Ερμοκοπίδες

Πώς μπορεί μια Αθηναία εταίρα να ερωτευθεί ένα Σπαρτιάτη και πώς αυτός θα αντιδράσει στον έρωτα που εμπνέει μια γυναίκα; Τι στάση θα κρατήσει ο "όμοιός" του που υποχρεώνεται να παρακολουθήσει αυτό το πρωτόγνωρο για εκείνον θέαμα; Ποια είναι η μεταφυσική ενατένιση του Σπαρτιάτη πολεμιστή και ποιος ο σκοπός του στη ζωή; Ποια η γνώμη του για την αγάπη και τον έρωτα, τη μοναξιά και τον θάνατο, τον "χρυσό αριθμό" και την αριθμοσοφία που εξηγεί τα μυστικά του Παρθενώνα; Ποιοι είναι οι περίφημοι Ερμοκοπίδες; Ποια αστρολογικά δεδομένα τους οδήγησαν στην πράξη τους; Σε τι αποσκοπούσαν; Γιατί η Σπαρτιατική "Κρυπτεία", αυτή η αρχαία οργάνωση κατασκοπείας, παρακολουθούσε από κοντά όλη την ενέργεια;

Ένα συναρπαστικό ερωτικό μυθιστόρημα, με θέατρο την Αθήνα του 415 π.Χ., γραμμένο με ιστορική τεκμηρίωση και πραγματική αγάπη για την "κλασική" σοφία της ζωής.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μια ωραία πρωία, ίσως 8 Ιουνίου του 415 π.X., κατά τη Jacqueline de Romilly, οι Αθηναίοι ανακάλυψαν ότι όλες οι Ερμές της πόλης (εκτός από μία) είχαν ακρωτηριαστεί. Ο Θουκυδίδης λέει σεμνά «με τα πρόσωπά τους σπασμένα», ωστόσο η De Romilly οικειοποιείται την άποψη ότι επρόκειτο για τους φαλλούς των κάπως χονδροειδών μορφών, των απλοποιημένων αγαλμάτων του Ερμή, που εξασφάλιζαν την εύνοια του θεού στους ιδιοκτήτες των οικιών και στα ιερά, έξω από τα οποία είχαν στηθεί. Το γεγονός ότι χτυπήθηκαν οι Ερμές έδειχνε κάποια πρόθεση. Ηταν το σημάδι μιας συνωμοσίας τόσο τρομακτικής που ήταν αδύνατο να μείνει μυστική. Οι Ερμές ίσως να ακρωτηριάστηκαν από τα μέλη μιας εταιρείας, σαν προοίμιο πολιτικών κινήσεων, μία ημέρα πριν από τον απόπλου των Αθηναίων για την κατάκτηση της Σικελίας. Αυτά κατά τις πηγές.



Σκηνικό και παρασκήνιο



Το ιστορικό παρασκήνιο και το σκηνικό της μυθιστορίας: Επίκεντρο η παραπάνω συνωμοσία των ολιγαρχικών. Αφετηρία η παράδοση και αιχμαλωσία στη μάχη της Σφακτηρίας το έτος 415 π.X. 292 πολεμιστών του Τάγματος των «ομοίων» Σπαρτιατών για πρώτη φορά στην ιστορία των Λακεδαιμονίων. Ο άξονας της αφήγησης περνά μέσα από τη Σπαρτιατική Κρυπτεία που είχε ως αποστολή να παρακολουθήσει από κοντά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της κοπής των Ερμών, ο αδιέξοδος έρωτας της αθηναίας εταίρας Λήδας με το μέλος της Κρυπτείας Σπαρτιάτη Αγι. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο συγγραφέας αναπτύσσει και πλέκει τη συναρπαστική μυθιστορία του. Στις 317 σελίδες του βιβλίου αποτυπώνει τον πολύχρονο έρωτά του με τους Λακεδαιμονίους, τη Σπαρτιατική Πολιτεία και τον πολιτισμό της. Αφηγητής είναι ένα τρίτο, ιστορικό πρόσωπο, εμπλεκόμενο αλλά όχι πρωταγωνιστικό, ο Αγησίλαος, ο δεύτερος εκ των κατασκόπων, Λακεδαίμων και αυτός της τάξεως των ομοίων, ζευγάρι με τον πρωταγωνιστή Αγι στη μάχη και στη ζωή (όχι την ερωτική, «αυτά γίνονταν σε άλλες πόλεις», σπεύδει προς το τέλος του βιβλίου να διευκρινίσει ο Αγησίλαος-συγγραφέας). Με αυτό το παρένθετο πρόσωπο, ο συγγραφέας προσδίδει αντικειμενική εποπτεία στη μυθιστορία του, σκοπός άλλωστε που αβίαστα συνάγεται από τη ροή του κειμένου.

