Αναζητώντας τον "Εσωτερικό εχθρό" ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

[...]
Η όξυνση των ταξικών ανισοτήτων και η μετάβαση σε μορφές "ολοκληρωτικής διακυβέρνησης" προϋποθέτουν μία συνεχή προσφυγή σε μορφές "έκτακτης ανάγκης". Πλέον αυτές δε χρειάζεται να προσλάβουν τη μορφή της δικτατορίας ή του "στρατιωτικού νόμου" και της "κατάστασης πολιορκίας". Πρόκειται ιδίως για μία "έκτακτη ομαλότητα" με διατήρηση των βασικών συνταγματικών μορφών. Η "αντιτρομοκρατία" αποτελεί τον προπομπό αλλά και το βασικό όχημα προς αυτόν το μετασχηματισμό. Μέσα από αυτήν δεν οχυρώνεται απλώς η αστική εξουσία απέναντι σε επαπειλούμενες πολιτικές εντάσεις αλλά και κοινωνικές εκρήξεις. Αλλάζει τις ίδιες της τις παραστάσεις και τον τρόπο θέασης για τον εαυτό της και τον τρόπο διοίκησης της κοινωνίας. Μεταμορφώνεται σε μία αυστηρά "ολιγαρχική" εξουσία για το σκοπό της πιο φιλελεύθερης δυνατής προστασίας των ιδιοκτησιακών και αγοραίων δικαιωμάτων και "προνομίων". Πρόκειται λοιπόν για μία αναγέννηση του χομπσιανού ονείρου: ιδιοκτησία και ασφάλεια.

Από την "Εισαγωγή" στο βιβλίο

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ελάχιστα είναι τα έργα που συνδυάζουν την τεχνική νομική ανάλυση και τεκμηρίωση, μια οξεία ιστορική αίσθηση των κοινωνικών πλαισίων και των μετασχηματισμών τους και, ταυτόχρονα, μια ασυμβίβαστα ριζοσπαστική λήψη θέσης. Παρ' ότι γύρω από τη λεγόμενη «τρομοκρατία» γράφονται και δημοσιεύονται πολλά στις μέρες μας, το πρόσφατο βιβλίο του Δημήτρη Μπελαντή μπορεί να χαιρετιστεί ως ένα σπάσνιο, και απαραίτητο να διαβαστεί απ' όλους, δείγμα πολιτικής ανάλυσης που, με εστιακό άξονα τη νομική σφαίρα, επιχειρεί μια συνολική επισκόπηση των κοινωνιών του όψιμου καπιταλισμού και των εσωτερικών τους μεταμορφώσεων συμβάλλοντας κρίσιμα στη διαύγαση της (ανησυχητικής) παρούσας πραγματικότητας. Γενικά μιλώντας, η άρτια και εξαντλητική νομική επιχειρηματολογία χαρακτηρίζει όλα τα γραπτά του Δημήτρη Μπελαντή, λειτουργώντας αποτρεπτικά ως προς αυτό που συνιστά τη συνήθη παθολογία του αριστερού ή ακροαριστερού λόγου, την έκπτωση δηλαδή του θεωρητικού επιχειρήματος σε πολιτική συνθηματολογία· το είδαμε στην ογκώδη -και μοναδική στο είδος της- διδακτορική του διατριβή περί «Αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας και αρχής του Κράτους Δικαίου» (1988, υπό την εποπτεία του Αρ. Μάνεση), στα πολλά καίρια άρθρα του σε εφημερίδες και έντυπα μέσα στην τελευταία επταετία (Εποχή, Πριν, Ουτοπία, Νομικό Βήμα, κ.ά.), στην πρόσφατη επιστημονική γνωμοδότησή του στη δίκη της«17ης Νοέμβρη» επί του προσδιορισμού του πολιτικού εγκλήματος, αλλά και στο ύφος με το οποίο ασκεί εδώ και μία δεκαπενταετία τη μάχιμη δικηγορία.

