Η Μετανεωτερικότητα και τα δεινά της

Όταν ο Φρόιντ έγραφε το κλασικό του κείμενο Πολιτισμός Πηγή Δυστυχίας, τον απασχολούσε η λειτουργία της απώθησης. Για τον Φρόιντ, ο σύγχρονος πολιτισμός στηρίζεται στην απαγόρευση της αυθορμησίας και στον περιορισμό της αυτοέκφρασης. Σήμερα, στη μετανεωτερική αποχή, ο Φρόιντ, υποστηρίζει ο Μπάουμαν, έχει πλέον ξεπεραστεί ως προς όλες τις απόψεις του αυτές.





Εδώ και πολλά χρόνια, ο 77χρονος σήμερα Ζίγκμουντ Μπάουμαν αποκρυπτογραφεί τα αινιγματικά μηνύματα των σύγχρονων καιρών και ερμηνεύει τις βαθύτερες τάσεις της κοινωνικής εξέλιξης. Και είναι ευτύχημα που αρχίζουν επιτέλους να μεταφράζονται και στη γλώσσα μας σημαντικά έργα του Πολωνού κοινωνιολόγου που διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Λιντς στην Αγγλία.

Στην παρούσα συλλογή δοκιμίων του, ο Μπάουμαν αναλύει τα δεινά της μετανεωτερικότητας και φωτίζει την κατάσταση του σύγχρονου ανθρώπου.

Στη νεωτερικότητα η ελευθερία θυσιαζόταν στο βωμό της ασφάλειας, ενώ στη μετανεωτερική εποχή η ασφάλεια θυσιάζεται στο βωμό της ελευθερίας. Αλλά τόσο η ασφάλεια χωρίς ελευθερία όσο και η ελευθερία χωρίς ασφάλεια αφήνουν ανικανοποίητο και διχασμένο τον άνθρωπο. Στη μετανεωτερικότητα ο κόσμος ολόκληρος βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αδιάκοπη αλλαγή. Τίποτε δεν μένει σταθερό και η αβεβαιότητα γίνεται κανόνας της καθημερινότητας. Στη νεωτερικότητα η ατομική ζωή συνδεόταν άρρηκτα με μια προγραμματισμένη κοινωνική τάξη. Στη μετανεωτερικότητα τα ατομικά σχέδια ζωής δεν βρίσκουν στέρεο κοινωνικό έδαφος για να γαντζωθούν πάνω του. Η εργασία δεν είναι εγγυημένη, η κοινωνική προστασία υπονομεύεται, οι επαγγελματικές δεξιότητες αχρηστεύονται γρήγορα, οι δεσμοί διαλύονται σε διαδοχικές συναντήσεις, οι ταυτότητες σε διαδοχικά φορεμένες μάσκες, οι βιογραφίες σε ασύνδετα και εφήμερα επεισόδια. Πολλά από τα δεινά της μετανεωτερικότητας -με πρώτο το χάσμα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, αυτήν την αδικία των πελώριων ανισοτήτων που τείνουν να εξαπλωθούν στον κόσμο- οφείλονται στην απεριόριστη και ανεξέλεγκτη ελευθερία που παραχωρήθηκε στο κεφάλαιο και στις δυνάμεις της αγοράς. Η μετανεωτερικότητα παροπλίζει κάθε συλλογική παρέμβαση πάνω στη μοίρα του ατόμου και προωθεί την ιδιωτικοποίηση και την απορύθμιση.

Οι αναλύσεις του Μπάουμαν δεν μας προσφέρουν έναν χάρτη για να επιστρέψουμε -εμείς οι εξόριστοι και οι νοσταλγοί- στον απολεσθέντα παράδεισο της βεβαιότητας. Αντίθετα μάλιστα, φωτίζουν τους λόγους για τους οποίους η αποκατάσταση της νεωτερικής βεβαιότητας δεν είναι διόλου πιθανή, αλλά ούτε και επιθυμητή. Ο Μπάουμαν μας καλεί να επιλέξουμε συνειδητά την ανησυχία, την αβεβαιότητα, τους κινδύνους και την ευθύνη της ελευθερίας. Αυτή η ελευθερία δεν σημαίνει απαραιτήτως ευτυχία. Δεν είναι η ελευθερία του ηδονοσυλλέκτη καταναλωτή, αλλά είναι εκείνη του υπεύθυνου πολίτη, ο οποίος απορρίπτει το πνευματικό βόλεμα και τη σιγουριά που προσφέρουν τα δόγματα ή η τυφλή υπακοή στις διάφορες εξουσίες.



ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/11/2002