Το αρχαίο μυστήριο

Ο Γουίλ Ράμπτζονς έχει τα πάντα. Ομορφος, διάσημος, ταλαντούχος, είναι ο σπουδαιότερος φωτογράφος άγριων ζώων στον κόσμο. Στη δουλειά του αποτυπώνεται γυμνή η ομορφιά και η τραγικότητα της φύσης. Ομως, μια σκοτεινή και παράξενη δύναμη μέσα του τον σπρώχνει να διακινδυνεύει ακόμη και τη ζωή του για την τέχνη του.
Τώρα, σε κωματώδη κατάσταση μετά την επίθεση μιας πολικής αρκούδας, ο Γουίλ ξαναζεί τα γεγονότα των παιδικών του χρόνων που σημάδεψαν τη ζωή του: τη συνάντησή του με αρχαίες και τρομακτικές δυνάμεις που του φανέρωσαν το υπέρτατο μυστήριο της φύσης, αλλά και τις γλυκόπικρες στιγμές της εφηβείας του, τον πρόωρο θάνατο του αδερφού του, τα μυθικά καλοκαίρια στην αγγλική ύπαιθρο, τους φίλους που αγάπησε και έχασε...
Οταν συνέρχεται, ξέρει ότι πρέπει να επιστρέψει στο πατρικό του σπίτι στο Γιορκσάιρ για να γιατρέψει την ψυχή του και να αντιπαλέψει τη σκοτεινή δύναμη που κρύβεται στην καρδιά των παιδικών του αναμνήσεων. Ωστόσο, για τον αγώνα που ετοιμάζεται να δώσει, θα χρειαστεί να αναζωπυρώσει την πίστη και την αφοσίωση εκείνης της ηλικίας, γιατί η μάχη αυτή δεν θα είναι μόνο για τη δική του ψυχή, αλλά για την ψυχή ολόκληρου του πλανήτη, και κάθε πλάσματος που αναπνέει πάνω σ' αυτόν.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μερικοί δημιουργοί θεωρούνται άνθρωποι-ορχήστρες. Κάποιοι άλλοι είναι αποδεδειγμένα μηχανές παραγωγής τραπεζογραμματίων. Ο Κλάιβ Μπάρκερ, που πολλοί τον αποκαλούν «μετρ της φαντασίας και του τρόμου», μπορεί να ενταχθεί άνετα και στις δύο κατηγορίες: αφενός ο κύκλος εργασιών του περιλαμβάνει τη συγγραφή μυθιστορημάτων, διηγημάτων, σεναρίων και θεατρικών έργων, την εικονογράφηση βιβλίων, την παραγωγή και σκηνοθεσία θεατρικών και κινηματογραφικών έργων· αφετέρου, όλη αυτή η δραστηριότητα είναι δυνατή χάρη στην ενθουσιώδη ανταπόκριση του κοινού ­ τα βιβλία του Μπάρκερ αγοράζονται από εκατομμύρια ανθρώπους σε όλες τις γωνιές του πλανήτη και οι ταινίες του με τα ειδικά εφέ και τα λουτρά αίματος σημειώνουν σαρωτική εισπρακτική επιτυχία τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη. Ποιο είναι όμως το μυστικό που κρύβεται πίσω από την εντυπωσιακή απήχηση του πολυσχιδούς Μπάρκερ; Ποια είναι η περίφημη συνταγή που τον έχει κάνει εκατομμυριούχο; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι απλή και βρίσκεται στις σελίδες των βιβλίων του. Για την ακρίβεια, μια σχετικά προσεκτική ανάγνωση του μυθιστορήματος Το αρχαίο μυστήριο είναι αρκετή για να λυθεί κάθε απορία.

Κατ' αρχάς Το αρχαίο μυστήριο εκμεταλλεύεται στο έπακρο τις σκέψεις και τα συναισθήματα που συνοδεύουν την ύστερη παιδική ηλικία και παραμένουν σε λανθάνουσα κατάσταση σε όλη την ενήλικη ζωή. Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Γουίλ Ράμπτζονς, όταν βρίσκεται σε ηλικία 13 ετών, νιώθει ότι είναι ξεχωριστός και συνάμα ανεπιθύμητος. Είναι έξυπνος και ευαίσθητος, αλλά οι γονείς του δεν του αναγνωρίζουν καμία αρετή και τον παραμελούν. Η μόνη άμυνά του, η μόνη ανακούφισή του, είναι η αντικοινωνική συμπεριφορά και οι μακρινοί, μοναχικοί περίπατοι. Οταν ο Γουίλ τριγυρνά μόνος στο δάσος, νιώθει ότι έχει μια μυστηριακή, υπερβατική επαφή με το περιβάλλον και το μυαλό του πλημμυρίζει από σκέψεις παντοδυναμίας. Μέσα στη γαλήνια και απειλητική φύση νιώθει εκλεκτός και ανταμείβεται με τη γνωριμία ενός μαγευτικού αντρόγυνου, δύο υπερφυσικών πλασμάτων που πρόκειται να τον μυήσουν στα ζοφερά αινίγματα της πλάσης και να τον στοιχειώσουν ως τα 40 του χρόνια. Με άλλα λόγια, η κυκλοθυμία της ανωριμότητας και ο παιδιάστικος πρωτογονισμός δικαιώνονται. Αν κάποιος νιώθει, γενικά και αόριστα, ότι είναι εξαιρετικός, ότι έχει τεράστιες δυνατότητες τις οποίες δεν μπορεί να κατονομάσει, δεν χρειάζεται να ανησυχεί για την ψυχική ισορροπία του. Μπορεί πια να ανακουφιστεί πιστεύοντας ότι είναι μαντατοφόρος κάποιας θεότητας ή ότι είναι επίδοξος σαμάνος ή ότι διαθέτει κρυφά ταλέντα τηλαισθησίας και προρρησίας.

