Άρθουρ και Τζορτζ

Βρετανία, τέλη του 19ου αιώνα, ο Άρθουρ και ο Τζορτζ μεγαλώνουν σε δύο τελείως διαφορετικούς κόσμους: ο Άρθουρ σε ένα αριστοκρατικό μα παρηκμασμένο Εδιμβούργο, ο Τζορτζ στο πρεσβυτέριο ενός μικρού χωριού του Στάφορντσιρ. Ο Άρθουρ έγινε γιατρός και μετά συγγραφέας – ο δημιουργός του περίφημου Σέρλοκ Χολμς· ο Τζορτζ δικηγόρος στο Μπέρμιγχαμ.

Ο Άρθουρ θα εξελιχθεί σ’ έναν από τους διασημότερους άνδρες της εποχής του, ενώ ο φιλόπονος Τζορτζ θα παραμείνει στην αφάνεια. Οι ζωές τους διασταυρώνονται όταν ο Τζορτζ κατηγορείται για μια σειρά από ακρωτηριασμούς και σφαγιασμούς αλόγων και βοοειδών στο Στάφορντσιρ. Υπόθεση που έμεινε γνωστή ως «οι θηριωδίες του Γκρέιτ Γουέρλι» και είχε προκαλέσει σκανδαλώδη πρωτοσέλιδα στον Τύπο την εποχή εκείνη.

Ένα μυθιστόρημα για το ποταπό έγκλημα και την πνευματικότητα, για την ενοχή και την αθωότητα, για την ταυτότητα, την εθνικότητα και τη φυλή - τις μοιραίες διαφορές ανάμεσα σε αυτό που πιστεύουμε, αυτό που γνωρίζουμε και αυτό που μπορούμε να αποδείξουμε.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο αναγνώστης που είναι εξοικειωμένος με τα έργα του Αγγλου Τζούλιαν Μπαρνς δεν θα εκπλαγεί από το τελευταίο μυθιστόρημά του «Αρθουρ και Τζορτζ», ένα μυθιστόρημα με θέμα μια ξεχασμένη υπόθεση δικαστικής πλάνης, παρ' ότι μοιάζει να διαφοροποιείται από τα προηγούμενα έργα του, τα οποία τα χαρακτήριζαν ο πειραματισμός, ο σχολιασμός, η ρήξη με την παραδοσιακή φόρμα -έργα καινοτομικά στη φόρμα, το περιεχόμενο και τον τρόπο εκτέλεσης. Αντιθέτως, το «Αρθουρ και Τζορτζ» είναι ένα μυθιστόρημα γραμμικής αφήγησης, γραμμένο με σαφήνεια, καλύπτοντας τα κενά και τα σκοτεινά σημεία με επίμοχθες περιγραφές, χωρίς τα χαρακτηριστικά «μεταμοντέρνα τρικ» του συγγραφέα, τα οποία απολαύσαμε στον «Παπαγάλο του Φλομπέρ», «Στην ιστορία του κόσμου σε 9 ½ κεφάλαια» ή στο πιο πρόσφατο «England England». Διακρίνουμε όμως και στο «Αρθουρ και Τζορτζ» ορισμένες από τις εμμονές του συγγραφέα, όπως την αστυνομική πλοκή (ο Μπαρνς κατά τη δεκαετία του '80 δημοσίευσε μια σειρά αστυνομικών μυθιστορημάτων με το ψευδώνυμο Kavanagh) αλλά και την εμμονή του με την αναδιήγηση της ζωής συγγραφέων. Οπως στο παρελθόν είχε εμπνευστεί από συγγραφείς (Φλομπέρ, Τουργκένιεφ), έτσι και τώρα εμπνέεται από δύο ομότεχνούς του, οι οποίοι, παρ' ότι σύγχρονοι, δεν είχαν πολλά κοινά μεταξύ τους, καθώς ο ένας ήταν ο διάσημος Αρθουρ Κόναν Ντόιλ, ο δημιουργός του Σέρλοκ Χολμς, και ο δεύτερος, ένας άσημος συγγραφέας του ενός βιβλίου, ο Τζορτζ Εϊντλτζι, που έγραψε το «Σιδηροδρομικό Δίκαιο», έναν οδηγό χρήσης για τον απλό επιβάτη. Αυτά τα δυο πρόσωπα θα συνδεθούν με ιδιότυπο τρόπο: όταν ο Τζορτζ κατηγορήθηκε και καταδικάστηκε το 1903 για μια σειρά από ακρωτηριασμούς και σφαγιασμούς αλόγων και βοοειδών στο Στάφορντσιρ, ο Αρθρουρ Κόναν Ντόιλ ανέλαβε να αποδείξει την αθωότητά του και κατόρθωσε να πείσει τις αρχές να τον ελευθερώσουν. Επιπλέον, παρ' ότι είχε πολλές φορές ζητηθεί από το δημιουργό του Σέρλοκ Χολμς να λύσει κάποιο μυστήριο, αυτή ήταν η μοναδική φορά που το έκανε.



