Σάγκα

Τέσσερις άσημοι σεναριογράφοι καλούνται επειγόντως να στήσουν ένα σήριαλ 80 επεισοδίων που θα προβάλλεται καθημερινά σε ώρες μικρής θεαματικότητας, έχοντας απόλυτη ελευθερία να γράψουν οποιαδήποτε ιστορία τούς έρθει στο μυαλό, αρκεί να έχει το μικρότερο δυνατό κόστος. Τελείως απροσδόκητα, το σήριαλ γίνεται μεγάλη επιτυχία. Το τελευταίο επεισόδιο φτάνει να μεταδίδεται στην πιο ακριβή ζώνη τηλεθέασης. Αλλά τότε η έκπληξη θα είναι μεγάλη. Τι αλλαγές συντελούνται στους συγγραφείς, τους ηθοποιούς, το κοινό; Πώς επηρεάζει τους πάντες και τα πάντα η περιπέτεια της αφήγησης;
Βραβείο αναγνωστριών του γαλλικού περιοδικού ELLE το 1998.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Υπάρχουν συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων οι οποίοι αρκούνται σε ένα κοινό που γοητεύεται από το μυστήριο, το σασπένς, την ίντριγκα, όλα εκείνα τα στοιχεία που εμπεριέχονται στις ιστορίες με ήρωες παραβάτες των νόμων. Υπάρχουν και συγγραφείς οι οποίοι μολονότι δεν ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία χρησιμοποιούν στα βιβλία τους την αστυνομική πλοκή, θέλοντας να προσδώσουν σε αυτά περισσότερο ενδιαφέρον. Τέλος, υπάρχουν συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων οι οποίοι εγκαταλείπουν τα στερεότυπα του είδους και δραπετεύουν από αυτό επειδή αισθάνονται παγιδευμένοι και αμήχανοι, ίσως και περιφρονημένοι. Ελπίζοντας να προσεγγίσουν ένα διαφορετικό κοινό, πιθανότατα ευρύτερο, βάζουν υψηλότερους λογοτεχνικούς στόχους και περνάνε σε κάτι άλλο που τους παρέχει μεγαλύτερη ελευθερία. Σε αυτούς θα μπορούσαμε να κατατάξουμε τη δική μας Αθηνά Κακούρη, επιτυχημένη συγγραφέα αστυνομικών αναγνωσμάτων, η οποία τα τελευταία χρόνια ασχολείται με μυθιστορήματα που άπτονται της Ιστορίας, όπως το πολυδιαβασμένο Πριμαρόλια.

Ο Τονίνο Μπενακουίστα, γεννημένος το 1961 σε ένα προάστιο του Παρισιού από γονείς ιταλούς μετανάστες, έκανε την εμφάνισή του στα γράμματα το 1989 με το μυθιστόρημα La maldonne des sleepings που του πρόσφερε το μεγάλο βραβείο αστυνομικής λογοτεχνίας και τον καθιέρωσε ως έναν από τους επιφανέστερους νέους συγγραφείς του νουάρ. Υστερα από κάποια ομοειδή μυθιστορήματα, για λόγους που συνδέονται με την προαναφερθείσα ελευθερία, πέρασε από τη μαύρη σειρά (collection noire) των εκδόσεων Gallimard στη λευκή, εκείνη του μη αστυνομικού μυθιστορήματος. Η Σάγκα μας δείχνει εναργέστατα τι μπορεί να καταφέρει να γράψει ένας αστυνομικός συγγραφέας που αποφασίζει να ακολουθήσει ξεχωριστή πορεία, χωρίς να ξεφύγει ωστόσο από τις λογοτεχνικές ρίζες του και κάποιες εμμονές.

Η Σάγκα λοιπόν (η λέξη σημαίνει την αφήγηση μιας πολυκύμαντης ιστορίας και παραπέμπει στην ανώνυμη εξιστόρηση που εμφανίστηκε τον 10ο αιώνα στους νορβηγικούς πληθυσμούς της Ισλανδίας και είχε θέματα θρύλους για ήρωες του παλιού καιρού) μολονότι αρχίζει με μια νεκρή γυναίκα σε ένα διαμέρισμα δεν είναι αστυνομικό μυθιστόρημα. Ανάμεσα στους υπόπτους που ανακρίνονται είναι και ο πρώην σύζυγος της δολοφονημένης, ονόματι Λουί. Ο Λουί που ως σεναριογράφος ειδικεύεται στις επινοήσεις παθιασμένων θανάτων σύντομα θα αναλάβει να γράψει ένα σίριαλ για την τηλεόραση μαζί με τρεις ομοτέχνους του. Πρόκειται για τη Ματίλντ, μια 40άρα συγγραφέα αισθηματικών ιστοριών τύπου Αρλεκιν η οποία συνδέεται ερωτικά με τον εκδότη των βιβλίων της που όμως την έχει βαρεθεί· τον Ζερόμ, άνεργο, του οποίου ένα σενάριο υπεξαιρέθηκε από κάποιο συνάδελφό του και πουλήθηκε στο Χόλιγουντ· και τον Μάρκο, εκκολαπτόμενο φιλόδοξο σεναριογράφο που εγκαταλείπεται από τη Σαρλότ, την κοπέλα του. Αυτοί οι τέσσερις αποτυχημένοι επιλέγονται προσεκτικά από μια εταιρεία παραγωγής, ακριβώς εξαιτίας της απελπιστικής οικονομικής κατάστασής τους, για να γράψουν από κοινού τα 80 επεισόδια του χωρίς αξιώσεις σίριαλ που θα προβάλλεται σε ώρες πρωινές χαμηλής θεαματικότητας, ώστε να καλυφτούν κάποιες ώρες γαλλικού προγράμματος.

