Ευρωελληνισμός

Ευρωελληνισμός: ένα ενδιαφέρον και αμφιλεγόμενο πρόταγμα.
Κείμενα που φιλοδοξούν – και σε σημαντικό βαθμό πετυχαίνουν – να εισαγάγουν τον αναγνώστη στη φιλοσοφία της θρησκείας ή άλλως θρησκειοφιλοσοφία, όπως αυτή αναπτύχθηκε στη νεοελληνική πραγματικότητα του 20ου αιώνα, είναι αυτά που συναπαρτίζουν το εν λόγω βιβλίο του Μ. Μπέγζου με τον ευρηματικό τίτλο ¨Ευρωελληνισμός¨.
Σύμφωνα με τα μόλις γραφθέντα εκείνος που μοιάζει να δικαιώνεται είναι ο υπότιτλος του βιβλίου, δηλαδή ¨Η φιλοσοφία της θρησκείας στο νεοελληνισμό¨ και όχι ο κυρίως τίτλος. Πώς λοιπόν ο σ. συνδέει το πρόταγμα του ¨Ευρωελληνισμού¨ με τη θρησκειοφιλοσοφική αναζήτηση και κυρίως σε τι συνίσταται αυτό το πρόταγμα;
Ο σ. θεωρεί ότι ο ¨Ευρωελληνισμός¨ θα πρέπει να είναι το ευκταίο αποτέλεσμα της υπέρβασης αφενός, της άκριτης αποδοχής ενός ανερμάτιστου ευρωπαϊσμού της ανοιχτότητας και του εκσυγχρονισμού και της συνοδού υπέρβασης αφετέρου, ενός οπισθοδρομικού ελληνοκεντρισμού της κλειστότητας και της παραδοσιολαγνίας. Κατά το σ. η Ελλάδα ανήκει κοινωνικοπολιτισμικά στο χώρο της ανατολικής ορθόδοξης Ευρώπης. Υπάρχουν, συνεπώς, σαφείς και διακριτές πολιτισμικές διαφορές σε σχέση με το νεώτερο δυτικό πνεύμα που αρδεύτηκε από τα νάματα του Διαφωτισμού, της δυτικής φιλοσοφικής παράδοσης των νεώτερων χρόνων ( Καντ, υπαρξισμός, κλπ) και του ρωμαιοκαθολικού και προτεσταντικού θρησκευτικού δόγματος. Οι διαφορές αυτές γέννησαν ιστορικά χάσματα ανάμεσα στην Ελλάδα και τις χώρες όπου επιθυμεί να εντάσσεται στρατηγικά και γεωπολιτικά.
Το κλείσιμο αυτών των χασμάτων επιχείρησαν σε θεωρητικό και φιλοσοφικό επίπεδο να επιτύχουν, τόσο φιλόσοφοι που μετάγγισαν, κατά τον 20ο αιώνα, το ευρωπαϊκό φιλοσοφικό πνεύμα στην Ελλάδα
( π.χ. Θεοδωρακόπουλος, Κανελλόπουλος, Παπανούτσος κ.α), όσο και (κυρίως) θρησκειοφιλόσοφοι που κύριο μέλημά τους ήταν, όχι ο μεταπρατισμός, αλλά η σύνθεση των ευρωπαϊκών θεωρήσεων με τη χριστιανική θεολογία της Ορθοδοξίας αναδεικνύοντας πρωτίστως την πνευματολογία ( σημασία του Αγ. Πνεύματος) και την οντολογία του Προσώπου (περσοναλισμός).
Ο σ. πιστεύει ότι ορισμένοι θρησκειοφιλόσοφοι αναδείχθηκαν στην πρωτοπορία του εγχειρήματος αυτού, ανοίγοντας το δρόμο για ένα γόνιμο διάλογο γύρω από το θέμα του ¨Ευρωελληνισμού¨, γι’ αυτό και κάνει ξεχωριστή μνεία στη ζωή και το έργο τους και συμπεριλαμβάνει στο βιβλίο του τη σχετική εργογραφία τους.