Βίοι παράλληλοι και αντίθετοι



Το μυθιστόρημα αρχίζει με τις αντιπαραβαλλόμενες βιογραφίες των ηρώων σε σύντομα και περιεκτικά κεφάλαια που φέρουν τον τίτλο του ονόματός τους, προβάλλοντας τις αντιθέσεις και τις διαφορές τους. Ο Μπαρνς τους παρακολουθεί από τα πρώτα τους βήματα: ο νεαρός Αρθουρ είναι ένα παιδί με καλπάζουσα φαντασία και περιέργεια, ενώ ο Τζορτζ, Ινδός κατά το ήμισυ, στερημένος από την ικανότητα να προεκτείνει αυτό που βλέπει, παρουσιάζεται υπάκουος και εύπιστος, χωρίς φίλους και μάλλον αδιάφορος.


Βλέπουμε τον Αρθρουρ, από νωρίς, να ασκεί σημαντική επιρροή στο περιβάλλον του, ενώ ο Τζορτζ περνάει σχεδόν απαρατήρητος. Οταν στο σχολείο ένα παιδί του ψιθυρίζει κάποιο σχόλιο για το χρώμα του δέρματός του, κάνει πως δεν ακούει. Ο πατέρας, Ινδός παρσιστής, που παντρεύτηκε την κόρη Σκοτσέζου ιερέα και ανέλαβε τα καθήκοντα του εφημέριου στην περιοχή, του διδάσκει την υπομονή και την ταπεινοφροσύνη. Πέρα από την καταγωγή, η αποξένωση του Τζορτζ οφείλεται και στην κακή του όραση, κοιμάται και προσεύχεται στο ίδιο δωμάτιο με τον πατέρα του και αφοσιώνεται στη μελέτη χωρίς ποτέ να αμφισβητήσει αυτά που τον διδάσκουν και όσα τον συμβουλεύει ο πατέρας του. Οταν, μαθητής ακόμα, αρχίζει να λαμβάνει ανώνυμες επιστολές, δεν διανοείται το λόγο που οι άλλοι στρέφονται εναντίον του και θεωρεί πως η γνώση των νόμων και των κανόνων μπορούν πάντα να τον προστατεύσουν και πως πάντα η δικαιοσύνη υπερισχύει.


Ταυτόχρονα, παρακολουθούμε και το βιογραφικό του σωματικά ακαταπόνητου και φιλοπερίεργου Αρθουρ, την επίδραση της ανατροφής και την εξιδανίκευση της μητέρας του, το αίσθημα κατωτερότητας που προερχόταν από τον αλκοολισμό και την ανευθυνότητα του πατέρα του που, παρ' ότι ταλαντούχος ζωγράφος, κατέληξε σε άσυλο φρενοβλαβών. Στόχος του, η αποκατάσταση της οικογενειακής τιμής. Για τον Αρθουρ η ρίζα της αγγλοπρέπειας παρέμενε στον κόσμο της ιπποσύνης, ο οποίος είχε από καιρό χαθεί: «Η ιπποσύνη ήταν προνόμιο των ισχυρών και ο ιππότης προστάτευε τους αδύναμους· η τιμή ήταν κάτι για το οποίο άξιζε να πεθάνει κανείς». Τηρούσε το λόγο του, συμπαραστεκόταν στους φτωχούς, δεν επέτρεπε στον εαυτό του να νιώθει κατώτερα αισθήματα, φερόταν με σεβασμό προς τις γυναίκες και έκανε μακροπρόθεσμα σχέδια για τη διάσωση και τη φροντίδα της Μάνας. Αποφάσισε πως πάνω απ' όλα ήταν η ανάληψη του ιπποτικού καθήκοντός του απέναντι στη γυναίκα που τον έφερε στον κόσμο. Θα την έσωζε, χρησιμοποιώντας τις μεθόδους της εποχής του: θα έγραφε ιστορίες. «Οι περιγραφές αυτές θα του απέφεραν χρήματα και τα χρήματα θα τακτοποιούσαν τα υπόλοιπα».


Στη συνέχεια, ο Ντόιλ εξελίσσεται σε έναν ακαταπόνητο και φιλόπονο άντρα. Γίνεται ο κουβαλητής, «ο αρχηγός της οικογένειας που απολαμβάνει να μοιράζει λευκές επιταγές». Σπούδασε οφθαλμίατρος και μελετώντας την επιστήμη του διαπιστώνει πως η σχολαστική παρατήρηση σε συνδυασμό με τον ενδελεχή επαγωγικό συλλογισμό είναι το κλειδί τόσο για την εγκληματολογική όσο και για την ιατρική διάγνωση. Πάνω σε αυτό βάσισε και τη δημιουργία του Σέρλοκ Χολμς, ενός ήρωα που του απέφερε πολλά χρηματικά ποσά, αλλά στο τέλος απέκτησε περισσότερη δημοτικότητα από τον ίδιο το δημιουργό του.



