Το μυστικό του χρυσοχόου

Το μυστικό του χρυσοχόου, ένα μυθιστόρημα μικρής έκτασης αλλά μεγάλης έντασης, που διαβάζεται απνευστί και δύσκολα ξεχνιέται, είναι μια ιστορία αγάπης, ή μάλλον μια διπλή ιστορία αγάπης, η οποία εκτυλίσσεται σε τρεις χρόνους. Ένας έφηβος και μια ώριμη κυρία, μια νεαρή κοπέλα κι ένας άγνωστος πενηντάρης, η Ισπανία της δεκαετίας του πενήντα, του εβδομήντα και η τελευταία χρονιά του εικοστού αιώνα. Τόπος, η Ουμπρία, μια ανύπαρκτη περιφέρεια της Ισπανίας κάπως μαγική, όπου ξυπνούν τα πιο αγωνιώδη ερωτήματα: Μπορεί ο χρόνος να σβήσει τον πόθο; Μπορεί το πάθος να αλλάξει την πραγματικότητα; Ποια είναι η αληθινή μορφή της ομορφιάς; Νοσταλγία, ανεξέλεγκτο πάθος, άκαιρες συναντήσεις σε ένα έργο που προσεγγίζει τα πιο βαθιά συναισθήματα με τον πιο μυστηριώδη τρόπο. Μια εξαιρετική ιστορία επιστημονικής φαντασίας για το αδύνατο της αγάπης στο τέλος του εικοστού αιώνα, που διαβάζεται με κομμένη την ανάσα.

Κριτική:

Ο έρωτας αποτελεί αρχετυπικό θέμα. Από τα σπαράγματα της Σαπφούς μέχρι τα μεσαιωνικά ρομάντζα κι από την «Αισθηματική Αγωγή» του Φλομπέρ μέχρι τα ευπώλητα ροζ μυθιστορήματα, τα αισθήματα (και τα σώματα) τροφοδοτούν λογοτεχνικές φαντασιώσεις, παρέχουν ψαχνό υλικό και συγγραφικό καύσιμο. Ακόμα και ο Δράκουλας του Στόκερ, στην κινηματογραφική εκδοχή του Κόπολα, παρουσιάζεται ως διαχρονική ιστορία αγάπης. Ο έρωτας διαβάζεται, ο έρωτας «πουλάει», ο έρωτας αποτελεί ακαταμάχητη φαντασίωση.

Όμως πώς γράφεται μια ερωτική ιστορία; Πώς παίζει κανείς με τα παντοδύναμα κλισέ, χωρίς να χαντακωθεί λογοτεχνικά; Πώς αποφεύγει την μπανανόφλουδα της ιλουστρασιόν προσέγγισης και της σιροπιαστής πεζογραφίας;

«Το μυστικό του χρυσοχόου» είναι το πρώτο βιβλίο της Ελιά Μπαρθελιό που μεταφράζεται στα ελληνικά. Μια νουβέλα με θέμα μια διπλή ιστορία αγάπης, η οποία εκτυλίσσεται σε τρεις χρόνους: τη δεκαετία του '50 στην Ουμπρία, μια φανταστική περιοχή της Ισπανίας, τη δεκαετία του '70 στην ίδια περιοχή, στο τέλος του 1999 και την Πρωτοχρονιά του 2000 στη Νέα Υόρκη. Η Μπαρθελό αναπτύσσει την ιστορία της στη μεθόριο της επιστημονικής φαντασίας. Η αληθοφανής ανάπτυξη της ιστορίας αφορά τα ισχυρά αισθήματα και τις επιμέρους σκηνικές και σκηνοθετικές λεπτομέρειες. Όμως η ίδια η αφήγηση εκτυλίσσεται στη σφαίρα του φανταστικού: Εκεί ο χρόνος δεν κινείται ευθύγραμμα. Στη φανταστική Ουμπρία, ο αφηγητής ανακαλύπτει ότι ο χρόνος κινείται με παλίνδρομες κινήσεις - κι αυτό καθιστά τις ζωές των ηρώων ασύμπτωτες.