Από δομικής πλευράς το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, εισαγωγικό και κατατοπιστικό για τον αδαή αναγνώστη, αναλύονται οι έννοιες της φιλοσοφίας, της θρησκείας και κατόπιν της φιλοσοφίας της θρησκείας σε αντιδιαστολή προς τη θεολογία. Ο λόγος εδώ είναι σαφής και το συγγραφικό ύφος γλαφυρό και δόκιμο.
Στο δεύτερο μέρος, αφού αναλύεται σύντομα το ζήτημα της πολιτισμικής διαφοράς Ελλάδας – Δύσης, ο σ. περνά στη σκιαγράφηση της ανάπτυξης της θρησκειοφιλοσοφίας στη σύγχρονη Ελλάδα. Διακρίνει τους νεοέλληνες φιλοσόφους σε γενεές, σχολές και ποιότητες, για να κλείσει το βιβλίο του με ιδιαίτερη αναφορά σε τρεις, κατά τη γνώμη του, πρωτοπόρους φιλοσόφους της θρησκείας που διέπρεψαν στον τομέα τους προσπαθώντας να επιτύχουν την επιδιωκόμενη σύνθεση. Αυτοί είναι με τη σειρά ο Ν. Νησιώτης, ο Μ. Μακράκης ( καθηγητές Πανεπιστημίου) και ο ερασιτέχνης Χ. Μαλεβίτσης.
Εδώ όμως ο σ. κάπου δεν ικανοποιεί. Πρώτον διότι φορτώνει το κείμενό του με πολλές και αχρείαστες λεπτομέρειες και αλληλεπικαλύψεις ( π.χ. που υπηρέτησαν φαντάροι, ποια παντρεύτηκαν,ποιοι ήταν οι γονείς και τι έκαναν, κλπ), δεύτερον διότι ο λόγος του καταντά ορισμένες φορές να λιβανίζει ανυπόφορα πρόσωπα και καταστάσεις ενώ σε άλλα σημεία λογοτεχνίζει ανεπιτυχώς και τρίτον και κυριότερο δεν φαίνεται από την ανάλυση του έργου και της συμβολής και των τριών θρησκειοφιλόσοφων πού, εν τέλει, και πώς πέτυχαν αυτή τη ζητούμενη σύνθεση ανατολικής και δυτικής θεολογίας (μια ένσταση ίσως θα μπορούσε να υπάρξει για το Ν. Νησιώτη).
Συμπερασματικά αναλύει το έργο τους και τη συμβολή τους στην επιστήμη τους σαν να έχει τελείως ξεχάσει το καίριο ερώτημα, σα να εστιάζει την κάμερα αποκλειστικά στα πρόσωπα τους χωρίς να ενδιαφέρεται για το background.
Πέρα από αυτά πιστεύω, ότι τέτοιου είδους πολύπλοκα και αναντιρρήτως ενδιαφέροντα θέματα, όπως αυτά που θέτει το πρόταγμα του ¨Ευρωελληνισμού¨, δεν λύνονται με θεωρητικές μελέτες και μάλιστα ιδιαίτερα εξειδικευμένες σε ένα τομέα όπως η φιλοσοφία της θρησκείας που δεν συγκινεί το ευρύ πλήθος. Το ζήτημα εστιάζεται επί του πρακτέου και σε αυτό – δυστυχώς – το βιβλίο δεν είχε να προσφέρει καμιά ουσία, πράγμα που μπορεί να μην ήταν καθόλου στις προθέσεις του σ. ή απλώς να υπερβαίνει τις πνευμετικές δυνάμεις του. Ωστόσο πιστεύω ότι το βιβλίο θα ικανοποιήσει αλλά και θα προβληματίσει τα, από τη φύση τους, θεωρητικά πνεύματα…