Λέξεις γραμμένες στην άμμο από έναν αθώο

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Κουβανός ποιητής Γαστόν Μπακέρο ταξιδεύει για πρώτη φορά στη γλώσσα μας. Όχημα, η έκδοση της συλλογής «Λέξεις γραμμένες στην άμμο από έναν αθώο», σε μετάφραση της Ελένης Χαρατσή. Το εισαγωγικό σημείωμα της μεταφράστριας μαζί με τα κείμενα του Inocencio F. Arias και του Pio Serrano (από τον πρόλογο των «Απάντων» του Μπακέρο που εκδόθηκαν στη Μαδρίτη το 1998) προσφέρουν αρκετά στοιχεία γνωριμίας με τον ποιητή που πλαισιώνουν το κύριο σώμα της ταυτότητάς του, την ποίηση του.


Η εξοικείωση με την ποίηση του Μπακέρο είναι εύκολη για τον Έλληνα αναγνώστη, κάτι στο οποίο συμβάλλει και η καλή ελληνική απόδοση των ποιημάτων του. Η διαύγεια και η στέρεη αρχιτεκτονική της γραφής του, ο διακριτικός σκεπτικισμός του, ο τρόπος που αντικρίζει με νηφαλιότητα το κενό («να ξέρεις ότι δεν υπάρχει Αίνιγμα, αλλά να πλέκεις και να ξαναπλέκεις τις λέξεις σα να υπήρχε, σημαίνει να παλεύεις με το Τίποτα, να πηδαλιουχείς μέσα στο Τίποτα...»), οι ιστορικές αναφορές -συχνά στην αρχαιοελληνική και βυζαντινή ιστορία- που ανακαλούν αποσπασματικά την πολιτιστική μνήμη αναζωογονώντας το ισοπεδωμένο παρόν, κάνουν τον Μπακέρο έναν πολύ «οικείο ξένο».




«Origenistas»



Ο Γαστόν Μπακέρο γεννήθηκε στην Κούβα το 1918 και πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνική σκηνή της χώρας του τη δεκαετία του '40. Παρά το ότι σπούδασε φυσικές επιστήμες -υπακούοντας στην επιθυμία του πατέρα του- ακολούθησε τη δημοσιογραφία ως βιοποριστικό επάγγελμα. Συμμετείχε στην έκδοση των λογοτεχνικών περιοδικών Verbum, Poesia, Origenes και το όνομά του συνδέθηκε κυρίως με την ομάδα που εξέδιδε το τελευταίο, τους αποκαλούμενους «origenistas», μια γενιά Κουβανών λογοτεχνών που επιδίωξαν να δημιουργήσουν με το έργο τους έναν «κουβανικό οικουμενικό κόσμο» αποσυνδεμένο από τα διεφθαρμένα πολιτικά ήθη του νησιού τους τις δεκαετίες του '40 και του '50.


Το 1959, μετά τη νίκη της επανάστασης, ο Μπακέρο εγκατέλειψε την Κούβα και εγκαταστάθηκε στη Μαδρίτη. Η επαγγελματική του σύνδεση, ως αρχισυντάκτη, με μία από τις συντηρητικές εφημερίδες της Αβάνας, που η κυκλοφορία της σταμάτησε μετά την επικράτηση του Φιντέλ Κάστρο, είχε δημιουργήσει γύρω από το πρόσωπό του ένα δυσμενές κλίμα που τον οδήγησε στην απόφαση της αυτοεξορίας.


Με καχυποψία



Στην Ισπανία εξακολούθησε να κερδίζει τα προς το ζην με τη δημοσιογραφία, παράγοντας ταυτόχρονα ένα πλούσιο δοκιμιακό έργο - η εξαιρετική του ευρυμάθεια τον βοήθησε να επιβιώσει σε μια χώρα όπου οι προοδευτικοί τον αντιμετώπιζαν με καχυποψία, ως φυγάδα από την επαναστατημένη Κούβα, ενώ οι συντηρητικοί φρανκικοί δεν αποδέχονταν εύκολα έναν μιγάδα με αμφίβολες σεξουαλικές προτιμήσεις. Παρέμεινε πολύ φειδωλός στη δημοσίευση της ποίησής του -στην Κούβα είχε εκδώσει μία μόνο ποιητική συλλογή («Ποιήματα και ο Σαούλ πάνω στο ξίφος του»), το 1942, και στην Ισπανία, ώς το θάνατό του το 1997, δημοσίευσε τέσσερις συλλογές: Ποιήματα γραμμένα στην Ισπανία (1950), Ιστόρηση ενός μάρτυρα (1966), Μαγείες και επινοήσεις (1984), Αθέατα ποιήματα (1991).


