Το μαγαζί με τα σάρι

Για το νεαρό πωλητή σάρι Ράμσταντ, ο κόσμος δεν εκτείνεται πέρα από το μαγαζί που δουλεύει. Κάποια στιγμή, όμως, η τύχη τον παρασύρει έξω από την καθημερινή του ρουτίνα. Εγκαταλείπει τη μακαριότητα της μοναχικής του ζωής για τη σκληρή, αλλά και γοητευτική, επαφή με τον πραγματικό κόσμο: την πλούσια (και με πνευματικές ανησυχίες) κόρη του βιομήχανου που διαλέγει σάρι για το γάμο της, την κακοποιημένη γυναίκα ενός συναδέλφου του, που δέχεται την καθημερινή βία του άντρα της, και τους ελαφρόμυαλους φίλους του. Ο νεαρός υπάλληλος, με όπλα του ένα καινούριο ζευγάρι κάλτσες, μια πλάκα σαπούνι, δύο μεταχειρισμένα εγχειρίδια αγγλικών και το λεξικό της Οξφόρδης, ανοίγεται σε μια επώδυνη περιπέτεια μύησης που μεταμορφώνει οριστικά τον ίδιο και καθηλώνει με τις απρόσμενες ανατροπές της τον αναγνώστη.

Ένα πολιτικό μυθιστόρημα για το μεταποικιακό κόσμο δοσμένο με λεπτό χιούμορ κα υπόγειο σαρκασμό. Κι ακόμα: μια υπονομευτική (και διόλου "έθνικ") ματιά στην ισοπεδωτική κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η σημασία της αγγλικής γλώσσας για την κοινωνική άνοδο και τη διεκδίκηση μιας καλύτερης ζωής των κατοίκων της Ινδίας αλλά και για την αποκωδικοποίηση ενός κόσμου ιδιαίτερα κοντινού και ταυτόχρονα απρόσιτου όταν οι κώδικες αυτοί αγνοούνται, η επιτακτική ανάγκη της πρόσβασης στη γλώσσα του κατακτητή αλλά και η υπεροχή όσων την κατέχουν απέναντι στους αμύητους είναι τα κύρια θέματα του μυθιστορήματος της πρωτοεμφανιζόμενης Μπάτζουα, γραμμένου στη γλώσσα τής πρώην αγγλικής αυτοκρατορίας. Καθώς η επάρκεια της γλώσσας προσδίδει κύρος σε όσους από τους ντόπιους τη διαθέτουν και τη χρησιμοποιούν, η πολιτισμική κατάκτηση, μετά την αρχική εισβολή, ενισχύεται. Ωστόσο η εκμάθησή της κρίνεται αναγκαία τόσο για τη διεκδίκηση μιας καλύτερης εργασίας όσο και για την απλή αποκωδικοποίηση των συμβόλων και των πινακίδων που βρίσκονται σε κάθε γωνιά της μικρής ινδικής πόλης.

Στο Αμρίτσαρ, όπου και εξελίσσεται η ιστορία, πέρα από την αβίαστη και ηθελημένη υιοθέτηση της ξένης γλώσσας και παρά το δυτικισμό των εύπορων οικονομικών τάξεων, η θέση της γυναίκας παραμένει αμετατόπιστη, περιορισμένη στους παραδοσιακούς ρόλους τής συζύγου και μητέρας, παίρνοντας για άντρα αυτόν που επιλέγουν οι γονείς της, ενώ όσες εξ αυτών αρνηθούν, αποβάλλονται από το ίδιο το σύστημα. Το σάρι, η παραδοσιακή γυναικεία ενδυμασία, δεν εγκαταλείπεται, καθώς αυτό δεν ντύνει μόνο το σώμα αλλά αποτελεί και το έμβλημα της τάξης, της εργασίας του συζύγου και της οικονομικής του επιφάνειας.

Ο εικοσιεξάχρονος Ράμτσαντ εργάζεται ως βοηθός σε ένα κεντρικό κατάστημα που πουλάει σάρι κι εκεί έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με γυναίκες όλων των κοινωνικών τάξεων. Με ενδιαφέρον τις παρατηρεί και τις αναλύει, καθώς καθεμιά από αυτές παρουσιάζει τα ενδεικτικά συμπτώματα του κόσμου από τον οποίο προέρχεται. Μια πολύχρωμη μικρογραφία του κοινωνικού περίγυρου δημιουργείται στο κατάστημα από το πλήθος των γυναικών που περνούν καθημερινά και εφοδιάζονται υφάσματα και που, κάτω από τα βλέμματα των υπομονετικών και ανεκτικών υπαλλήλων, συζητούν, σχολιάζουν, ανταλλάσσουν νέα και μεταφέρουν ειδήσεις του οικογενειακού τους περίγυρου στις άλλες πελάτισσες.

