Το σοκάκι των ανεμοστρόβιλων

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο ποίημά του Οι Μπεάτοι ή της μη συμμορφώσεως οι άγιοι, γραμμένο στις 17 Αυγούστου του 1963 (η εμπλοκή των Αμερικανών στο Βιετνάμ είχε ήδη αρχίσει και ο πρόεδρος Τζον Κένεντι είχε ακόμη μόλις 78 ημέρες ζωής ως τα τραγικά γεγονότα στο Ντάλας του Τέξας), ο Ανδρέας Εμπειρίκος πλέκει το εγκώμιο των εξεγερμένων αμερικανών ποιητών και συγγραφέων που επονομάστηκαν μπιτ, αποκαλώντας τους «άκαυτους» και «άφθαρτους» εις τον αιώνα, «προφητικούς», «υψιτενείς», που ψάλλουν «τον ερχομό και την ανάγκη των νέων Παραδείσων». Ο Τζακ Κέρουακ, ο Αλεν Γκίνσμπεργκ και ο Ουίλιαμ Μπάροουζ, η περίφημη τριάδα των επαναστατών της αμερικανικής λογοτεχνίας, περιθωριακοί, ασεβείς, προκλητικοί, εραστές της απόλυτης ελευθερίας και πολέμιοι κάθε συστήματος, μαζί με τους ομοτέχνους τους (Λόρενς Φερλινγκέτι, Γκρέγκορι Κόρσο κ.ά.) σκανδάλιζαν τότε την πουριτανική Αμερική, η οποία σύντομα θα βούλιαζε στα βαθιά νερά του «βρώμικου πολέμου». Εχοντας εμφανιστεί στα τέλη της δεκαετίας του '50, την εποχή του μακαρθισμού, οι μπιτ είχαν κηρύξει την αντίθεσή τους στο ξέφρενο κυνήγι της κατανάλωσης, στην κοινωνία της αφθονίας, στον τεχνολογικό πολιτισμό, στον εκβιασμό της ατομικής βόμβας, προτιμώντας την ακεραιότητα του ατόμου, την πνευματική επικοινωνία, το όραμα, τη φαντασία ­ αυτήν που λίγα χρόνια αργότερα οι νέοι στο Παρίσι τη θέλησαν στην εξουσία.

Εναν χρόνο πριν, το 1962, ο Μπάροουζ (1914-1997) εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο ­ στο Διεθνές Συνέδριο Συγγραφέων που έγινε στο Εδιμβούργο δήλωσε ότι η συγγραφική του εργασία στρέφεται «εναντίον όσων θέλουν από κουταμάρα ή σκοπίμως να κάνουν αυτόν τον πλανήτη ακατοίκητο ή να τον τινάξουν στον αέρα» ­, σε χρονική στιγμή που στις ΗΠΑ το Γυμνό γεύμα του, ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του αιώνα, κατά τον Νόρμαν Μέιλερ, είχε θεωρηθεί ότι προσβάλλει τη δημόσια αιδώ και κατασχέθηκε ως άσεμνο.