Αντί άλλης εισαγωγής, θα μπορούσαμε να δώσουμε το λόγο στον ίδιο, προκειμένου να παρουσιάσει ακριβέστερα τη συγκυρία και το στόχο της παρούσας μελέτης του: «Η διεθνής τρομοκρατία έχει αναχθεί στον πρωτεύοντα εχθρό των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών κοινωνιών -εχθρό τόσο εσωτερικό όσο και εξωτερικό. Η διάκριση αυτή έχει στην πράξη αρθεί. Οι ίδιες μορφές και δυνάμεις (οι "ισλαμιστές φανατικοί", οι "αναρχικοί", τα "κράτη-παρίες" κ.ά.) μπορούν να απειλήσουν τη Δύση τόσο ως εσωτερικοί δολιοφθορείς όσο και ως πολεμοχαρείς κρατικές υποστάσεις και οντότητες. Από αυτήν την οπτική γωνία οι πολεμικές επιχειρήσεις της Δύσης και οι επιχειρήσεις αστυνόμευσης κατ' ουσίαν ταυτίζονται στο στόχο και στη λογική τους. Ο ίδιος ο πόλεμος κατά των "τρομοκρατών" έχει αναχθεί σε μια διαρκή απόπειρα καθολικού ελέγχου και πλανητικής αστυνόμευσης. [...] Η μονοκρατορία του κεφαλαίου υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ μετά το 1989 κατασκευάζει μια νέα μορφή "εχθρού" και του αποδίδει τα πλέον ειδεχθή χαρακτηριστικά. Στη φιγούρα αυτή εμπερικλείονται δυνητικά όλες εκείνες οι δυνάμεις οι οποίες, για οποιονδήποτε λόγο και από οποιοδήποτε κίνητρο (κοινωνικό, εθνικό, θρησκευτικό, πολιτισμικό), στρέφονται, ιδίως με βίαιο, αλλά συχνά και με μη βίαιο τρόπο κατά της παγκοσμιοποιημένης αγοράς, των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων, του ραγδαίου εκδυτικισμού των προκαπιταλιστικών σχέσεων και κοινωνικών σχηματισμών. Η ενοποίηση αυτών των δυνάμεων και μορφών είναι βεβαίως αποκρυπτική και ψευδής. Παρ' όλ' αυτά [...] επιτρέπει την αναδιοργάνωση και ενοποίηση των μηχανισμών ασφαλείας και καταστολής, τη σκλήρυνση και ελαχιστοποίησή τους, την ανάδυση ισχυρών και πανοπτικών τεχνικών επιτήρησης του συνόλου ουσιαστικά του πληθυσμού. [...] Υπό την παραπάνω έννοια, η διαρκής "αντιτρομοκρατία" είναι μια βιομηχανία παραγωγής "θεσμών έκτακτης ανάγκης" στις φιλελεύθερες δημοκρατίες των αρχών του εικοστού πρώτου αιώνα: από τη μια πλευρά ευνοεί τη στρατιωτικοποίηση και τη διαρκή επιβουλή της κυριαρχίας των περιφερειακών κρατών αλλά και εκείνων των κρατών τα οποία για οποιονδήποτε λόγο παραβιάζουν τους κανόνες της διεθνούς αγοραίας και ιμπεριαλιστικής επιβολής, από την άλλη, οδηγεί σε μαρασμό τις μορφές πολιτικής συμμετοχής και οργάνωσης των υποτελών τάξεων, όπως αυτές είχαν κατακτηθεί τον εικοστό αιώνα στις ανεπτυγμένες δυτικές δημοκρατίες» (σελ. 40-43 passim).