Κατά την ανάγνωση των πρώτων κεφαλαίων του βιβλίου, θεώρησα ότι ήταν παράλειψη του συγγραφέα να παραθέσει παραπομπές και βιβλιογραφία στο πόνημά του! Θα ήταν εξαιρετικό υποβοήθημα για τον αδαή ή ολίγον κατέχοντα την Ιστορία αναγνώστη. Στην πορεία όμως του μεστού νοημάτων και εικόνων αυτού εργοχείρου, άλλαξα γνώμη. Καλά έκανε ο συγγραφέας και δεν ενσωμάτωσε κανενός είδους πηγές, διότι τότε θα απεπειράτο να παράξει ιστορία. Ο απώτερος στόχος του Μπαλτάκου όμως δεν είναι η ιστορία. Είναι εκείνο το είδος της μυθιστορίας που με τα αναγκαία και πρωτότυπα ευρήματα δίνει στον αναγνώστη την αίσθηση της επικαιρότητας, της συγχρόνου με τον ίδιο διαδραματίσεως των γεγονότων και, τελικά, της διαχρονικότητας. Εύρημα μοναδικό που εξυπηρετεί τον συγγραφέα είναι η μορφή του λόγου που επιλέγει. Το χάσμα ανάμεσα στην αρχαία ελληνική γλώσσα και γραφή και στη νεοελληνική, όπως αυτή διασώζεται, «εύρωστη, πεισματάρα και χαριτωμένη» κατά Σεφέρη, ο Μπαλτάκος το γεφυρώνει με μια μορφή γλώσσας που θα έλεγες ότι είναι μετάφραση από κάποιο μεγάλο κείμενο των προγόνων μας: η παράθεση των προτάσεων, η ανάδειξη της κυρίαρχης λέξεως, που είναι πάντα το ρήμα, και μάλιστα κατά το λακωνίζειν, λόγος μετοχικός, ρηματικός, λόγος που βασίζεται στην ενέργεια και όχι στην επιτήδευση των λέξεων.



Σύμβουλος των συνωμοτών



Εξαιρετικά διασκεδαστικός και ευρηματικός είναι ο τρόπος του συγγραφέα, με τον οποίο μάς συστήνει τον διάσημο αστρολόγο-αριθμολόγο της εποχής Μέτωνα, αστρολογικό «σύμβουλο των συνωμοτών»! «Είναι ξεκάθαρο, είπε [...] και άρχισε να σχηματίζει (στην άμμο) τον αστερισμό της Παρθένου. [...] Αν από τον αριθμό ΦΙΕ (515) αφαιρέσετε τον αριθμό ΓΝΓ (353), το αποτέλεσμα είναι ο αριθμός ΡΞΒ (162). Τι είναι, όμως, το ΡΞΒ; αναρωτήθηκε, γράφοντας: M H Δ E N A Γ A N». H συνέχεια, στη σελίδα 118, όπου ο συγγραφέας εξηγεί την επιστήμη ή τέχνη της αριθμολογίας/ αστρολογίας: στη σελίδα 279, ο Μέτων επανέρχεται και μιλάει στον Αγι για κάποιον «χρυσό αριθμό», που ισούται με 1,681, το 1/100 περίπου της φράσεως «ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ». Στον αριθμό αυτόν στηρίζονται οι αναλογίες του Παρθενώνα, αλλά και η φύση είναι δομημένη με βάση τον αριθμό αυτόν. Ο «χρυσός αριθμός» παριστάνεται με το γράμμα «φ».

Το βιβλίο αρχίζει και τελειώνει, κλείνοντας τον κύκλο, με την παραληρηματική ερωτική επιστολή της αθηναίας εταίρας προς τον σπαρτιάτη κατάσκοπο Αγι. Δεν έχει τελείες, μόνο κόμματα. Σαν την ελπίδα της γυναίκας να μην είναι οριστικός ο χωρισμός από τον άνδρα που αγάπησε. Οι άκαμπτοι όμως δωρικοί κανόνες ζωής δεν επιτρέπουν στον Αγι να ενδώσει στον μεγάλο έρωτα και στη συμβίωση. Μετά την ολοκλήρωση της αποστολής δεν μπορεί παρά να κάνει μόνος το ταξίδι της επιστροφής στη Σπάρτη. Ετσι οι δύο πρωταγωνιστές, η Λήδα και ο Αγις, ένα προσδοκούν: το «νόστιμον ήμαρ» της συναντήσεώς τους στο νησί των Μακάρων. Γράφει ο Σεφέρης στις «"Γλώσσες" στον Αρτεμίδωρο τον Δαλδιανό», ερμηνεύοντας ένα όνειρό του για την Ακρόπολη, και καταλήγει: «Τέτοια είναι η ζωή μας. Ενα νησί μέσα στον ύπνο». Το νησί, που από παιδιά το ζωγραφίζουμε κάπως σαν κύκλο, ως αρτίως περίκλειστον σχήμα, αποτελεί την ιδανική φυγή προς τις δυσέφικτες αρμονίες της βιοτής. Πάντοτε νησί είναι η Ουτοπία, σε νησί καταφεύγουν όσοι επιθυμούν να αποπειραθούν την Ευτυχία. «Σε μαγικά νησιά θέλω να βρεθούμε, εκεί που οι καρδιές ξέρουν να αγαπούνε [...]» τραγουδάει η Αλκηστις. Ο ύπνος του Σεφέρη και η νήσος του Μπαλτάκου, η πτώση και η αθανασία, είναι η χαρά και η λύπη του Αγι και της Λήδας: η ζωή τους, ένα νησί μέσα στον ύπνο.

Στο τέλος της μυθιστορίας, ο Αγις με τον Αγησίλαο, το άλλοτε ζευγάρι στον πόλεμο και πάντα στη ζωή, γέροι πια, σε έναν διάλογο απολογισμού της ζωής και του σπαρτιατικού προτύπου της ζωής τους, πλέον αμφιβάλλουν: «Ο δρόμος που μας δόθηκε δεν οδηγεί στο τέρμα. [...] Βιώσαμε, αλλά δε νιώσαμε, Αγησίλαε. [...] Είμαστε κοινωνικά αγρίμια, Αγησίλαε. Δε μ' ενοχλεί το τέλος, μ' ενοχλεί η ταπείνωση και πάνω από όλα η λήθη». Διερωτώνται οι κάποτε πολεμιστές, διερωτάται ο συγγραφέας. Και αμφισβητούν, και αμφιβάλλουν: μήπως κέρδισαν άθελά τους το απρόσμενο τρόπαιο μιας αχρείαστης γαλήνης;



Αλέξανδρος Λυκουρέζος

Το ΒΗΜΑ, 25/06/2006