0
Your Καλαθι
Το βιβλίο των μικρών συλλογισμών
Περιγραφή
Σύμφωνα με την Καμπάλα του Λούρια (1534-1572), η πηγή του θεϊκού φωτός στον κόσμο είχε αρχικά ασφαλιστεί μέσα σε δέκα αγγεία, τα οποία όμως δεν κατόρθωσαν να το κρατήσουν μέσα τους και έσπασαν σε κομμάτια. Το αποτέλεσμα αυτής της κοσμικής κλίμακας καταστροφής (Σεβιράτ χα Κελίμ) ήταν ο κατακερματισμός και εκτοπισμός έξι από τις δέκα θεμελιώδεις αρχές του κόσμου, τις Σεφιρότ. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε, κατά συνέπεια, απαρτίζεται από τα θραύσματα αυτών των κάποτε εντελών αρχών. Η πολιτισμική και συμβολική τάξη της ανθρωπότητας μετατρέπεται σε έναν τόπο ερειπίων: οι αξίες που την συγκροτούν παραμένουν ενσωματωμένες στην ύλη, αλλά με τρόπο χαοτικό και άτακτο. Η Τικκούν, η επανασυγκόλλησή τους, που είναι ταυτόχρονα η αποκατάσταση της συμβολικής και πολιτισμικής τάξης σε οργανική ολότητα, αποτελεί την μεσσιανική ελπίδα της ανθρωπότητας.
Ο καβαλιστικός μύθος αποκτά ειδικό βάρος στα πλαίσια μιας γενεαλογίας του θραύσματος ως μέσου διά του οποίου αποτυπώνεται ο θρυμματισμένος κόσμος της ανθρώπινης κατάστασης. Στη Δύση, ο Μισέλ ντε Μονταίν (1533-1592), που είναι σχεδόν ακριβώς σύγχρονος του Λούρια, τελειοποιεί το σχετικά σύντομο δοκίμιο ως αύταρκες μέσο φιλοσοφικής διερεύνησης. Στον επόμενο αιώνα, τα Pensees (Στοχασμοί) του μαθηματικού και φιλοσόφου Μπλαιζ Πασκάλ (1623-1662) κατακτούν την επιγραμματικότητα του αφορισμού ως θεμελιώδους μέσου φιλοσοφικής απόφανσης, επιστρέφοντας, μορφικά τουλάχιστον, τον φιλοσοφικό λόγο στην συμπυκνωμένη και αφοριστική έκφραση του Ηράκλειτου. Αλλά η αισθητική του θραύσματος ως ενσυνείδητη και θεωρητικοποιημένη πρακτική -και συνεπώς, έστω και έμμεσα, ως ανταπόκριση στην διάγνωση του κόσμου που διατυπώθηκε στην εβραϊκή Καμπάλα- θα εμφανιστεί στους Γερμανούς Ρομαντικούς, τον Φρίντριχ Σλέγκελ (1722-1829) στη φιλοσοφία και τον Νοβάλις (1772-1801) στην ποίηση. Το ρομαντικό θραύσμα είναι μια παραδοξότητα: στόχος του είναι ακριβώς η αποκατάσταση της ολότητας, η υπερκέραση της διαίρεσης και της διχοτόμησης, του χωρισμού που συγκροτεί την κοσμική ιστορία· όμως αυτή η αποκατάσταση και αυτή η υπερκέραση δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά με τρόπο περατό και ενικό: "Είναι το ίδιο μοιραίο για τον νου το να διαθέτει σύστημα και το να μην διαθέτει", με τα λόγια ενός από τα μυριάδες θραύσματα που έγραψε ο Σλέγκελ μεταξύ του 1798 και 1800· "ακόμα και το μεγαλύτερο σύστημα είναι ένα θραύσμα". Το ρομαντικό θραύσμα είναι μια ολότητα σε μινιατούρα, "πλήρες ως προς τον εαυτό του σαν έναν σκατζόχοιρο" (Σλέγκελ, Θραύσμα Ατενέουμ #206)· ή αλλιώς, είναι η εν-τύπωση της εικόνας της ολότητας σε έναν κόσμο ανεξάλειπτα θρυμματισμένο, το παράγωγο της διαλεκτικής διαμεσολάβησης της επιθυμίας για ολότητα και του κατακερματισμού που αποτελεί το όριό της, το μέσο "γνωσιακής χαρτογράφησης" (Fredric Jameson) της ολότητας του κόσμου στην προ-μεσσιανική εποχή της θραύσης των αγγείων. Πράγμα που καθιστά το ρομαντικό θραύσμα υπόσχεση, προαναγγελία μιας ολότητας που-θά-'ρθει, αλλά που δεν είναι ακόμα ("Noch Nicht", όχι ακόμα, κατά την διάσημη διατύπωση του Ernst Bloch για τον αστερισμό στον οποίο παραμένει προσανατολισμένη η ουτοπική επιθυμία).
