Ο προστατευόμενος

Ως τώρα ο Χάρι Μούλις ήταν γνωστός στο ελληνικό κοινό μόνο για τα μυθιστορήματά του. Το έργο του όμως περιλαμβάνει και θεατρικά έργα, ποιητικές συλλογές, δοκίμια και μελέτες καθώς και διηγήματα. O τόμος που κρατάτε στα χέρια σας περιλαμβάνει μια επιλογή από αντιπροσωπευτικά διηγήματα που ο Μούλις έγραψε την περίοδο από το 1948 ως το 1990. Τα περισσότερα από αυτά χαρακτηρίζονται από μια περισσότερο ή λιγότερο σουρεαλιστική ατμόσφαιρα, όπως "O προστατευόμενος", όπου ο συγγραφέας σε ηλικία 18 χρονών συναντά στην πλαγιά του Βεζούβιου όλους τους χαρακτήρες από τα μελλοντικά βιβλία του, ή το "Τι συνέβη στο λοχία Μασούρο", όπου ένας άνθρωπος μεταμορφώνεται μυστηριωδώς σε πέτρα. O πόλεμος, ένα προσφιλές θέμα του Μούλις, είναι και εδώ παρών στο διήγημα "O πλουμιστός άνθρωπος", ενώ το τέλος του "Περιοδεύον" θυμίζει το τελευταίο μέρος της ταινίας "Σαλό ή 120 μέρες στα Σόδομα" του Παζολίνι, παρότι το διήγημα έχει γραφτεί πολύ πριν από την ταινία. "Το σύνορο" εκθέτει με σατιρικό τρόπο την "τρέλα" της γραφειοκρατίας. Μια "αναγκαστική" στάση για όσους αγαπούν το έργο του σπουδαίου Oλλανδού συγγραφέα.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Πριν από τριάμισι περίπου χρόνια γράφαμε με αφορμή τον «Ζίγκφριντ» του διάσημου Ολλανδού συγγραφέα: «Σε ό,τι αφορά το πρόβλημα της σχέσης πραγματικού και επινοημένου στο εσωτερικό του μυθιστορήματος, ο Μούλις έχει να μας προτείνει λύση. Η λύση είναι το όνειρο, αυτό το τόσο συγγενές προς τη λογοτεχνική δημιουργία υλικό. Ενα όνειρο όμως που δεν σχετίζεται αποκλειστικά με τη φαντασία, στην οποία ασφαλώς ανήκει, αλλά περιλαμβάνει, ως συστατικό του στοιχείο μάλιστα, την κατανόηση. Αυτό σημαίνει πως το όνειρο, καθώς συνάπτεται με τη συγγραφική φαντασία και εμπλουτίζεται με την κατανόηση, γίνεται για τον συγγραφέα ένα όργανο ερμηνείας του κόσμου, ένας τρόπος να βρει ο συγγραφέας τη θέση του στον κόσμο, συνεπώς και στο μυθιστόρημα. Αν μάλιστα ήθελε κανείς να οδηγήσει τη σκέψη αυτή στις ακραίες της συνέπειες, θα μπορούσε να αντικαταστήσει τον μοναχικό όρο "κατανόηση" με την περίφραση: "ποιητική" πρόσληψη των (πεζών) πραγμάτων». Αυτή η άποψη επιβεβαιώνεται στη συλλογή των ετερόκλιτων διηγημάτων που στεγάζονται κάτω από τον γενικό τίτλο «Ο προστατευόμενος».

Στο ομώνυμο διήγημα (μάλλον μικρή νουβέλα) που τιτλοδοτεί τη συλλογή, ο πρωταγωνιστής -γι' άλλη μια φορά μια persona του ίδιου του Μούλις, ο οποίος αρέσκεται να παρεμβάλλει αυτοβιογραφικά στοιχεία σε όλα σχεδόν τα βιβλία του-, ένας νεαρός επίδοξος συγγραφέας, βρίσκεται στην Ιταλία το 1945, λίγο μετά τη λήξη του Πολέμου. Γνωρίζεται τυχαία με τη Μαντάμ Σάσερατ, βαθύπλουτη χήρα του Αλφόνς Σάσερατ, εφευρέτη και πρώτου κατασκευαστή της παραμάνας, η οποία τον παίρνει υπό την προστασία της. Με φόντο την πολυτελή έπαυλή της και με κεντρικό μυθοπλαστικό γεγονός την κατασκευή ενός τελεφερίκ στον Βεζούβιο, δωρεά της γηραιάς κυρίας στο ιταλικό κράτος, ο Μούλις συναντά διαδοχικά όλους τους ήρωές του που θα εμφανιστούν στα μελλοντικά του κείμενα-μυθιστορήματα.

Και εδώ ο Ολλανδός συγγραφέας χρησιμοποιεί το όνειρο ή, ακριβέστερα, μια παραισθητική αντίληψη της πραγματικότητας, προκειμένου να ξαναεπινοήσει την πραγματικότητα. Αν στον «Ζίγκφριντ» του ο Χ.Μ. κατέφευγε στον πυρετικό, επιθανάτιο μονόλογο του πρωταγωνιστή του για να διατυπώσει τα δικά του φιλοσοφικά-υπαρξιακά ερωτήματα, εδώ προσφεύγει σ' αυτή την παραισθητική αντίληψη της πραγματικότητας, ώστε, με μέσον τον παράδοξο ψυχολογικό ειρμό της γηραιάς ηρωίδας του, να ποτίσει την «αντικειμενική» πραγματικότητα του κειμένου με την επανεπινοημένη πραγματικότητα του συγγραφέα.

