Αρχειονομία

Η επιστήμη της διαχείρησης και οργάνωσης των αρχείων τις τελευταίες δεκαετίες βρίσκεται σε διεθνή εξέλιξη και προβάλλει ως μια επιστήμη της πληροφόρησης. Το βιβλίο θέτει τις βασικές έννοιες και αρχές της αρχειονομίας και περιγράφει τους κανόνες που διέπουν την εργασία του αρχειονόμου.




Το παρόν βιβλίο θέτει τις βασικές έννοιες της αρχειονομίας, αναπτύσσει τις θεμελιώδεις αρχές της και περιγράφει τους κανόνες που διέπουν την εργασία του αρχειονόμου. Ειδικότερα το βιβλίο απευθύνεται σε όσους ήδη εργάζονται σε αρχειακές υπηρεσίες, χωρίς να έχουν λάβει προηγουμένως ειδική κατάρτιση, καθώς και στους φοιτητές, οι οποίοι αναζητούν έναν οδηγό στο χώρο της οργάνωσης των αρχείων. Απευθύνεται επίσης στο ευρύ κοινό, το οποίο επιθυμεί να εξοικειωθεί με τις έννοιες και τις μεθόδους της αρχειονομίας τόσο για τα ενεργά αρχεία της διοίκησης όσο και για τα ιστορικά αρχεία. Ο Α. Μπάγιας είναι έκτακτος καθηγητής αρχειονομίας στο ΤΕΙ Αθήνας. Επίσης εργάζεται ως υπεύθυνος του αρχείου της κοινοπραξίας BP- Μοbil.







ΚΡΙΤΙΚΗ




Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται ένα αυξημένο ενδιαφέρον γύρω από τα αρχεία, τις αρχειακές συλλογές, την αναδίφηση γενικότερα για την εξαγωγή στοιχείων, τη διερεύνηση και αποτίμηση σπουδαίων ιστορικών γεγονότων ή προσώπων. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον θόρυβο που είχε δημιουργηθεί σχετικά με την κυκλοφορία του αρχείου Κωνσταντίνου Καραμανλή καθώς και την τύχη του αρχείου Ανδρέα Παπανδρέου, την έρευνα από τον δημοσιογράφο Α. Παπαχελά για την επταετία, την υπόθεση του χαμένου αρχείου και τα βιβλία που γράφτηκαν γύρω από την προσωπικότητα του Αρη Βελουχιώτη κ.ά.

Κοινός παρονομαστής σε όλες τις παραπάνω αναφορές και τις προσεγγίσεις είναι, θα λέγαμε, η προσπάθεια που καταβάλλεται να υποστηριχθούν συλλογισμοί, να καταρριφθούν παραδεδομένες αρχές και αξιώματα, να φωτισθούν σκοτεινές πτυχές της ιστορικής πορείας και εξέλιξης της σύγχρονης Ελλάδας, με άμεσες αναφορές σε πρωτογενές υλικό σε συνάρτηση με την παράλληλη έρευνα.

Είναι βεβαίως ενθαρρυντικό το γεγονός ότι η συγκεκριμένη ιστοριογραφία ξεφεύγει από τον καθαρά αφηγηματικό - περιγραφικό, τον ανεκδοτολογικό ή απομνημονευματικό χαρακτήρα και προσπαθεί να στηριχθεί σε στοιχεία και ντοκουμέντα που έρχονται στο φως από τη μελέτη των αρχείων. Ταυτόχρονα όμως ο θόρυβος που δημιουργήθηκε γύρω από τα θέματα αυτά έδωσε την αφορμή για μια γενικότερη συζήτηση σχετικά με τα αρχεία, τον τρόπο φύλαξής τους, την αποδεικτική τους αξία, τη σημασία που έχουν για τη γνώση και τη μελέτη του παρελθόντος μιας χώρας.

Σ' αυτή όμως τη συζήτηση αγνοείται, αποσιωπάται ή υπολείπεται ο ρόλος του επαγγελματία αρχειονόμου. Παράγοντα του οποίου η συμβολή είναι καθοριστική και απολύτως αναγκαία σε αυτή την αλυσίδα, καθώς αναλαμβάνει τη διανοητική επεξεργασία του υλικού προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι χρήστες, που «για τα ενεργά αρχεία είναι η διοίκηση και για τα ιστορικά αρχεία οι ερευνητές». Το κενό έρχεται να καλύψει το εγχειρίδιο του μάχιμου αρχειονόμου Α. Μπάγια «Αρχειονομία ­ Βασικές έννοιες και αρχές».

Η παρούσα έκδοση με τις συγκεκριμένες συνθήκες ήταν πράγματι επιτακτική, καθώς η έλλειψη ενός βασικού εγχειριδίου αρχειονομίας ­ ενώ πολλές φορές είχε επισημανθεί ­ παρέμενε το ζητούμενο. Και έρχεται μάλιστα τη στιγμή που ο χώρος γνωρίζει μια πραγματική άνθηση, χωρίς να υπάρχει η ανάλογη κατάρτιση, ενημέρωση ή πληροφόρηση όσων ασχολούνται με τα αρχεία. Πολύ περισσότερο αφού δεν έχουν γίνει κοινό κτήμα, δεν έχουν εμπεδωθεί και διασαφηνισθεί βασικές έννοιες και αρχές, όπως είναι: ο αρχειακός δεσμός, η αρχή των τριών ηλικιών, το αρχειακό σύστημα, η τεκμηριωτική αξία του αρχείου και η σημασία της ενιαίας αρχειονομίας.

