Φιλολογικοί περίπατοι

[...] Στο βιβλίο αυτό, που αποτελεί τον δεύτερο κύκλο των Φιλολογικών Περιπάτων, συγκεντρώνονται συνομιλίες και άρθρα του Μπαστιά όχι μόνο για λογοτέχνες αλλά και για εξέχοντες ζωγράφους, γλύπτες, μουσουργούς, θεατρικούς συγγραφείς, όπως και στοχαστές και πολιτικούς που το έργο τους υπήρξε σταθμός στην ελληνική κοινωνική και πολιτισμική πραγματικότητα του 20ού αιώνα. Γιάννης Ψυχάρης, Γιώργος Παπανδρέου, Δημήτρης Γληνός, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Γιάννης Αποστολάκης, Νίκος Καζαντζάκης είναι ορισμένες από τις προσωπικότητες αυτών των Φιλολογικών Περιπάτων με τις οποίες συναντήθηκε ο Κωστής Μπαστιάς, δημιουργώντας, όπως και στο προηγούμενο βιβλίο, μια τράπεζα πολύτιμων μαρτυριών για την κίνηση των ιδεών και των διαφόρων μορφών τέχνης στην Ελλάδα της προηγούμενης εκατονταετίας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



«...Δεν υπήρχαν τότε αυτοσχέδιοι ρεπόρτερς με το μικρόφωνο στο χέρι για να πετύχουν μια συνταρακτική δήλωση ή κάμερες για να σκηνοθετήσουν μια ωραία παρουσίαση. Εμενε το φτωχό έντυπο, με τον λόγο απόλυτο κυρίαρχο του παιχνιδιού...». Αυτά έγραφε το 1996 ο Μ. Αναγνωστάκης ενθυμούμενος τους «Φιλολογικούς περιπάτους στον Μεσοπόλεμο»· μια ημίωρη εβδομαδιαία εκπομπή του ίδιου και του Γ. Ζεβελάκη στο Πρώτο Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας που ξεκίνησε το 1986 και συνεχίστηκε επί μία εξαετία. Δάνειος εν μέρει ο τίτλος της εκπομπής από τη σειρά συνεντεύξεων που ο Κωστής Μπαστιάς είχε δημοσιεύσει στο περιοδικό «Εβδομάς» από τις 23 Οκτωβρίου 1930 ως τις 24 Ιουνίου 1932, οι οποίες και αποτέλεσαν βασική πηγή των ραδιοφωνικών περιδιαβάσεων.

«Φιλολογικούς περιπάτους» αποκαλούσε ο Μπαστιάς τις συνομιλίες του με 80 συνολικά προσωπικότητες ευρέος φάσματος της εποχής του, που έμελλε να μείνει στην Ιστορία ως Μεσοπόλεμος. Τελικά οι «Φιλολογικοί περίπατοι» του Μπαστιά, εκτός από ραδιοφωνική εκπομπή, έγιναν και δύο τόμοι της σειράς «Σκέψη, χρόνος και δημιουργοί», κατ' επιλογή, με κριτήριο τη σπουδαιότητα των συνομιλητών για το σημερινό αναγνωστικό κοινό. Γι' αυτό και στον πρώτο τόμο επιλέγονται 37 αμιγώς λογοτέχνες ενώ στον δεύτερο 36 εξέχοντες, αφήνοντας εκτός νυμφώνος επτά. Αντ' αυτών, αναδημοσιεύονται προγενέστερα ή και μεταγενέστερα άρθρα και συνεντεύξεις του Μπαστιά, δημοσιευμένα σε άλλα έντυπα, με στόχο την ανάδειξή του ως λογίου που πρωτοστάτησε επί πολλές δεκαετίες.

Από μια άποψη κρίμα, γιατί χάθηκε μια ευκαιρία να παρουσιαστεί με φιλολογική φροντίδα μέρος των λογοτεχνικών θησαυρών που φυλάσσουν εκείνα τα εβδομαδιαία περιοδικά ποικίλης ύλης, τα αποκαλούμενα οικογενειακά ή και λαϊκά. Στα τέλη του 1927 θα πρέπει να ξεκίνησε η «Εβδομάς» ως αντίπαλο δέος στο κυρίαρχο «Μπουκέτο» και να συνέχισε τουλάχιστον ως το 1940, ωστόσο η ανθηρότερη περίοδος του περιοδικού, με έμφαση στα ελληνικά θέματα, ήταν επί αρχισυνταξίας Ντόλη Νίκβα, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Απόστολου Βασιλειάδη. Ενας πολυγράφος συγγραφέας που χαρακτηρίστηκε ελάσσων, αν και τα μυθιστορήματά του διαβάστηκαν και μεταφράστηκαν και τα θεατρικά του γνώρισαν κάποια ανεβάσματα. Τελικά κέρδισε την υστεροφημία χάρη στην «Εβδομάδα» (αν και μόλις που αναφέρεται σε υποσημείωση του δεύτερου τόμου). Μικρασιάτης, με σπουδές στη Σμύρνη και στην Εσπερία, συγκέντρωσε, ως φαίνεται, γύρω του πολλούς ξεριζωμένους συμπατριώτες του. Πέθανε το 1937 (κατ' άλλους το 1936), μόλις 34 ετών.