Την ίδια στιγμή ο Χ.Μ. -σήμα κατατεθέν κι αυτό της γραφής του- στήνει, αθόρυβα, δύο παράλληλες δομές: μία της εξωτερικής πραγματικότητας που περιγράφεται στο κείμενο, και άλλη μία, που πηγάζει από το κείμενο, αλλά, μέσω ακριβώς αυτής της παραισθητικής αντίληψης, το υπερβαίνει. Ενα παιχνίδι εγκιβωτισμού ενός σχήματος μέσα σ' ένα άλλο υπερ-σχήμα, παιχνίδι αθόρυβο, σταδιακό και μη προγραμματισμένο, που απαιτεί υψηλή τεχνική και συνολική θέαση της αφηγηματικής στρατηγικής τού συγγραφέα.



Φουτουριστικό φόντο



Στα υπόλοιπα διηγήματά του τώρα:

Στο «Περιοδεύον» ένας στρατεύσιμος, ο Σάντερ Μπρόοντμαν, υφίσταται την αναγκαστική στράτευση και τις συνέπειές της, ώσπου να δοθεί ένα τέλος σχεδόν φουτουριστικό μέσα σ' ένα ψυχεδελικό φόντο.

Στο «Τι συνέβη στον λοχία Μασούρο;», όπου ο Μούλις χρησιμοποιεί τη μορφή της υπηρεσιακής αναφοράς, όπως αλλού καταφεύγει στην επιστολιμαία μορφή, ο κεντρικός ήρωας μεταμορφώνεται σε πέτρα.

Εδώ πρέπει να γίνει λόγος για τη χρήση του φανταστικού στα βιβλία του Ολλανδού συγγραφέα: ο Χ.Μ., παραιτούμενος από τις χονδροειδείς αφέλειες που εύκολα συναντά κανείς σ' αυτό το είδος και μόνο θυμηδία μπορούν να προκαλέσουν, κατορθώνει να γίνεται πειστικός (πειστικός, όχι αληθοφανής), καθώς χειρίζεται το φανταστικό στο εσωτερικό της λογοτεχνικής σύμβασης, και υπακούοντας σ' αυτήν. Σε αντίθεση με την αφέλεια και την, κάποτε κάποτε, εξοργιστική τάση των συγγραφέων αυτού του είδους να εμφανίζουν, από το πουθενά, ελέφαντες που πετάνε ή εισβολές νάνων ή εξωγήινων, ο χειρισμός που επιφυλάσσει ο Μούλις στο «φανταστικό» είναι ανάλογος με αυτόν του Σαραμάγκου: «πείθει» τον αναγνώστη ότι αυτό συμβαίνει ή πρέπει να συμβεί μέσα στον εσωτερικό, αυτόνομο κόσμο του μυθιστορήματος, κόσμο που διέπεται από τους δικούς του ξεχωριστούς νόμους, ακριβώς όπως ο Κάφκα μας πείθει ότι ο ήρωάς του μεταμορφώθηκε σε κατσαρίδα. Ολα είναι πιθανά στον περίκλειστο, αυτονομημένο από την πραγματικότητα, μυθικό χώρο του μυθιστορήματος...

Στον «Πλουμιστό άνθρωπο» εμφανίζονται δύο από τις μόνιμες εμμονές του Μούλις, ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και η αγάπη του για τα ομηρικά έπη, μοτίβα που αποθεώνονται στο μυθιστόρημά του «Το πέτρινο νυφικό κρεβάτι». Το «Σύνορο» είναι μια παραβολή πάνω στον παραλογισμό και στις τερατώδεις διαστάσεις που έχει πάρει, στις μέρες μας, η παρεμβολή του κράτους στη σύγχρονη ζωή, ενώ στον «Παλιό αέρα» σατιρίζονται, έως χλευασμού, πολυάριθμες όψεις του καθ' ημέραν βίου μας, από τη σύγχρονη τουριστική ιδεοληψία μέχρι τις ανθρωποβόρες ενδοοικογενειακές σχέσεις.

Εν κατακλείδι: με τον «Προστατευόμενο», μια συλλογή από πολύ διαφορετικά ως προς τη θεματογραφία τους διηγήματα, γραμμένα με μεγάλη χρονική απόσταση μεταξύ τους, ο Μούλις επιβεβαιώνει το βεληνεκές του στη σύγχρονη ευρωπαϊκή λογοτεχνία, δείχνοντάς μας, εκτός των άλλων, πώς οι ταλαντούχοι συγγραφείς χειρίζονται το φανταστικό, στήνοντας έναν ευφυή διάλογο ανάμεσα στο τελευταίο και την ασφυκτική πραγματικότητα που μας περιβάλλει.

Η Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά έχει πάρει για τα καλά τον αέρα του Μούλις και, μολονότι ο Ολλανδός δεν ανήκει στους γλωσσοκεντρικούς συγγραφείς, οι μεταφράσεις της είναι τόσο καλά καμωμένες, που καταλήγεις να πιστεύεις πως ο Μούλις δίνει μεγαλύτερη σημασία στη γλώσσα από αυτήν που πράγματι δίνει.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 19/01/2007