Εννοιες που περιγράφονται και αναλύονται διεξοδικά στο πράγματι καλαίσθητο αυτό εγχειρίδιο, που αποτελεί έναν πλήρη οδηγό, μεταφέρει και προσαρμόζει εμπειρίες ξένων χωρών, περιέχει σημαντικό πληροφοριακό υλικό και υποστηρίζεται από πλούσια βιβλιογραφία.

Αρχές που η μη κατανόησή τους δεν δημιουργεί προβλήματα μόνο στην οργάνωση, ταξινόμηση και διαχείριση του αρχειακού υλικού, αλλά έχει αντίκτυπο άμεσο ή έμμεσο, σοβαρό ή λιγότερο σοβαρό, στο ποιόν της ίδιας της παρεχόμενης πληροφορίας και εν τέλει στην ποιότητα και αξία της ιστοριογραφίας που παράγεται.

Η μεγαλύτερη συμβολή του βιβλίου είναι, κατά την άποψή μας, η προσπάθεια να καταρριφθούν ευρέως διαδεδομένες απόψεις, όπως, π.χ., ότι το αρχείο είναι ο χώρος φύλαξης των «παλαιών» και «σημαντικών» εγγράφων ή ότι τα συγκεκριμένα τεκμήρια από «μόνα τους γράφουν ιστορία». Για τον συγγραφέα, «η μεμονωμένη πληροφορία είναι μονάδα ανεπαρκής ­ ορθότερα, δεν υφίσταται μόνη της. Η πληροφορία υπάρχει μόνο στον βαθμό που συνδέεται με τις υπόλοιπες πληροφορίες, τις οποίες εμπλουτίζει, τροποποιεί ή ανατρέπει». Το τεκμήριο πρέπει να παρέχει μια πληροφορία οργανική, όχι αποκομμένη από τα συμφραζόμενα, δηλαδή τις υπόλοιπες πληροφορίες που αναφέρονται στις ενέργειες και δραστηριότητες του φορέα τους (είτε πρόκειται για ιδιώτη, επιχείρηση ή υπηρεσία). Η προσπάθεια πρέπει να επικεντρώνεται στην αναγωγή από το μεμονωμένο τεκμήριο στο ευρύτερο αρχειακό σύστημα, στην ανάγκη οργάνωσης και ταξινόμησης μεγάλων αρχειακών συνόλων και εν τέλει στην ανάδειξη της ιστορικής συνέχειας και συνάφειας. Ετσι μόνο μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί η συλλογή αφισών για κάποιο θέμα, η συλλογή αποκομμάτων εφημερίδων για κάποιο πρόσωπο ή μερικές επιστολές αποτελούν στοιχεία που από μόνα τους δεν συνιστούν αρχείο.

Ο συγγραφέας εξάλλου επιμένει στην αρχή της «ενιαίας αρχειονομίας», που δεν εξαρτάται από χρονικούς περιορισμούς, τύπους τεκμηρίων, σχήματος, ύλης κλπ., αλλά διαχειρίζεται την πληροφορία από τη γέννησή της ως την αξιοποίησή της, είτε σε επίπεδο άσκησης διοίκησης είτε σε ερευνητικό επίπεδο. Με τον τρόπο αυτόν μπορούμε να κατανοήσουμε τη σημασία των αρχείων που παράγει σήμερα η δημόσια διοίκηση ή οι επιχειρήσεις και την αξία που έχουν τα ενεργά ή ημιενεργά αρχεία (και όχι μόνο τα ιστορικά). Επιπλέον δε, αναδεικνύεται η έννοια της συνολικής και ορθολογικής διαχείρισης των ποικίλων πληροφοριών που καταγράφονται σε εντελώς καινούργια μέσα, όπως είναι οι μαγνητικοί και οπτικοί δίσκοι, φιλμ, κασέτες, ολογράμματα κ.ά. Προβάλλει εν τέλει τον αποφασιστικό ρόλο του αρχειονόμου μέσα στον κυκεώνα της πληροφορίας που αυξάνεται και διαφοροποιείται στις ημέρες μας με μεγάλη ταχύτητα.

Το βιβλίο αποτελεί έναν οδηγό που απευθύνεται σε όλους όσοι εργάζονται στα αρχεία (π.χ. ογκώδη και σε μεγάλο βαθμό αταξινόμητα αρχεία μεγάλων οργανισμών, επιχειρήσεων, εταιρειών, υπουργείων κλπ.), στους φοιτητές καθώς και στην αρχειακή κοινότητα της χώρας. Ο συγγραφέας με το εγχειρίδιο αυτό θέτει τις βάσεις για μια σοβαρή και αξιόπιστη συζήτηση (για τον ίδιο, το πόνημά του δεν αποτελεί παρά ένα «κείμενο γνώμης») σχετικά με την οργάνωση και διαχείριση των πληροφοριών που υπάρχουν στα αρχεία, δίνοντας το συνολικό πλαίσιο για έναν γενικότερο και καλόπιστο διάλογο πάνω στα θέματα της έρευνας και αξιοποίησης των πηγών. Ταυτόχρονα αποτελεί μια ευκαιρία να σκεφθούμε και να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες που μας δίνει η αρχειονομία ως επιστήμη (σε συνάρτηση με την πληροφορική), για την καλύτερη οργάνωση των μεγάλων σε όγκο αρχείων και τον εκσυγχρονισμό εν τέλει της ίδιας της διοίκησης.



Δημήτρης Παναγιωτόπουλος

ΤΟ ΒΗΜΑ, 22-02-1998