με σταυρωμένα χέρια. Το τέρας του διχασμού γιγαντώνεται. Το έχει εκθρέψει η μισαλλοδοξία, αλλά κυρίως το χυμένο και από τις δύο πλευρές άλικο αίμα.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 03/02/2008