Ελ Βερδούγο

Το καμπαναριό της μικρής πόλης Μέντα μόλις είχε σημάνει μεσάνυχτα. Τη στιγμή εκείνη, ένας νεαρός γάλλος αξιωματικός, ακουμπισμένος στο παραπέτο ενός μεγάλου εξώστη που περιέζωνε τους κήπους του πύργου της Μέντας, φαινόταν βυθισμένος σε περισυλλογή βαθύτερη από ό,τι ταιριάζει στην ανεμελιά της στρατιωτικής ζωής· πρέπει όμως να πούμε ότι ποτέ ώρα, τόπος και νύχτα δεν προσφέρονταν καλύτερα για ρεμβασμό.[...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο καλλιεργημένος εκτιμητής του Μπαλζάκ έχει διαβάσει το «Μαγικό δέρμα», την «Ευγενία Γκραντέ», την «Εξαδέρφη Μπέτα», τον «Εξάδερφο Πονς», τους «Κληρονόμους», τον «Μπάρμπα Γκοριό», τον «Αβά της Τουρ» ή κάποιο άλλο από τα δεκάδες κορυφαία έργα του. Και οι Ιστορίες Λογοτεχνίας άλλωστε σ' αυτά εστιάζουν την προσοχή. Αυτός είναι ο πραγματικός Μπαλζάκ! Για τον «Βερδούγο» κανείς δεν μιλάει και μήτε οι ειδικοί δεν τον καλοξέρουν...

Ενα διήγημα 10 σελίδων όλο κι όλο στο γαλλικό πρωτότυπο, απ' τα πολύ πρώιμα του μεγάλου μυθιστοριογράφου, προτού ακόμα ανακαλύψει τον αληθινό τόνο της δημιουργικής του φωνής, γραμμένο βιαστικά, εν μέσω μιας βιομηχανικής κατά κυριολεξίαν παραγωγής κειμένων άνισης αξίας (με τον απίστευτο μέσον όρο των 16 τυπωμένων σελίδων ημερησίως!), δεν διαθέτει κανένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις δημιουργίες της ωριμότητάς του. Οταν δηλαδή ο Μποντλέρ έγραφε πως κάθε χαρακτήρας του Μπαλζάκ είναι «ένα όπλο γεμισμένο με θέληση ώς το στόμιο της κάννης» και ότι «οι μύθοι του είναι τόσο έντονα χρωματισμένοι όσο τα όνειρα», σίγουρα δεν είχε στο μυαλό του τον «Βερδούγο»!

Η ιστορία εκτυλίσεται στη διάρκεια της ναπολεόντειας κατάληψης της Ιβηρικής το 1808, όταν ο γαλλικός στρατός αποδεκατίζεται σε μια μικρή πόλη του Βορρά απ' τους εξεγερμένους Ισπανούς και μόνον ο επικεφαλής αξιωματικός γλιτώνει, ειδοποιημένος από την κόρη του τοπικού άρχοντα, που του δείχνει μιαν ιδιαίτερη συμπάθεια... Τ' αντίποινα όμως δεν αργούν και πρώτη πρέπει να πληρώσει η οικογένειά της, ως υπεύθυνη για την ασφάλεια του τόπου. Αποφασίζεται θάνατος για όλους ανεξαιρέτως και το μόνο που πετυχαίνει η μεσολάβηση του νεαρού αξιωματικού είναι να σωθεί τ' όνομα της γενιάς, αλλά υπό έναν ανατριχιαστικόν όρο: Να ζήσει όποιος δεχτεί να πάρει τη θέση του δήμιου των αδελφών και των γονιών του! Εγκλωβισμένος στην αριστοκρατική αντίληψη της διατήρησης του «αίματος» και πιεσμένος απ' τους δικούς του, ο μεγαλύτερος γιος αναλαμβάνει τον αποκεφαλισμό τους ενώπιον ολοκλήρου του χωριού. Η σοφόκλεια εκείνη «Αντιγόνη» είχε παραβεί το ανθρώπινο δίκαιο προς χάριν ενός ανώτερου, θεϊκού. Ο «Βερδούγο», ο δήμιος, καθώς θα ονομαστεί από την ειδεχθή του πράξη, δέσμιος ενός ηθικού χρέους του παρόντος κόσμου, και με τις ευλογίες μάλιστα των ίδιων των θυμάτων, θα τολμήσει να παραβεί τους άγραφους νόμους των Ερινύων. Κι εδώ, βουτηγμένη στο αίμα και βαμμένη ανεξίτηλα με το χρωστήρα του ρομαντισμού, η αφήγηση κόβεται απότομα και η αυλαία ανοίγει πάλι στιγμιαία, είκοσι χρόνια αργότερα, για να δούμε φευγαλέα τον επιζήσαντα εκτελεστή τιμημένον μεν, αλλά δίχως δικαίωση και κυνηγημένο από τα αμείλικτα τέρατα του σκότους, να γυρεύει ενδόμυχα τη λύτρωση στο θάνατο...