Το παραπάνω τέχνασμα, που είναι θεμελιώδες στα βιβλία μεταφυσικού τρόμου, συνοδεύεται απαραιτήτως και από ένα δεύτερο που είναι εξίσου αποτελεσματικό: ο συγγραφέας δημιουργεί με τις περιγραφές του ένα κλίμα επικείμενης συντέλειας του κόσμου. Το αρχαίο μυστήριο προσφέρει αφθονία τέτοιων εικόνων: ο πατέρας του Γουίλ Ράμπτζονς είναι ένας φιλόσοφος που έχει παραιτηθεί από την προσπάθεια να νοηματοδοτήσει έναν κόσμο που καταρρέει· η οικολογική καταστροφή αφανίζει άπειρα είδη ζώων και ο ενήλικος Γουίλ φωτογραφίζει αυτή τη μαζική εξολόθρευση· το ζευγάρι με τις υπερφυσικές δυνάμεις σκοτώνει πλήθος ανθρώπων διότι τους αντιμετωπίζει σαν έμβια σκουπίδια της γης· το AIDS αποδεκατίζει τον πληθυσμό του Σαν Φρανσίσκο. Απ' ό,τι φαίνεται, η φαντασίωση της ολοκληρωτικής καταστροφής ασκεί στους ανθρώπους τεράστια γοητεία, προκαλεί ανατριχίλες σε μεγάλη κλίμακα, και αυτό το γνωρίζουν καλά οι συγγραφείς σαν τον Μπάρκερ.

Εν τούτοις η επιδέξια αναμόχλευση της ανθρώπινης μικρότητας και το φάσμα της βιβλικής Αποκάλυψης δεν μπορούν να εγγυηθούν μαζικές πωλήσεις σε όλες τις χώρες του κόσμου. Οι αναγνώστες χρειάζονται και άλλα κίνητρα για να διαβάσουν ένα ογκώδες μεταφυσικό βιβλίο και ο Κλάιβ Μπάρκερ δεν τους απογοητεύει. Είναι ευσυνείδητος επαγγελματίας, υπακούει στο κοινό που τον ανέδειξε και παράγει κείμενα όπως Το αρχαίο μυστήριο, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό δείγμα λαϊκού μυθιστορήματος φαντασίας. Πρώτα απ' όλα, για να διαβαστεί το συγκεκριμένο βιβλίο απαιτείται ελάχιστη προσοχή ­ είναι τεμαχισμένο σε αμέτρητα κεφάλαια, υποκεφάλαια και υποδιαιρέσεις υποκεφαλαίων· καμία αλλαγή στον τόπο και στον χρόνο δράσης δεν σε αιφνιδιάζει, δεν σε βγάζει από τη σταθερή χαύνωσή σου. Επειτα Το αρχαίο μυστήριο περιέχει πληθώρα εξωτικών τοποθεσιών, κάμποσα αλλόκοτα περιστατικά και μια σεβαστή δόση μαγείας ­ όλα, δηλαδή, τα καρυκεύματα που επιζητεί ο ουρανίσκος ενός καταναλωτικού κοινού με μεταφυσικές ανησυχίες. Τέλος, το μυθιστόρημα του Μπάρκερ εφαρμόζει στην πράξη αυτό που προβάλλεται ως το επιτακτικότερο λογοτεχνικό αίτημα των καιρών μας: κρατάει, για όσο περισσότερο γίνεται, κρυμμένα τα μυστικά του και μ' αυτό τον τρόπο διατηρεί δήθεν αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Αυτή η εμμονή όμως του συγγραφέα να αποκρύπτει, η μανία του να αναβάλλει να φτάσει στο προκείμενο γίνεται κάποια στιγμή εξοργιστική. Εχεις φτάσει στη σελίδα 540, έχεις χορτάσει αυθαιρεσίες και χρησμούς, σε χωρίζουν 120 σελίδες από το τέλος, συνειδητοποιείς ότι ακόμη αγνοείς τι επιδιώκουν οι ήρωες και σε πιάνει ιερή αγανάκτηση. Εκείνη τη στιγμή, αν πλησιάσεις το αφτί σου στο ανοιχτό βιβλίο, μπορεί να ακούσεις τη φωνή του Μπάρκερ να σου ψιθυρίζει: «Είσαι θύμα. Σε εμπαίζω». Αν αγνοήσεις την προσβολή και συνεχίσεις, θα φτάσεις σε μια χλιαρή, ελάχιστα θεαματική αποκάλυψη και θα καταλάβεις ότι Το αρχαίο μυστήριο είναι μια φενάκη, ένα κατασκεύασμα χωρίς ραχοκοκαλιά, χωρίς αρχή, μέση και τέλος. Αν, βέβαια, είσαι φανατικός των μεταφυσικών θρίλερ, αυτή η διαπίστωση δεν θα σε πτοήσει· αυτό το έργο το έχεις ξαναδεί και σ' έχει αφήσει ικανοποιημένο.

Το μόνο που μπορεί να δυσαρεστήσει τους θαυμαστές του συγγραφέα είναι η απουσία ποταμών αίματος. Το αρχαίο μυστήριο θυμίζει περισσότερο παραμύθι, έχει μεταφραστεί σχεδόν άψογα από τον Μιχάλη Μακρόπουλο και δεν έχει την παραμικρή ομοιότητα με τις φρικιαστικές ταινίες «Hellraiser» και «Candyman» που έχει γυρίσει ο Μπάρκερ.



Μιχάλης Μιχαηλίδης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 24-10-1999