Το κύριο σώμα του βιβλίου αποτελείται από πέντε κεφάλαια και δύο παραρτήματα. Τα τρία πρώτα κεφάλαια μπορούν να χαρακτηριστούν ιστορικά, ενώ τα δύο τελευταία είναι συστηματικότερα νομικά. Στο πρώτο επισκοπείται η κατασκευή του «εσωτερικού εχθρού» στις δυτικές κοινωνίες χονδρικά από το 1945 ώς το 2000, στο πλαίσιο μιας κρατικής καταστολής η οποία έχει σαφώς ταξικό χαρακτήρα και θέλει να οριοθετηθεί κυρίως απέναντι στον «κομμουνιστικό κίνδυνο». Με τρόπο διορατικό αξιολογούνται εδώ όχι μόνον οι μορφές θεσμικού (αστυνομικού και δικαστικού) καταναγκασμού της «θωρακισμένης δημοκρατίας», αλλά και οι λειτουργίες ελέγχου που επιτελούσε το λεγόμενο κράτος προνοίας· εκτιμάται επίσης η θεσμική αναμόρφωση της μεταπολεμικής Αριστεράς, η οποία, «αντί να μεταρρυθμίσει προοδευτικά το μηχανισμό ασφαλείας, "μεταρρυθμίστηκε" από αυτόν» (σελ. 124), προσαρμοζόμενη στις αντικειμενικές του επιταγές και διαχειριζόμενη τις λογικές του συνέπειες. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρακολουθούνται ειδικά οι ελληνικές εξελίξεις μετά τη Μεταπολίτευση του 1974: η γέννηση ενός νέου ριζοσπαστισμού, στον απόηχο της ανακομμένης άνοιξης της δεκαετίας του '60, και οι κλιμακούμενες στρατηγικές καταστολής του βάσει μιας νέας (και παρά φύσιν ευρείας) διακομματικής συναίνεσης. Το τρίτο κεφάλαιο, περισσότερο θεωρητικό, συζητάει τους ορισμούς της νόμιμης και της μη νόμιμης βίας, την κοινωνική φύση του κρατικού μονοπωλίου της βίας και τις εκδοχές αμυντικής ή επαναστατικής αντι-βίας υπό το φως των συνταγματικών διακηρύξεων αλλά και των επαναστατικών παραδόσεων της νεότερης αστικής εποχής, καταλήγοντας σε μια δραματική παρέκβαση για τη σύγχρονη ιμπεριαλιστική βία σε παγκόσμιο επίπεδο· εξετάζονται ακόμα οι μορφές «κόκκινης τρομοκρατίας» που ανέκυψαν κυρίως στη δεκαετία του '70 (RAF, «Ερυθρές Ταξιαρχίες», λαϊκός ανταρτοπόλεμος) ως εκβλαστήσεις των μαζικών απελευθερωτικών κινημάτων της προηγούμενης δεκαετίας, και επιχειρείται μια πρώτη κριτική των ένοπλων αριστερών πρακτικών: ουσιώδης είναι εδώ η παρατήρηση ότι, αν σε τέτοιες πρακτικές μπορεί όντως να παρατηρηθεί μια χειραγωγική προς τις μάζες αντίληψη περί «φωτισμένης καθοδήγησης», η κριτική αυτή είναι έντιμη μόνο στο βαθμό που αναγνωρίζει ότι και οι νόμιμες οργανώσεις της Αριστεράς είναι σε μεγάλο βαθμό υπόλογες για την ίδια παρέκκλιση.