Ακολουθώντας το νήμα της ζωής τού Ράμτσαντ και κάποιων περαστικών γυναικών, η Μπάτζουα συνθέτει το δικό της μυθιστορηματικό καμβά, περιγράφοντας σκηνές που έχουν ως σημείο εκκίνησης το κατάστημα για να προεκταθούν αργότερα στον εξωτερικό κόσμο, δίνοντάς μας μια τοιχογραφία της ετερογενούς κοινότητας, στην οποία επικρατούν η ανισότητα, η υποταγή στη μοίρα και οι όποιες αντιδράσεις είναι προορισμένες να καταπνιγούν και να εναρμονιστούν με την ισοπεδωτική εξωτερική ομοιομορφία. Στις γυναίκες του Αμρίτσαρ παρέχεται απόλυτη ελευθερία στην επιλογή του χρώματος και του υφάσματος της περιβολής τους, και καθώς αυτή παραμένει μία από τις κύριες κοινωνικές τους δραστηριότητες, απολαμβάνουν αυτή τη σπάνια ελευθερία χωρίς βιασύνη.



Πολύχρωμος μικρόκοσμος



Ο πωλητής Ράμτσαντ είναι προικισμένος με ασυνήθιστες ευαισθησίες, ώστε αβίαστα παρασύρει τον αναγνώστη να συμπάσχει μαζί του και να δει τον κόσμο μέσα από τα μάτια του. Οι γονείς του σκοτώθηκαν, όταν ένα λεωφορείο που τους μετέφερε ανατράπηκε και ο τότε εξάχρονος γιος τους έμεινε με κάποιους μακρινούς συγγενείς, που, όπως αφήνεται να εννοηθεί, καταχράστηκαν την περιουσία του, αναγκάζοντάς τον να εγκαταλείψει το σχολείο για να εργαστεί -ένας από τους λόγους που οι γνώσεις των αγγλικών του έμειναν ημιτελείς.

Ο Ράμτσαντ με τα χρόνια απέκτησε τη συνήθεια να παρατηρεί και να σκέφτεται. Οι σκέψεις προκαλούσαν την εμφάνιση μιας άλλης εσωτερικής ύπαρξης, ενός ανθρώπου σκοτεινού και ανικανοποίητου, που βλέπει με κριτικό μάτι όσα συμβαίνουν γύρω του. Εχοντας εξελιχθεί σε οξύτατο παρατηρητή γυναικών διακρίνει τη ματαιοδοξία, το φθόνο, την απελπισία και την απληστία, την πικρία της άσχημης γυναίκας, το σιωπηλό θρίαμβο της όμορφης καθώς διαλέγει τα χρώματα και την ύφανση των υφασμάτων.

Η μονοτονία της ζωής του και ο περιορισμένος του κόσμος φαίνεται να μεταβάλλονται όταν το αφεντικό του τον στέλνει με τα ακριβότερά τους σάρι στο σπίτι μιας πλούσιας πελάτισσας, της οποίας η κόρη, η Ρίνα, πρόκειται να παντρευτεί. Η μακρινή διαδρομή με το ποδήλατο, ο ήλιος, το αεράκι, τα μαγαζιά, η οικία Καπούρ τον βγάζουν από τη ρουτίνα και τον κόσμο που συναναστρεφόταν τα τελευταία χρόνια και τότε ο Ράμτσαντ αντιλαμβάνεται πως είχε περιπέσει σε τέλμα και πως στον κόσμο υπάρχουν άπειρες δυνατότητες. Εντυπωσιασμένος από τη χλιδή, τα χρώματα, τις πρωτάκουστες φράσεις στην ξένη γλώσσα που εκστόμιζε με άνεση η προνομιούχα Ρίνα, στρέφεται με ζήλο στη μελέτη των αγγλικών, αποστηθίζοντας λέξεις από το λεξικό, μελετώντας ένα εγχειρίδιο σύνταξης επιστολών και έναν τόμο με αποφθέγματα σπουδαίων αντρών, που τον εντυπωσιάζουν.

