Πόρος 1942 Το χρονικό μιας προδοσίας

Στον Πόρο του 1942 μία υπόθεση προδοσίας καταλήγει στην εκτέλεση τριών αθώων ανθρώπων. Καταδότες και ηθικοί αυτουργοί, οι συντοπίτες τους. Εκτελεστικά όργανα, οι γερμανοί κατακτητές. Η περίπτωση ασφαλώς δεν είναι μοναδική, ούτε εξόχως- «εντυπωσιακή». Στις μαύρες σελίδες εκείνης της περιόδου, τα ιδιωτικά και δημόσια αρχεία, η τοπική ιστορία και οι καταγεγραμμένες προφορικές μαρτυρίες, δημοσιευμένες ή αδημοσίευτες, παρέχουν αναρίθμητα περιστατικά ανάλογης βίας σε όλη την ελληνική επικράτεια. Στυγνές δολοφονίες, απίστευτες πλεκτάνες, τραγικές οικογενειακές ιστορίες μυθιστορηματικής πλοκής, ανθρώπινες τραγωδίες ασύλληπτης αγριότητας και παραφροσύνης είναι για εμάς σήμερα μία εθνική κληρονομιά. Ένας πλούτος- μικροϊστορίας εγγεγραμμένος σε ευρύτερους κύκλους μακροϊστορίας.

Το έως τώρα διαθέσιμο αρχειακό υλικό αναφορικά με τη συγκεκριμένη περίοδο στην περιοχή ήταν σχεδόν ανύπαρκτο. Το μεγαλύτερο μέρος των γνώσεων που είχαμε για τη ζωή στον Πόρο της Κατοχής οφειλόταν επί το πλείστον σε πρόχειρα καταγεγραμμένες μαρτυρίες που βρίσκονται σε ιδιωτικά αρχεία και εμπίπτουν στον χώρο της ερασιτεχνικής προφορικής ιστορίας. Είναι αναμφίβολα πολύτιμες καταγραφές που αναδύουν το άρωμα της υποκειμενικότητας και της οδυνηρής βίωσης της εμπειρίας του Πολέμου. -Ωστόσο, το αρχειακό υλικό που δημοσιεύεται για πρώτη φορά στην παρούσα έκδοση έρχεται να προσθέσει πραγματικά νέα στοιχεία για την ιστορία του νησιού και της ευρύτερης περιοχής, θεραπεύοντας έτσι ένα μέρος της άγνοιάς μας για τον τόπο και τον χρόνο.

Εδώ, επιχειρείται ένας διάλογος σε διαφορετικούς χρόνους πάνω στο ίδιο θέμα και ασφαλώς σε διαφορετικές ιστορικές συνθήκες. Ένα παιχνίδι με τον χρόνο.

Νυρεμβέργη 1947. Εκεί, με πρωτοβουλία των νικητών του Πολέμου, λαμβάνουν χώρα οι περίφημες δίκες των υπευθύνων της ναζιστικής θηριωδίας. Μία ελληνική αντιπροσωπεία παρίσταται ως μάρτυρας κατηγορίας στη «δίκη των ομήρων» και επιλέγει ως χαρακτηριστικό παράδειγμα παραβίασης του διεθνούς δικαίου την υπόθεση του Πόρου.

Πόρος 1941-1942. Μέτρα πειθάρχησης, καταστολή και συνεργασία από τη μια, απείθεια, οργανωμένη αντίσταση, τρόμος και πόθος ελευθερίας από την άλλη. Ο θάνατος ορατός παντού. Από τον Ιανουάριο ως τον Σεπτέμβριο του 1942 η γερμανική διοίκηση πλαισιωμένη από ντόπιους συνεργάτες εντείνει την κατασταλτική της δράση. Παρακολουθεί, απειλεί, συλλαμβάνει, ανακρίνει, φυλακίζει. Η υπόθεση προδοσίας που συντάραξε την τοπική κοινωνία, τόσο με τις διαστάσεις που προσέλαβε εξαιτίας των οργανωμένων συλλήψεων του Σεπτέμβρη, όσο και με την τραγική κατάληξή της στις αρχές Γενάρη του 1943.

Αθήνα-Πειραιάς 1946. Στις δίκες που έγιναν από τα Ειδικά Δικαστήρια Δοσιλόγων αμέσως μετά την Απελευθέρωση, η ελληνική κοινωνία με τους θεσμούς της κλήθηκε να αποδώσει ποινικές ευθύνες σε όσους αποδεδειγμένα συνεργάστηκαν με τους κατακτητές και διέπραξαν εγκλήματα εναντίον συμπατριωτών τους.

Επίλογος.-Το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων Πειραιά και η εκδίκαση της υπόθεσης του Πόρου αναπνέει στη συγχρονία μίας εποχής πραγματικά εκρηκτικής. Τα δεκεμβριανά του 1944 και η συμφωνία της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο του 1945 έχουν δημιουργήσει τετελεσμένα χωρίς όμως να έχει απομακρυνθεί και ο κίνδυνος του διχασμού, αποκλειστικός υπεύθυνος του οποίου θεωρείται από το κυρίαρχο πολιτικό προσωπικό ο- εαμικός κόσμος και το ΚΚΕ που είχε τεθεί εκτός νόμου. Μάλιστα, οι κρίσιμες εκλογές του Μαρτίου 1946, χωρίς τη συμμετοχή της Αριστεράς, συμπίπτουν χρονικά με τις δίκες δοσιλόγων που ήδη διεξάγονταν - συνεπώς και τη συγκεκριμένη δίκη.

Δεν νομίζω ότι μπορούμε να παραβλέψουμε αυτά τα δεδομένα. Η έρευνα έχει αποδείξει ότι, σε τελευταία ανάλυση, ο χαρακτήρας- κατάστασης εκτάκτου ανάγκης που είχε επιβληθεί στη χώρα πριν την έκρηξη του Εμφυλίου πολέμου (1946-1949), αλλά και μετά τη λήξη του, επηρέαζε τους τρόπους με τους οποίους οι θεσμοί της εξουσίας αντιμετώπιζαν ακόμη και υποθέσεις δοσιλογισμού. Από τι απειλείτο περισσότερο το κράτος μετά τον πόλεμο; Από τον κομουνισμό που βρισκόταν προ των πυλών ή από εκείνους που υπό συνθήκες πολέμου συνεργάστηκαν με τους εχθρούς της πατρίδας; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι για το μετεμφυλιακό κράτος η απάντηση βρισκόταν στο πρώτο σκέλος της ερώτησης. Ως εκ τούτου πρυτάνευσε στο εξής ένα μείγμα επιλεκτικής πολιτικής μνήμης-λήθης και εθνικοφροσύνης.