Από το τέλος

Η εξιστόρηση ξεκινά από το τέλος της ιστορίας. Βρισκόμαστε στο 1999. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, σαρανταεπτάχρονος Ισπανός χρυσοχόος που ζει στη Νέα Υόρκη, ακούει Λ. Κοέν και επιθυμεί να αφηγηθεί τα συμβάντα που τον καθόρισαν - και τον τσάκισαν. Γυρνούμε πίσω, στη δεκαετία του '70, στην ισπανική Ουμπρία. Ο χρυσοχόος, άγουρος και άμαθος νέος, πέφτει πάνω στη Θέλια, μια παλιά φίλη της μητέρας του, μια «στιγματισμένη γυναίκα». Ο έρωτας με την ώριμη και στραπατσαρισμένη Θέλια είναι κεραυνοβόλος και παράφορος. Οι δύο εραστές ζούνε κρυφά το πάθος τους στο σιδερένιο παλαιικό κρεβάτι της Θέλια. Η ιστορία τους δεν έχει καλό τέλος. Ο νεαρός φεύγει κακήν κακώς από την επαρχία του για τη Μαδρίτη το 1974. Μαθαίνει την τέχνη του χρυσοχόου. Γίνεται πολύ καλός στη δουλειά του και ξενιτεύεται στην Αμερική. Όμως η άτυχη σχέση με τη Θέλια τού έχει κόψει κομμάτι. Είναι ένας συναισθηματικά ανάπηρος πλέον άνθρωπος, που ζει με τη σοφία του χωνεμένου πόνου.

Κοντά στα πενήντα πια, θα επιστρέψει στην επαρχία του. Αναρωτιέται αν θα συναντήσει την Θέλια και πώς θα είναι πια η ξεχωριστή ερωμένη του, ύστερα από τόσα χρόνια. Καταλύει στο παλιό ξενοδοχείο Σανδάλιο. Ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει στην περιοχή. Ένα αχρονικό κουκούλι τυλίγει τον αφηγητή. Αίφνης, ο χρόνος κάνει μια παλίνδρομη κίνηση. Ο ώριμος χρυσοχόος βρίσκεται ξαφνικά στη δεκαετία του '50, στην ίδια περιοχή. Γνωρίζει τους νεαρούς γονείς του και τη, νεαρή τότε, Θέλια. Την ερωτεύεται. Γίνεται, χωρίς να το θέλει και χωρίς να το ξέρει, ο άντρας που την κατέστρεψε.

Στη δίνη του χωρόχρονου

Οι δυο ιστορίες του χρυσοχόου κουμπώνουν η μια μέσα στην άλλη. Ο αφηγητής ζει αυτή τη χρονική παλίρροια γεμάτος deja vu, ενώ οι άλλοι γύρω του - και κυρίως η Θέλια - δεν έχουν ιδέα. Το ερωτικό πάθος των ηρώων αναπτύσσεται και συντηρείται σε δύο παράλληλα χρονικά σύμπαντα, χωρίς ποτέ να ευοδώνεται. Οι ζωές τους αποδεικνύονται ασύμπτωτες. Ο αφηγητής είναι ο μόνος που έχει συνείδηση του πράγματος και του δράματος.

Η Μπαρθελό πιάνει στα χέρια της το μπανάλ υλικό του ερωτικού πάθους και το αναδεικνύει μέσα από αυτό το μικρό τέχνασμα. Ο χωρόχρονος επιλέγεται με προσοχή. Η Ουμπρία δεν εντοπίζεται στον χάρτη, αιωρείται μέσα στην αχρονία και την, κυριολεκτική, ουτοπία της. Ο χρόνος από την άλλη, δεν είναι ένα βέλος που κινείται με φόρα προς τα μπρος. Εκτελεί παλίνδρομες κινήσεις, πιρουέτες, στροβιλισμούς, τούμπες και επιτρέπει στον αφηγητή να κυκλοφορεί στα παράλληλα σύμπαντα των ηρώων.

Η Μπαρθελό αφηγείται την ιστορία της σε μια ατμόσφαιρα χωροχρονικής ομίχλης, που της επιτρέπει να αναδείξει μυθοπλαστικά τη στημονική σκέψη της νουβέλας της. Όσο ισχυρό και να είναι το πάθος, ο χρόνος δεν του επιτρέπει να συντελεστεί με πληρότητα και να διαρκέσει. Μια κοινότοπη ιστορία. Η Μπαρθελό καταφέρνει να την κάνει να ακουστεί σαν παραμύθι.

Η Θέλια είναι το σπίτι μου
«Κι όμως, όταν ξύπνησα εκείνη τη μέρα μετά το φιλί της Θέλια, σκεφτόμουν ότι τα είχα καταφέρει, ότι αν ώς τότε ένιωθα να μη χωράω στο πετσί μου ήταν επειδή πίστευα ότι έπρεπε να βρω έναν τόπο που να ικανοποιεί τις επιθυμίες μου και ποτέ έναν άνθρωπο. "Η Θέλια είναι το σπίτι μου" σκέφτηκα εκείνο το πρωί» (απόσπασμα από τη σελίδα 64).

Σοφία Νικολαΐδου, ΤΑ ΝΕΑ , 17/03/2007