Για τον δεύτερο τόμο απέμειναν ορισμένοι λογοτέχνες ουδόλως ευκαταφρόνητοι, όπως ο πρεσβύτης τότε Ιωάννης Δαμβέργης, οι κραταιοί στην ωριμότητά τους ποιητές Αγγ. Σημηριώτης, Ν. Πετμεζάς-Λαύρας, Κ. Καρθαίος, Στ. Δάφνης και ο νεότερός τους και σαφώς υποδεέστερος ποιητής Σπ. Παναγιωτόπουλος, ενώ παραλείπονται οι συνομήλικοί τους και ομότροποι Μιχαήλ Αργυρόπουλος και Μάρκος Τσιριμώκος. Επίσης διασώζονται ο νεορομαντικός Φώτος Γιοφύλλης, ο δάσκαλος Μένος Φιλήντας και ο Κωνσταντινουπολίτης, συνομήλικος του Μπαστιά, Αγγελος Δόξας, με αποκλεισμένους τους μυθιστοριογράφους Σπ. Ποταμιάνο και Γιώργο Κορομηλά, γιο του Δημητρίου, εκδότη της «Εφημερίδος». Σε αυτούς προστίθεται ένας ευρύτερος κύκλος 12 θεατρικών συγγραφέων, με πρεσβύτερο τον Μπάμπη Αννινο, αδελφό του σκιτσογράφου Θέμου Αννινου, τον Γιάννη Δεληκατερίνη, που εμπνεύστηκε δράμα από τη διπλή αυτοκτονία του Μιμίκου και της Μαίρης, τον ιστορικό του θεάτρου Ν. Λάσκαρη, τον δημοτικιστή Ν. Ποριώτη, τον μποέμ Μιλτιάδη Λιδωρίκη, τον Γεώργιο Πωπ, γιο του Κωνσταντίνου, τον πεισιθάνατο χιουμορίστα Τίμο Μωραϊτίνη, τον τριπολιτσιώτη σατιρικό Θ. Συναδινό, τον Παντελή Χορν, τον Σπύρο Μελά, τον συνδικαλιστή Δ. Μπόγρη και τον Συριανό, συνομήλικο του Μπαστιά, Δ. Γιαννουκάκη. Επιπροσθέτως η λαογράφος Αγγ. Χατζημιχάλη, ο γλύπτης Μιχ. Τόμπρος, οι ζωγράφοι Γ. Ιακωβίδης και Β. Γερμενής, τρεις από τον χώρο της μουσικής, ο Μανώλης Καλομοίρης και οι κυρίες Σοφία Σπανούδη και Αύρα Θεοδωροπούλου, οι εκδότες, ο Κ. Ελευθερουδάκης και οι Γ. Βλάχος και Αχ. Κύρου, οι ρηξικέλευθοι εκπαιδευτικοί Δελμούζος και Γληνός και, τέλος, δύο πολιτικοί άντρες, ο Αλέξ. Παπαναστασίου και ο Γ. Παπανδρέου, ενώ εξαιρούνται, μάλλον ως ήσσονες πολιτικοί, οι Γ. Καφαντάρης, Κ. Ζαβιτσάνος και Ανδρέας Μιχαλακόπουλος. Ιδιαίτερη αναφορά απαιτεί η περίπτωση του Κεφαλληνίου Ιωάννη Αρσένη, εκδότη της «Ποικίλης Στοάς» επί μία τριακονταετία, που οι εγκυκλοπαίδειες (καθώς και το βιογραφικό σημείωμα του τόμου) τον αναφέρουν ως αποθανόντα το 1925, κι όμως ο Μπαστιάς το 1932 αρθρογραφεί στην «Πρωία» προς στήριξη του άστεγου και 80χρονου πλέον λογίου, οπότε και τον παρασύρει στον φιλολογικό τους περίπατο.

Και στους δύο τόμους οι συνεντεύξεις παρατάσσονται με τη σειρά δημοσίευσης στο περιοδικό, με δύο μόνο μεταθέσεις: η συνέντευξη του Δ. Γιαννουκάκη δημοσιεύτηκε στις 31.1.1931 και του Δελμούζου, σε δύο συνέχειες, όπως και εννέα άλλες, στις 30.1 και 6.2.1932 - αν στηριχθούμε στο δίτομο έργο αναφοράς Ο Κωστής Μπαστιάς στα χρόνια του Μεσοπολέμου του Γ. Κ. Μπαστιά. Τέλος, να σημειώσουμε ότι η «Εβδομάς» ήταν ένα εικονογραφημένο περιοδικό και τα κείμενα των φιλολογικών περιπάτων σε αυτό διακοσμούνται, κατ' εξαίρεσιν με σκίτσα, ως επί το πλείστον με φωτογραφίες των συνεντευξιαζομένων, οι οποίοι εικονίζονται μόνοι τους ή όπως λ.χ. ο Λάσκαρης εναγκαλιζόμενος την πρωταγωνίστρια της «Κρητικοπούλας» του. Αντιθέτως, οι φιλολογικοί περίπατοι στους τόμους συνοδεύονται (όχι πάντοτε) αποκλειστικά από σκίτσα άδηλων σκιτσογράφων, εκτός από τις ευτυχείς περιπτώσεις όπου διασώζεται η υπογραφή.

Ο καιρός περνά, τα έντυπα σώματα φθείρονται και τα οικογενειακά περιοδικά με τους ελάσσονες συγγραφείς και τους σκιτσογράφους τους βαρέθηκαν να περιμένουν τον ιστορικό τους. Κατά τα άλλα, ο αναγνώστης και του δεύτερου τόμου θα θαυμάσει το ταλέντο του Μπαστιά να προσεγγίζει τον συνομιλητή του ως οικείος και καλός γνώστης του έργου του, καθώς και τη γλαφυρή και εμπεριστατωμένη αφήγηση των συνομιλιών. Επίσης θα διασκεδάσει με το καυστικό χιούμορ ορισμένων θεατρικών συγγραφέων απορώντας με τις εσαεί ισχύουσες παρατηρήσεις τους.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 06-04-2003