Αγίου Δημητρίου θαύματα οι συλλογές αρχιεπισκόπου Ιωάννου και Ανωνύμου

Κριτική
Οι περίφημοι πολεμιστές-καβαλάρηδες άγιοι, που έσπευδαν σε βοήθεια των Βυζαντινών σε διάφορες αποφασιστικές μάχες, δεσπόζουν στα έργα της βυζαντινής χρονογραφίας. Ο Κωνσταντίνος Ζ' διηγείται πώς ο Αγιος Ανδρέας ήρθε καβάλα στο άλογό του στη διάρκεια μιας σλαβικής επιδρομής κατά της Πάτρας, ενώ ο Σκυλίτζης είναι απόλυτα πεπεισμένος ότι ο Αγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης οδήγησε πάνω σε ενα άσπρο άλογο τον στρατό εναντίον των Ρώσων επί Ιωάννη Α' Τσιμισκή... Οι βυζαντινοί χρονογράφοι δεν είχαν ίχνος αμφιβολίας για την παρέμβαση της Θείας Πρόνοιας στην εξέλιξη των ιστορικών γεγονότων. Τα θαύματα ήταν καθημερινά. Χαρακτηριστικό είναι το απόσπασμα του Σκυλίτζη για την περίπτωση του αυτοκράτορα Μιχαήλ Καλαφάτη: «Εκλονείτο δε η γη παρ' όλους τους τέσσαρας μήνας της βασιλείας αυτού», σημάδι αλάθητο ότι έτριζε ο θρόνος του. Για ολόκληρες περιόδους της Βυζαντινής ιστορίας συχνά δεν έχουμε παρά μόνο δείγματα αυτής της μεσαιωνικής ελαφράς λογοτεχνίας, η οποία αντικατοπτρίζει τη χριστιανική κοσμοθεωρία και τις παραστάσεις του μέσου ανθρώπου της εποχής.


Τα «Θαύματα του Αγίου Δημητρίου», κείμενα που αφηγούνται τις θαυματουργικές εμφανίσεις και επεμβάσεις του Αγίου Δημητρίου προς ωφέλεια της Θεσσαλονίκης και των Θεσσαλονικέων, ανήκουν σε αυτή την παράδοση της βυζαντινής χρονογραφίας. Μια παράδοση που διέπεται, όπως έδειξε ο Herbert Hunger, από τις ίδιες αρχές που διέπουν τη σύγχρονη δημοσιογραφία και τα σημερινά μέσα μαζικής ενημέρωσης: «διηγήσεις για πολέμους και επαναστάσεις, δολοφονίες και ληστρικές επιδρομές, απαγωγές και κάθε είδους τρομοκρατία αποτελούν το θλιβερό επίκεντρο αυτού του μηχανισμού πληροφόρησης. Αλλά και στα φαινόμενα της φύσης, κυρίως σε φυσικές καταστροφές, αφιερώνεται πάντα ένα μεγάλο μέρος της μαζικής ενημέρωσης», διασώζοντας έτσι αληθινά γεγονότα και ικανοποιώντας συγχρόνως τα γούστα τού ­αιμοχαρούς και τότε­ κοινού, παρ' όλο το διάχυτο χριστιανικό περιβάλλον.


Έτσι, οι διηγήσεις των θαυμάτων του Αγίου Δημητρίου, τόσο από τον Αρχιεπίσκοπο Ιωάννη (αρχές 7ου αιώνα) όσο και από τον Ανώνυμο (μεταγενέστερο κατά περίπου εβδομήντα χρόνια), εκτός από τα στοιχεία που παρέχουν για τη λατρεία του Αγίου Δημητρίου, περιέχουν πληροφορίες για τις επιδρομές των Αβάρων και Σλάβων στα τέλη του 6ου και στις αρχές του 7ου αιώνα, για τις πολιορκίες της Θεσσαλονίκης και αργότερα για τις εγκαταστάσεις των Σλάβων κατά τον 7ο αιώνα. Καθώς παρακολουθούμε τις εμφανίσεις και επεμβάσεις του Αγίου στην πόλη, μπορούμε ακόμη να απομονώσουμε αρχαιολογικές και τοπογραφικές πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη και την περιοχή της, την οχύρωσή της και την πολεοδομική της οργάνωση. Όλα αυτά «προς διαφώτιση περιόδου για την οποία δεν υπάρχουν επαρκείς ιστορικές πληροφορίες ούτε ευρήματα αρχαιολογικά και για μια περιοχή ­Βαλκάνια­ που γνώρισε μετακινήσεις και εγκαταστάσεις σλαβικών πληθυσμών και μετασχηματισμούς κατά το πέρασμα από την Αρχαιότητα στον Μεσαίωνα», όπως σημειώνει ο Χ. Μπακιρτζής στην εισαγωγή. Ο αγιολογικός μανδύας των κειμένων δεν εμπόδισε τον Πώλ Λεμέρλ να ανασυνθέσει τον ιστορικό χάρτη της περιοχής κατά τα τέλη του 6ου και τον 7ο αιώνα.


Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει, εκτός των Θαυμάτων, τα δύο παλαιότερα Μαρτυρολόγια του Αγίου Δημητρίου, ένα νεότερο άγνωστο ποίημα του κυπρίου λαϊκού ποιητή Χ. Αντωνόπουλου ­«Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον Αγιο Δημήτριο το 1912»­ και επίμετρο με τέσσερα κείμενα από τις φιλολογικές πηγές.

ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 11-01-1998