Όχι τυχαία, οι σπουδαιότεροι σύγχρονοι εκπρόσωποι του είδους του οποίου το ύφος και τις τροπικότητες διεκδικεί το βιβλίο που ακολουθεί είναι είτε Γερμανοί είτε γερμανόφωνοι Εβραίοι: Φρίντριχ Νίτσε (1844-1900), Καρλ Κράους (1874-1936), Φραντς Κάφκα (1883-1924), Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940), Τέοντορ Αντόρνο (1903-1969). Στους πέντε τους, θα μπορούσε κανείς να πει, παραδόθηκε η κληρονομιά του γερμανικού ρομαντικού θραύσματος από τη μία, και της καβαλιστικής μυθολογίας των κατακερματισμένων Σεφιρότ από την άλλη: το μικρό δοκίμιο και ο αφορισμός, λογοτεχνικός ή φιλοσοφικός ως προς τον χαρακτήρα του, ήταν τα θεμελιώδη χαρακτικά τους εργαλεία , αυτά με τα οποία πελέκησαν την ουσία των πραγμάτων πάνω σε μικρές επιφάνειες χαρτιού.
Ανάμεσα στις εκφραστικές επιθυμίες του εικοστού αιώνα θα πρέπει να αφεθεί κάποιος χώρος για αυτή την επιθυμία συμπύκνωσης που φτάνει στο όριο της φυσικής μικροσκοπικότητας, της κυριολεκτικής εν-τύπωσης της σκέψης ως ίχνους υπό εξαφάνιση (ο Ελβετός Ρόμπερτ Βάλζερ, ένας από τους συγγραφείς που θαύμαζε περισσότερο ο Κάφκα, είναι ο προστάτης άγιος της μικροσκοπικής γραφής· το έργο που έγραψε κατά την διάρκεια του εθελοντικού εγκλεισμού του σε άσυλο διαβάζεται μόνο με μεγεθυντικό φακό, όντας γραμμένο με τρόπο μικροσκοπικό πάνω σε φύλλα ημερολογίων, αποδείξεις και έντυπα ταχυδρομείου).
Αλλά μια γραφή που εκδηλώνεται ως ίχνος υπό εξαφάνιση είναι επίσης μια γραφή που εντυπώνει πάνω στον υλικό της χαρακτήρα τα σημάδια μιας εποχής βαρβαρότητας, μιας εποχής όπου ο ίδιος ο λόγος κινδυνεύει να εκπέσει από τον ορίζοντα της ανθρώπινης ιστορίας, και όπου συντηρείται, τρόπον τινά, στα κρυφά, στα περιθώρια των ορατών αλλά κενών νοήματος γραμμάτων του Τύπου (που ο Κράους τόσο απεχθανόταν) ή μιας λογοτεχνίας βυθισμένης στον κομφορμισμό και την κενοδοξία. Το "Βιβλίο των μικρών συλλογισμών" -101 σπαράγματα γραμμένα, σχεδόν όλα, από τον Νοέμβριο του 2010 ως τον Ιανουάριο του 2011- είναι τεκμήριο της επιστροφής μιας τέτοιας εποχής. Είναι επίσης μια προσπάθεια απότισης φόρου τιμής στην κληρονομιά όσων έγραψαν "μηνύματα σε μπουκάλι" (Αντόρνο) -επιστολές που ρισκάρουν εκ των προτέρων την απουσία παραλήπτη- στο όλο και πιο επίκαιρο για μας παρελθόν των πρώτων τριών δεκαετιών του ευρωπαϊκού εικοστού αιώνα.