Το τέταρτο κεφάλαιο είναι μια συστηματική ανάλυση, υπό νομικό πρίσμα, της πραγματικότητας που προέκυψε μετά την 11η Σεπτεμβρίου ειδικότερα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, με κρίσιμες ωστόσο συνέπειες για το παγκόσμιο πλέγμα ενδοκρατικών και διακρατικών σχέσεων. Συζητιούνται λεπτομερώς τα νομικά εξαμβλώματα του Patriot Act Ι, του Homeland Security Act και του σχεδιαζόμενου Patriot Act ΙΙ ως εισαγωγή στην άρση θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων και στην καταστρατήγηση όλων των κανόνων του διεθνούς δικαίου -εισαγωγή ουσιαστικά σε ένα διαρκές καθεστώς ακήρυκτου πολέμου, με την ουσιαστική σύγκλιση του ΟΗΕ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε κάτι που πρέπει να θεωρείται υπεράσπιση όχι τόσο των «δυτικών αξιών» όσο των δυτικών προνομίων και του μονοπωλίου των ασύμμετρων πολέμων (ουσιαστικά, σφαγών) εκ μέρους των αναπτυγμένων δυτικών κρατών εις βάρος του υπόλοιπου εκμεταλλευόμενου κόσμου. Στην πραγματικότητα, όπως υποδεικνύεται, στην Ευρώπη το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο είχε ετοιμαστεί ήδη πριν από την 11η Σεπτεμβρίου, με την «Απόφαση - Πλαίσιο για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας» του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (5 Σεπτεμβρίου 2001), με το Ευρωπαϊκό Ενταλμα Εκδοσης, τη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ κατά του Υπερεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος («Σύμβαση του Παλέρμο», Σεπτέμβριος 2000) και το βρετανικό Αντιτρομοκρατικό Νόμο της κυβέρνησης Μπλερ το 2000. Στο πέμπτο κεφάλαιο, τέλος, αναλύεται εξαντλητικά, στο επίπεδο τόσο των ουσιωδών όσο και των δικονομικών της διατάξεων, η ελληνική αντιτρομοκρατική νομοθεσία, όπως έχει αποκρυσταλλωθεί σε τρία διαδοχικά νομοθετήματα -ν. 774/1978 από την κυβέρνηση Καραμανλή, ν. 1916/1990 από την κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και ν. 2928/2001 από τη «σοσιαλιστική» πλέον κυβέρνηση Σημίτη- ως διαδικασία ευθυγράμμισης με το νέο παγκόσμιο δικαιικό καθεστώς και καταδεικνύονται οι ευρύτερες κοινωνικές της συνέπειες, όσο και η ειδική εφαρμογή της στις πρόσφατες δίκες της «17ης Νοέμβρη» και του Ε.Λ.Α.

Το βιβλίο κλείνει, όπως είπα, με δύο παραρτήματα: το πρώτο είναι η πλήρης γνωμοδότηση του Δημ. Μπελαντή στη δίκη της «17ης Νοέμβρη», κατόπιν αιτήσεως των συνηγόρων Ιωάννας Κούρτοβικ και Ιωάννη Ραχιώτη, το δεύτερο είναι μια τελική απόπειρα εκτίμησης του αντιφατικού ρόλου και της απογοητευτικής πορείας της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Και για να συνοψίσουμε πάλι με τα λόγια του συγγραφέα την κομβική του εκτίμηση: «Η ακραία κλιμάκωση της "αντιτρομοκρατίας" στις ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες θέτει, κατά την άποψή μας, πλέον ένα ζήτημα αργού αλλά σαφούς μετασχηματισμού της αστικής δημοκρατίας προς μία μορφή φιλελεύθερου και κοινοβουλευτικού "ολοκληρωτισμού". [...] Η όξυνση των ταξικών ανισοτήτων και η μετάβαση σε δομές "ολοκληρωτικής διακυβέρνησης" προϋποθέτουν μια συνεχή προσφυγή σε μορφές "έκτακτης ανάγκης". Πλέον, αυτές δεν χρειάζεται να προσλάβουν τη μορφή της δικτατορίας ή του "στρατιωτικού νόμου" και της "κατάστασης πολιορκίας": πρόκειται εδώ για μία "έκτακτη ομαλότητα" με διατήρηση των βασικών συνταγματικών μορφών. Η "αντιτρομοκρατία" αποτελεί τον προπομπό αλλά και το βασικό όχημα προς αυτόν το μετασχηματισμό» (σελ. 55, 58).



ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/08/2004