Ο θάνατος του Σέρλοκ Χολμς



Ο Μπαρνς, έχοντας καταγράψει τις διαφορές των δύο αντρών, στη συνέχεια εξιστορεί τον τρόπο που οι δρόμοι τους διασταυρώνονται. Τη χρονιά που πεθαίνει ο πατέρας του ο Ντόιλ, «το ανυπόμονο χέρι» τού δημιουργού τού Σέρλοκ Χολμς αποφασίζει να θανατώσει και το δημοφιλή ντετέκτιβ, ενώ η θλίψη του κοινού για το θάνατο ενός επινοημένου ήρωα του προκαλεί αηδία. Την ίδια χρονιά αρχίζει να ασχολείται με τον πνευματισμό και να γυρεύει απαντήσεις σε άλλες πηγές. Αργότερα, έχοντας απαλλαγεί από το βάρος του δημιουργήματός του, αναλαμβάνει ο ίδιος το ρόλο του ντετέκτιβ, προκειμένου να αποκαταστήσει την τιμή και την υπόληψη του Τζορτζ.


Οι επιδόσεις του δημιουργού τού Σέρλοκ Χολμς είναι ένα από τα θέματα του πυκνού και μεγάλου σε όγκο μυθιστορήματος του Μπαρνς· κυρίαρχα θέματα επίσης είναι η επίδραση και οι συνέπειες της ανατροφής, η πίστη και η σημασία των αποδείξεων και των ηθικών φραγμών. Οι ιστορικές λεπτομέρειες της περιόδου και το πλήθος των αποδείξεων που σχετίζονται με τη δικαστική υπόθεση του Τζορτζ -η παράθεση των οποίων πιθανότατα έχει ως στόχο να αποδείξει τη σχολαστικότητα του Ντόιλ και την εμμονή του με την προσκόμιση αποδεικτικών στοιχείων- θυμίζουν συγγραφέα που συγκεντρώνει στοιχεία για κάποιον μυθιστορηματικό χαρακτήρα, έστω και αν αυτός δεν προορίζεται για κάποιο βιβλίο. Οι σχολαστικές αυτές αναφορές και η πληθωρικότητα των περιγραφών εμποδίζουν τον αναγνώστη να ακολουθήσει το νήμα συνδυάζοντας πληροφορίες και συνθέτοντας ενδείξεις, όπως συνηθίζεται στα αστυνομικά μυθιστορήματα, αντιθέτως, ο κατακλυσμός των πληροφοριών τον απομακρύνει από το θέμα.



Ενα σπίτι με υπερπλήρη εξοπλισμό



Πρόσφατα, ο ίδιος ο Μπαρνς μιλώντας για το έργο του στην Αθήνα χρησιμοποίησε τη μεταφορά του σπιτιού και δήλωσε πως όπως προτιμά τα άνετα, φιλόξενα, με πλήρη εξοπλισμό σπίτια, και όχι εκείνα με την αφαιρετική και λιτή αισθητική, έτσι «επιπλώνει» και τα μυθιστορήματά του, ώστε οι αναγνώστες να μπορέσουν να «καθήσουν» αναπαυτικά. Αυτός είναι και ο λόγος που του αρέσει να προσθέτει όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες και σχόλια. Στο εν λόγω μυθιστόρημα αυτή η τακτική έχει ως αποτέλεσμα να πληροφορηθούμε τα πάντα για τον τρόπο που ο δράστης μαχαίρωνε τα ζώα, όλο το περιεχόμενο των απειλητικών επιστολών και όλες τις συνήθειες των ντόπιων αστυνομικών, οι οποίοι φαίνεται πως από την αρχή δεν συμπαθούσαν ιδιαίτερα τον Τζορτζ, μάλλον λόγω της φυλετικής του διαφοράς.


Τα καλύτερα σημεία του μυθιστορήματος, εκείνα όπου ο Μπαρνς παίρνει ελευθερίες και αφήνει τη φαντασία του να σκηνοθετήσει τη ζωή των ηρώων του, εκεί όπου η έλλειψη ιστορικών ντοκουμέντων τον αναγκάζει να αναπλάσει την εποχή, χρησιμοποιώντας τις ελάχιστες πληροφορίες που διαθέτει· στα σημεία αυτά πράγματι η πένα του Μπαρνς κατορθώνει να αποδώσει το ψυχολογικό βάθος και τη συναισθηματική ένταση των χαρακτήρων του, αποδεικνύοντας πως η δουλειά τού συγγραφέα είναι -ευτυχώς- πολύ πιο σύνθετη από τη δουλειά ενός απλού χρονικογράφου.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 16/06/2006