(από την εισαγωγή του συγγραφέα)
Ο καβαλιστικός μύθος αποκτά ειδικό βάρος στα πλαίσια μιας γενεαλογίας του θραύσματος ως μέσου διά του οποίου αποτυπώνεται ο θρυμματισμένος κόσμος της ανθρώπινης κατάστασης. Στη Δύση, ο Μισέλ ντε Μονταίν (1533-1592), που είναι σχεδόν ακριβώς σύγχρονος του Λούρια, τελειοποιεί το σχετικά σύντομο δοκίμιο ως αύταρκες μέσο φιλοσοφικής διερεύνησης. Στον επόμενο αιώνα, τα Pensees (Στοχασμοί) του μαθηματικού και φιλοσόφου Μπλαιζ Πασκάλ (1623-1662) κατακτούν την επιγραμματικότητα του αφορισμού ως θεμελιώδους μέσου φιλοσοφικής απόφανσης, επιστρέφοντας, μορφικά τουλάχιστον, τον φιλοσοφικό λόγο στην συμπυκνωμένη και αφοριστική έκφραση του Ηράκλειτου. Αλλά η αισθητική του θραύσματος ως ενσυνείδητη και θεωρητικοποιημένη πρακτική -και συνεπώς, έστω και έμμεσα, ως ανταπόκριση στην διάγνωση του κόσμου που διατυπώθηκε στην εβραϊκή Καμπάλα- θα εμφανιστεί στους Γερμανούς Ρομαντικούς, τον Φρίντριχ Σλέγκελ (1722-1829) στη φιλοσοφία και τον Νοβάλις (1772-1801) στην ποίηση. Το ρομαντικό θραύσμα είναι μια παραδοξότητα: στόχος του είναι ακριβώς η αποκατάσταση της ολότητας, η υπερκέραση της διαίρεσης και της διχοτόμησης, του χωρισμού που συγκροτεί την κοσμική ιστορία· όμως αυτή η αποκατάσταση και αυτή η υπερκέραση δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά με τρόπο περατό και ενικό: "Είναι το ίδιο μοιραίο για τον νου το να διαθέτει σύστημα και το να μην διαθέτει", με τα λόγια ενός από τα μυριάδες θραύσματα που έγραψε ο Σλέγκελ μεταξύ του 1798 και 1800· "ακόμα και το μεγαλύτερο σύστημα είναι ένα θραύσμα". Το ρομαντικό θραύσμα είναι μια ολότητα σε μινιατούρα, "πλήρες ως προς τον εαυτό του σαν έναν σκατζόχοιρο" (Σλέγκελ, Θραύσμα Ατενέουμ #206)· ή αλλιώς, είναι η εν-τύπωση της εικόνας της ολότητας σε έναν κόσμο ανεξάλειπτα θρυμματισμένο, το παράγωγο της διαλεκτικής διαμεσολάβησης της επιθυμίας για ολότητα και του κατακερματισμού που αποτελεί το όριό της, το μέσο "γνωσιακής χαρτογράφησης" (Fredric Jameson) της ολότητας του κόσμου στην προ-μεσσιανική εποχή της θραύσης των αγγείων. Πράγμα που καθιστά το ρομαντικό θραύσμα υπόσχεση, προαναγγελία μιας ολότητας που-θά-'ρθει, αλλά που δεν είναι ακόμα ("Noch Nicht", όχι ακόμα, κατά την διάσημη διατύπωση του Ernst Bloch για τον αστερισμό στον οποίο παραμένει προσανατολισμένη η ουτοπική επιθυμία).