Το 1992 εξέδωσε την Autoantologia comentata (σχολιασμένη προσωπική ανθολογία) στην οποία, για κάθε ποίημα που έχει επιλέξει, προτείνει στον αναγνώστη ένα μουσικό θέμα ως συνοδεία, που λειτουργεί συχνά σε αντίστιξη με το κλίμα του ποιήματος. «Τα ποιήματα αυτά δεν είναι τα καλύτερα ούτε τα πιο αγαπημένα μου», σημείωνε στον πρόλογο ο Μπακέρο. «Τα έβαλα σ' αυτή τη σειρά γιατί έχω την ελπίδα ότι αντιπροσωπεύουν καλύτερα από άλλα, τον μικρό και άσκοπο παιδεμό μου ενάντια στο χάος της ύπαρξης».


Πάντα ταπεινός



Ήταν πάντα εξαιρετικά ταπεινός όσον αφορά το ποιητικό του έργο («ποτέ δεν με άκουσε κανείς να λέω ''είμαι ποιητής''. Φίλος της ποίησης, αιώνιος εραστής της, μαθητευόμενος της τρομερής τέχνης που απαιτεί, αυτό αισθάνομαι πως είμαι», έγραψε στο προλογικό σημείωμα της πρώτης έκδοσης των Απάντων του). Ωστόσο, ανήκει στην κατηγορία των λογοτεχνών που το έργο τους βρήκε απήχηση από τα πρώτα τους βήματα. Όταν δημοσιεύτηκαν τα πρώτα του ποιήματα, ο Κουβανός ποιητής και κριτικός Σίντιο Βιτιέρ έγραψε «Τα ποιήματά του φθάνουν και βρίσκουν τη θέση τους στο φως σα να υπήρχαν εκεί από πάντα, οικεία μέσα στο μυστικό και τη βαρύτητά τους».


Και τα πρόσωπα που κατοικούν τα ποιήματά του καταλαμβάνουν αμέσως θέση στο μυθοπλαστικό σύμπαν του αναγνώστη. Όπως ο ζητιάνος της βιεννέζικης νύχτας με «την όψη του Καρλομάγνου, τη γενειάδα του / κατάλευκη κι αυταρχική, το παράστημα του αρχιδούκα της καρτερικότητας» που «διαφορετικό χρυσάφι διακόνευε» και κανείς δεν μπορούσε να του το προσφέρει «γιατί εύκολα ο άνθρωπος μοιράζεται τον οβολό του/ αλλά στη φύση του δεν είναι ν' αναμετρηθεί με τη μοναξιά του πλησίον». Και ο γερο-Αναξίμανδρος στο ποίημα «Ο Μαρσέλ Προυστ κάνει βαρκάδα στον Κορινθιακό κόλπο», που έχει μετοικίσει στο χώρο της ανθισμένης νιότης και αράζει τα μεσημέρια «στη γάργαρη σκιά των κοριτσιών της Κορίνθου» έχοντας ανακαλύψει τη λύση του αινίγματος του χρόνου.


Ευλογημένοι οι νέο

ι

Στην πατρίδα του, ο Μπακέρο επέστρεψε μετά τον θάνατό του, μέσω του έργου του που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Κούβα και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τις νέες γενιές. «Η κοινή περηφάνια για την ποιητική μας παράδοση», είχε γράψει, «τρέφεται καθημερινά από την ποίηση που κάνουν σήμερα -και θα κάνουν αύριο και πάντα- τόσο αυτοί που ζουν στην Κούβα όσο και αυτοί που ζουν μακριά της. Υπάρχουν και στις δύο πλευρές θαυμάσιοι νέοι. Ας είναι ευλογημένοι! Τίποτα δεν μπορεί να ξεράνει το δέντρο της ποίησης».

Αγγελική Στουπάκη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