Η γλώσσα της φιλοδοξίας του, στην οποία μεταφράζονται τα όνειρά του και οι προσδοκίες του, η γλώσσα την οποία μιλάει ο βελτιωμένος και άξιος εαυτός του είναι η αγγλική. Η λαχτάρα της αλλαγής φωλιάζει μέσα στην άνευ γεγονότων ζωή του και τον βασανίζει. Και όταν λαθραία παρευρίσκεται στη γαμήλια δεξίωση της Ρίνα, διαπιστώνει έκπληκτος την ύπαρξη ενός κόσμου που κατοικείται από τις γυναίκες που περνούν από το μαγαζί, που γι' αυτές δεν είναι παρά ένα σημείο εκκίνησης: οι ίδιες γυναίκες κάνουν πράγματα φορώντας τα σάρι που τους πουλάει, τα οποία αποκτούν ανεξάρτητη ζωή, ανάλογη της ιδιοκτήτριάς τους. Το γεγονός αυτό τον κάνει να εντείνει τις προσπάθειές του στην εκμάθηση της αγγλικής -του διαβατηρίου γι' αυτόν τον προνομιούχο κόσμο.



Ανάρμοστος λόγος



Κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις, όπως λέει και το ρητό που αποστήθισε στα αγγλικά, και έρχεται η στιγμή να αντικρίσει κι αυτός την άλλη πλευρά του νομίσματος, έναν εξίσου διαφορετικό και ασύλληπτο σ' αυτόν κόσμο, τον κόσμο μιας παρείσακτης γυναίκας, συζύγου ενός εκ των υπαλλήλων του καταστήματος, η οποία ύστερα από αλλεπάλληλες ατυχίες καταλήγει αλκοολική και ανεπιθύμητη. Ο Ράμτσαντ τυχαία μαθαίνει την ιστορία της και αισθάνεται επιτακτικά πως θα πρέπει με κάποιον τρόπο να παρέμβει και να την υπερασπιστεί από τη βάναυση μεταχείριση που υφίσταται.

Το μυαλό του αφυπνίζεται και διακρίνει την κοινωνική αδικία, τον αποκλεισμό και τη βιαιότητα που ξεσπάνε πάνω στους αδύναμους. Η ανησυχία του καθημερινά επιτείνεται, όταν, όμως, παίρνει την απόφαση να αρθρώσει τη διαμαρτυρία του και να ζητήσει βοήθεια από τη διευθύντρια του τοπικού κολεγίου, θα αποδειχτεί μάταιο, γιατί καμία γλώσσα δεν είναι κατάλληλη για τους κοινωνικά αποκλεισμένους, σ' αυτούς αρμόζει μόνον η σιωπή και όλοι είναι απρόθυμοι να τους ακούσουν.

Ο Ράμτσαντ επαναστατεί και μιλάει, οι συνέπειες όμως είναι αποτρόπαιες, όλοι κλείνουν τα αυτιά, κανένας δεν είναι πρόθυμος να ξεβολευτεί και να ρισκάρει, τα θύματα είναι καταδικασμένα να παραμείνουν στη σιωπή τους και όλοι επιθυμούν την ταχύτατη απομάκρυνσή τους. Εχοντας αρχίσει να εξερευνά τον πολύπλοκο και χαοτικό κόσμο έξω από το ασφαλές κέλυφος του καταστήματος, διαπιστώνει πως όλοι οι δρόμοι είναι αδιέξοδοι, πως η αυτοβελτίωση δεν είναι εφικτή για όλους και πως τα αυτιά της κάστας των προνομιούχων είναι συντονισμένα μονάχα στους ήχους της κολακείας. Γι' άλλη μια φορά καταφεύγει στη μονοτονία της ύπαρξής του, έχοντας εμπεδώσει τη ματαιότητα των προσπαθειών του και έχοντας δει όλες τις απόπειρες εξόδου να ακυρώνονται.

Η Μπάτζουα μας έδωσε ένα βαθιά πολιτικό μυθιστόρημα με φρέσκια γραφή, οξυδερκείς παρατηρήσεις και αξιομνημόνευτους χαρακτήρες το οποίο καταγίνεται με την περιγραφή του ιδιωτικού, θίγοντας ταυτόχρονα πανανθρώπινα θέματα, κατορθώνοντας, χωρίς να γλιστράει στο μελοδραματισμό, να συγκινεί, θυμίζοντας καλές στιγμές του συμπατριώτη της Ναραγιάν. Επίσης, βάζοντας τις ανόμοιες ζωές των ηρώων της να τέμνονται, προβάλλει τις αγεφύρωτες αποστάσεις, την ισοπεδωτική αδικία και την αδυναμία απόδρασης από τη μοίρα του φτωχού και του αποκλεισμένου, τουλάχιστον εντός των ορίων του κόσμου που περιγράφει.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/07/2005