Όχι τυχαία, οι σπουδαιότεροι σύγχρονοι εκπρόσωποι του είδους του οποίου το ύφος και τις τροπικότητες διεκδικεί το βιβλίο που ακολουθεί είναι είτε Γερμανοί είτε γερμανόφωνοι Εβραίοι: Φρίντριχ Νίτσε (1844-1900), Καρλ Κράους (1874-1936), Φραντς Κάφκα (1883-1924), Βάλτερ Μπένγιαμιν (1892-1940), Τέοντορ Αντόρνο (1903-1969). Στους πέντε τους, θα μπορούσε κανείς να πει, παραδόθηκε η κληρονομιά του γερμανικού ρομαντικού θραύσματος από τη μία, και της καβαλιστικής μυθολογίας των κατακερματισμένων Σεφιρότ από την άλλη: το μικρό δοκίμιο και ο αφορισμός, λογοτεχνικός ή φιλοσοφικός ως προς τον χαρακτήρα του, ήταν τα θεμελιώδη χαρακτικά τους εργαλεία , αυτά με τα οποία πελέκησαν την ουσία των πραγμάτων πάνω σε μικρές επιφάνειες χαρτιού.
Ανάμεσα στις εκφραστικές επιθυμίες του εικοστού αιώνα θα πρέπει να αφεθεί κάποιος χώρος για αυτή την επιθυμία συμπύκνωσης που φτάνει στο όριο της φυσικής μικροσκοπικότητας, της κυριολεκτικής εν-τύπωσης της σκέψης ως ίχνους υπό εξαφάνιση (ο Ελβετός Ρόμπερτ Βάλζερ, ένας από τους συγγραφείς που θαύμαζε περισσότερο ο Κάφκα, είναι ο προστάτης άγιος της μικροσκοπικής γραφής· το έργο που έγραψε κατά την διάρκεια του εθελοντικού εγκλεισμού του σε άσυλο διαβάζεται μόνο με μεγεθυντικό φακό, όντας γραμμένο με τρόπο μικροσκοπικό πάνω σε φύλλα ημερολογίων, αποδείξεις και έντυπα ταχυδρομείου).
Αλλά μια γραφή που εκδηλώνεται ως ίχνος υπό εξαφάνιση είναι επίσης μια γραφή που εντυπώνει πάνω στον υλικό της χαρακτήρα τα σημάδια μιας εποχής βαρβαρότητας, μιας εποχής όπου ο ίδιος ο λόγος κινδυνεύει να εκπέσει από τον ορίζοντα της ανθρώπινης ιστορίας, και όπου συντηρείται, τρόπον τινά, στα κρυφά, στα περιθώρια των ορατών αλλά κενών νοήματος γραμμάτων του Τύπου (που ο Κράους τόσο απεχθανόταν) ή μιας λογοτεχνίας βυθισμένης στον κομφορμισμό και την κενοδοξία. Το "Βιβλίο των μικρών συλλογισμών" -101 σπαράγματα γραμμένα, σχεδόν όλα, από τον Νοέμβριο του 2010 ως τον Ιανουάριο του 2011- είναι τεκμήριο της επιστροφής μιας τέτοιας εποχής. Είναι επίσης μια προσπάθεια απότισης φόρου τιμής στην κληρονομιά όσων έγραψαν "μηνύματα σε μπουκάλι" (Αντόρνο) -επιστολές που ρισκάρουν εκ των προτέρων την απουσία παραλήπτη- στο όλο και πιο επίκαιρο για μας παρελθόν των πρώτων τριών δεκαετιών του ευρωπαϊκού εικοστού αιώνα.
(από την εισαγωγή του συγγραφέα)
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