Ωστόσο, στις λιγοστές αυτές σελίδες ο αναγνώστης δεν προλαβαίνει ούτε να συμπαθήσει κανέναν απ' τους ήρωες, ούτε να παρασυρθεί στα διλήμματά τους. Παρακολουθεί αμέτοχος και δεν του μένει παρά μόνο μια διάχυτη αίσθηση αποστροφής για τη φρικαλεότητα ενός πολέμου, που καθώς φαίνεται κι απ' τα γνωστά σχέδια του Goya θα 'ταν γεμάτος ανάλογες ωμότητες. Και είναι μεν αξιοπρόσεχτο πως η διαμαρτυρία αυτή προέρχεται απ' την πλευρά των καταπιεστών, που κάθε λόγο θα 'χαν να σιωπούν για τα γενόμενα αίσχη, πλην απ' το κείμενο λείπουν τα φτερά και δεν καταφέρνει να ενθουσιάσει...

Οπως τ' ομολογεί και ο ίδιος ο μεταφραστής, ο «Βερδούγο» δεν ανήκει στ' αριστουργήματα του Μπαλζάκ. Κι αν ορισμένα αυτοβιογραφικά που υποκρύπτει η διήγηση παρουσιάζουν ένα ενδιαφέρον (ο θάνατος του πατέρα του Μπαλζάκ συμπίπτει παραδόξως με το χρόνο γραφής του κομματιού και η σχέση του δήμιου με την αδελφή του απηχεί πιθανώς το στενό δεσμό του συγγραφέα με τη δική του αδελφή), πλανάται η απορία γιατί ο μεταφραστής ανέλαβε να δώσει στο κοινό αυτό ειδικώς το αδύναμο πρωτόλειο; Και δυστυχώς το Επίμετρο δεν παρέχει ικανοποιητικές απαντήσεις.

Ο Φ. Πιομπίνος εντούτοις -είτε εξ ιδίων είτε εκτελών διατεταγμένη υπηρεσία- ανταποκρίθηκε πλήρως στις απαιτήσεις της μετάφρασης, πετυχαίνοντας μία στρωτή γλώσσα, κι αν μένουν κάποιες περιφράσεις παραπάνω, τούτο ανάγεται στη συνειδητή του δέσμευση να μείνει πιστός στο πρωτότυπο. Το διαφωτιστικό Επίμετρο και οι συνοπτικές σημειώσεις του έχουν αντλήσει πολλά απ' τη λαμπρή έκδοση της «Pleiade», φέροντας έτσι μία επιπλέον σφραγίδα εγκυρότητας, ενώ η επιμελημένη στοιχειοθεσία, το πολυτονικό και το προσεγμένο στήσιμο του βιβλίου δημιουργούν τις καλύτερες εντυπώσεις. Γιατί να μη γινόταν η ίδια δουλειά για ένα σημαντικότερο έργο;



ΣΤΑΝΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 15/11/2002