Η ιερή κοινωνιολογία του σύγχρονου κόσμου

[...] Η ιερή κοινωνιολογία του σύγχρονου κόσμου είναι μια διάλεξη του Georges Bataille που δόθηκε στις 2 Απριλίου του 1938 στο College de Sociologie. Αποτελεί ένα αδημοσίευτο κείμενο το οποίο βρέθηκε την άνοιξη του 2001 στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού. Σε έναν κόσμο που μοιάζει να στερείται μιας συνολικής επιθυμίας και που χαρακτηρίζεται από ιδιάζουσες ατομικότητες, η διάλεξη της 2ης Απριλίου του 1938 μοιάζει επίκαιρη όσο ποτέ.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σύμφωνα με τον Ε. Durkheim, η κοινωνία είναι κάτι περισσότερο από το άθροισμα των μερών της. Αυτό το «περισσότερο» μπορεί να νοηθεί ως η συλλογική συνείδηση, ως το Εμείς της κοινωνίας, ένα άυλο μόρφωμα που ίσταται των ατόμων, ενώ συνάμα τα διαπερνά επιδρώντας αποφασιστικά στη νοοτροπία και τη συμπεριφορά τους. Πομπός και δέκτης, ο άνθρωπος της συλλογικής συνείδησης νοηματοδότησε την κοινωνική ύπαρξή του «γύρω από μια ιερή εστία ανάλογη με εκείνη της σύνολης κοινωνίας».

Η ιερή τούτη εστία, όπου σύμφωνα με τον G. Bataille (1897 - 1962) συνιστά τη συνολική κίνηση της κοινωνίας (το Εμείς που τη χαρακτηρίζει) υπήρξε έντονη στο παρελθόν, ενώ σήμερα ταυτίζεται με μια διαδικασία αποσύνθεσης.

Ο άνθρωπος έχει αποστασιοποιηθεί πλέον από τη συλλογική ζωή στο όνομα της ατομικής κίνησης και με σκοπό να ξεφύγει από τον καταναγκασμό της συνολικής κίνησης της κοινωνίας. Ομως αυτή η απεμπλοκή του ανθρώπου από τη συλλογικότητα, στο όνομα της απελευθέρωσης, προοιωνίζεται την υποταγή του σε λειτουργίες υπερτροφικές που τον υποβαθμίζουν (όπως, για παράδειγμα, ο επαγγελματισμός).

Στο σύγχρονο κόσμο ο μέσος άνθρωπος («εις από χίλιων» όπως ονομάζεται από τον G. Bataille), όντας αποκομμένος από την κοινωνική διάστασή του, αλλοτριώνεται αναπότρεπτα και στην ουσία γίνεται υποδεέστερος επειδή απομακρύνεται από την κοινή διαχείριση της τραγικότητας που διέπει τη ζωή. «Το άτομο απελευθερώθηκε μόνο και μόνο για να εισέλθει σε μια δουλεία εξίσου μεγάλη. Παύοντας να ανήκει σε έναν κόσμο φανταστικό και τραγικό, σε έναν κόσμο του ανθρώπινου πεπρωμένου, ο άνθρωπος αφοσιώθηκε στην εργασία του».

Μετατοπίζοντας την προσέγγιση από το κοινωνιολογικό στο φιλοσοφικό πεδίο ο G. Bataille αναδεικνύει έτσι τον πυρήνα του στοχασμού του, ο οποίος αφορά τη «μέριμνα για το πεπρωμένο», -αναδεικνύει αυτήν καθεαυτήν την υφή της ανθρώπινης ύπαρξης που σφραγίζεται από την τραγωδία.

Σε καμία όμως περίπτωση η τελική στοχοθέτησή του δεν πρέπει να συνδέεται με την παρελθοντολαγνεία. Το μέλημα του Γάλλου στοχαστή δεν είναι η εξύμνηση ενός πεπερασμένου υποδείγματος κοινωνικής συμβίωσης αλλά η επισήμανση της ατροφίας των ανθρώπινων σχέσεων.

Οπως τονίζει ο ίδιος, «τα τραγικά στοιχεία της ζωής δεν χάθηκαν, αλλά έπαψαν να είναι κάτι που οι άνθρωποι το βιώνουν εν κοινώ». Και η έλλειψη αυτή υποκαταστάθηκε από κενές εργασιοκεντρικές και εξουσιοθηρικές συσχετίσεις που είναι επικεντρωμένες σε έναν δήθεν αθάνατο, ωφελιμιστικό τρόπο ζωής. Αυτή η αξιοθρήνητη -σύμφωνα με το συγγραφέα- εξέλιξη των πραγμάτων, που συνάδει με μια αποψιλωμένη ζωή, μηδενίζει τη δυναμική που αναπτύσσεται στο βάθος της κοινωνικής συνύπαρξης των ανθρώπων. Και το διακύβευμα, κατά συνέπεια, είναι η ίδια η υπόσταση του όντος.

Αξιοποιώντας τα κοινωνιολογικά δεδομένα και συνταιριάζοντας τα ευρήματα με τη φιλοσοφική θέασή του ο G. Bataille έθεσε απροκάλυπτα μείζονα θέματα ανθρωποφιλοσοφίας. Η ανομία της κοινωνίας, η αποξένωση των ατόμων, οι απρόσωπες σχέσεις, οι ποικίλες μορφές κοινωνικής παθογένειας και πάνω απ' όλα, η αποσύνδεση απ' τη φροντίδα για το Είναι. Σε ένα εξαιρετικό κείμενό του (που αφορούσε μια διάλεξη στο College de Sociologie, το 1983) ο G. Bataille καταδεικνύει με αγωνιώδη και συνάμα συναρπαστικό τρόπο το μαρασμό της ανθρώπινης ύπαρξης σε έναν κόσμο «χωρίς απόθεμα, καρυκευμένο με ηδονές χωρίς ένταση». Σε έναν κόσμο (όπως χαρακτηριστικά σημειώνει στον πρόλογο η S. F. Zamponi) που ο έρωτας για το πεπρωμένο δεν συνιστά πια σημείο αναφοράς.



ΣΠΥΡΟΣ Α. ΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 08/09/2006