Η συλλογή διηγημάτων Το Σοκάκι των Ανεμοστροβίλων (πρωτότυπος τίτλος Tornado Alley) που εκδόθηκε το 1989 πήρε το όνομά της από την ομώνυμη περιοχή στο κέντρο της Βόρειας Αμερικής, η οποία ορίζεται από την Πολιτεία του Τέξας και τα σύνορα με τον Καναδά. Περιλαμβάνει επτά μικρά κείμενα, από τα οποία τα έξι είναι διηγήματα που χαρακτηρίζονται από λιτότητα (θυμίζουν τη γραφή του Ερνεστ Χέμινγκγουεϊ, μάλιστα το ένα, το Εκεί που πήγαινε, βασίζεται στο Χιόνια του Κιλιμάντζαρο), περιεκτικότητα, μα κυρίως ευθυβολία στους στόχους τους. Αυτά τα κείμενα δεν θυμίζουν το γνωστό του ύφος, το ενίοτε απωθητικό λόγω της νεωτερικότητας που ήθελε να προβάλλει. Οπως και στα υπόλοιπα έργα του, έτσι κι εδώ ο Μπάροουζ ενδιαφέρεται να μιλήσει για πράγματα βρώμικα, ανεπίτρεπτα, καθόλου καθώς πρέπει, ωστόσο ενώ μιλάει αρκετά για τοξικομανείς, όπως πάντα, αποφεύγει να θίξει θέματα που άπτονται της ομοφυλοφιλίας ­ αυτός ο λάτρης των ωραίων νεαρών. Στο διήγημα Ο Τζέρρυ και ο Χρηματιστής αφηγείται την ιστορία ενός πνευματικά καθυστερημένου αγοριού που θέλοντας να ενοχλήσει τους βολεμένους γιάπηδες μπαίνει ολόγυμνο στο χρηματιστήριο και μπροστά στους μακάριους στον εφησυχασμό τους «κεφαλαιοκράτες» ­ χαρακτηρισμός του συγγραφέα ­ κραυγάζει: «Πουλήστε! Πουλήστε! Πουλήστε!». Στο Να μιλάς για τον Τζο τον νεκρό ένας ψυχίατρος διαβάζοντας στην εφημερίδα για τη διπλή δολοφονία που διέπραξε άγνωστος άνδρας, θεωρεί ύποπτο κάποιον ασθενή του και τον σκοτώνει. Στο Οι ΣΜ ένας μεθυσμένος Ινδιάνος απειλεί με όπλο στρατιωτικά ντυμένο πολίτη και οι αστυνομικοί που σπεύδουν να αποσοβήσουν τη συμπλοκή τούς σκοτώνουν αμφότερους και στη συνέχεια χρησιμοποιούνται από τον αρχηγό της αστυνομίας για τη δολοφονία των εχθρών του συστήματος ­ έναν αρθρογράφο και μερικούς πονόψυχους φιλελεύθερους. Στο Εκεί που πήγαινε ένας παράνομος, φοβισμένος και απελπισμένος, που προσπαθεί να ξεφύγει από τους διώκτες του, πέφτει νεκρός προτού προλάβει να φθάσει στα σύνορα με το Μεξικό.

Ολα τα διηγήματα έχουν αμερικανικό χαρακτήρα, περιγράφουν ανθρώπους, χώρους και καταστάσεις που μόνο στις ΗΠΑ μπορούν να υπάρξουν. Είναι ανορθόδοξα, αιρετικά και ωστόσο ρεαλιστικά, αληθοφανή. Μας φαίνεται ότι τις ιστορίες τις έχουμε ξαναδιαβάσει, τα επεισόδια κάπου τα έχουμε ξαναδεί, χαρακτηρίζουν την εικόνα μιας χώρας υπερβολικά οικείας σε εμάς από τα βιβλία και τον κινηματογράφο. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το εισαγωγικό κείμενο που τιτλοφορείται Ημέρα των Ευχαριστιών, 28 Νοεμβρίου 1986. Καθόλου αφηγηματικό, χωρίς ήρωες και δράση, είναι μια γροθιά στο στομάχι. Αποτελεί μια καταγγελία, έναν λίβελο κατά της Αμερικής, μια βόμβα στα θεμέλια του εφησυχασμού των πολιτών της, οι οποίοι θεωρούν εαυτούς (ως πότε;) τον περιούσιο λαό του κόσμου: «Ευχαριστίες για το Αμερικανικό Ονειρο που εκχυδαΐσαμε και νοθεύσαμε μέχρι που τα ψέματα βγήκαν στο φως». «Ευχαριστίες για την τελευταία και μεγαλύτερη προδοσία του τελευταίου και μεγαλύτερου ανθρώπινου ονείρου». Κατά κάποιο τρόπο το κειμενάκι αυτό μπορεί να συγκριθεί με το περιώνυμο Ουρλιαχτό του συντρόφου τού Μπάροουζ εν ιδέαις Αλεν Γκίνσμπεργκ: «Είδα τα καλύτερα μυαλά της γενιάς μου χαλασμένα από την τρέλα, λιμοκτονούντα, υστερικά, γυμνά». Το βιβλίο είναι άριστα μεταφρασμένο, καλά επιμελημένο, με ενδιαφέρουσες υποσημειώσεις, περιέχει δε βιογραφία και εργογραφία του Μπάροουζ. Οι ίδιες εκδόσεις, που διαθέτουν και άλλα βιβλία του συγγραφέα, ετοιμάζουν το τολμηρότατο Γυμνό γεύμα, το οποίο έγινε ταινία το 1991 από τον Ντέιβιντ Κρόνενμπεργκ.



Φίλιππος Φιλίππου

ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-10-2001