Η εξέλιξη της ζωής των ηρώων του σίριαλ, του τιτλοφορούμενου «Σάγκα», κινείται παράλληλα με εκείνη της προσωπικής ιστορίας των τεσσάρων ηρώων του μυθιστορήματος, των οποίων τα όνειρα, οι φιλοδοξίες, οι φαντασιώσεις, οι απογοητεύσεις, τα απωθημένα δεν συνδέονται, αφού ο καθένας ακολουθεί τη δική του αυτόνομη πορεία. Παρ' ότι έχουν επιφορτιστεί να γράψουν κάτι τετριμμένο, χωρίς δράση και ένταση, προορισμένο να μην το δει κανείς, αυτοί κατορθώνουν να δημιουργήσουν έναν γοητευτικό ψεύτικο κόσμο που συγκινεί τους τηλεθεατές, πρώτα τους τροφίμους ενός γηροκομείου και στη συνέχεια, όταν αλλάζει η ώρα προβολής, όλους τους Γάλλους οι οποίοι αδειάζουν τους δρόμους, τα μαγαζιά και τους κινηματογράφους. Τα συστατικά της απρόσμενης επιτυχίας είναι οι μεγάλες δόσεις παραλόγου, η ειλικρίνεια των προθέσεων των σεναριογράφων που φτιάχνουν τους χαρακτήρες του σίριαλ με κομμάτια από τον εαυτό τους και ο σεβασμός στη νοημοσύνη των θεατών. Η επιτυχία όμως έχει επιπτώσεις στην αντιμετώπιση των τεσσάρων από την εταιρεία παραγωγής που ετοιμάζει τη συνέχεια του σίριαλ για την καινούργια σεζόν και μάλιστα γι' αυτό τον σκοπό προσλαμβάνει μια καινούργια ομάδα σεναριογράφων, παραμερίζοντας εκείνους στους οποίους οφείλεται η μεγάλη θεαματικότητα. Αυτό δεν θα μείνει αναπάντητο και ατιμώρητο: οι τέσσερις θα επιχειρήσουν να πάρουν την εκδίκησή τους.

Σεναριογράφος της τηλεόρασης, του κινηματογράφου και των κόμικς (πήρε το βραβείο Reni Goscinny στο 26ο Διεθνές Φεστιβάλ Κόμικς της Αβινιόν το 1999) ο Τονίνο Μπενακουίστα σε ένα πρώτο επίπεδο επιχειρεί να μιλήσει για τη δουλειά του, για πράγματα που γνωρίζει πολύ καλά και από πρώτο χέρι. Σήμερα, την εποχή της επικοινωνίας, όπου εκατομμύρια άνθρωποι σε κάθε γωνιά του πλανήτη στήνονται μπροστά στην τηλεοπτική συσκευή τους για να ενημερωθούν, να διασκεδάσουν και να ψυχαγωγηθούν, δεν του είναι καθόλου δύσκολο να καταδείξει την τεράστια δύναμη του μέσου που εκτός των τηλεθεατών σαγηνεύει και τον ίδιο. «Γεννήθηκα μπροστά στην τηλεόραση» δηλώνει ο ένας από τους τέσσερις ήρωες, ο Μάρκο, το alter ego του συγγραφέα «και δεν πρόκειται καθόλου για σχήμα λόγου αν πω ότι η πρώτη εικόνα που πραγματικά θυμάμαι δεν είναι το στήθος της μάνας μου αλλά ένα φωτεινό και τετράγωνο αντικείμενο που απορρόφησε την προσοχή μου ολοκληρωτικά. Η τηλεόραση υπήρξε η μπέιμπι σίτερ μου» συνεχίζει.

Η Σάγκα θυμίζει το μυθιστόρημα του Μάριο Βάργας Γιόσα Η θεία Χούλια κι ο γραφιάς, την ιστορία ενός ραδιοφωνικού σίριαλ στο Περού τη δεκαετία του '50, όπου για τον αναγνώστη τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας ήταν ασαφή. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ο συγγραφέας μιλάει για την περιπέτεια της αφήγησης, τη διαδρομή που ακολουθεί ο δημιουργός για να φτάσει βαθμιαία στο ποθητό αποτέλεσμα, το μεγάλο ταξίδι της μυθοπλασίας στο οποίο δοκιμάζει τις δυνάμεις και τις αντοχές του. Δεν παραλείπει να αναφερθεί και στον κινηματογράφο, την άλλη μεγάλη αγάπη του. Ο Μαέστρος, πρόσωπο που συχνά μνημονεύεται στο μυθιστόρημα, παραπέμπει στον Φεντερίκο Φελίνι. «Ο κινηματογράφος είναι μια περιπέτεια διαφορετική» διαβάζουμε «η ωραιότερη από όλες. Ο κινηματογράφος οικοδομεί τη μνήμη μας, η τηλεόραση δημιουργεί μόνο ήθη. Δεν μπορείς να δουλεύεις στο σινεμά χωρίς να πιστεύεις ότι κάνεις την ωραιότερη ταινία του κόσμου. Αυτή η κατάσταση έχει ένα όνομα: έρωτας».

Ο Μπενακουίστα θεωρεί ότι το θέμα της εκδίκησης είναι ένα από τα βασικά της αστυνομικής λογοτεχνίας, στη Σάγκα δε αυτό το στοιχείο το υπογραμμίζει. Ασκώντας κριτική στην τηλεόραση με όπλα τη φαντασία, το χιούμορ και την τρυφερότητα «καταφέρνει να μείνει πιστός στην έννοια της ακρίβειας που χαρακτηρίζει κυρίως το νουάρ μυθιστόρημα και επιτρέπει σε αυτούς που το υπηρετούν να πλάθουν το σύμπαν και συγχρόνως να δίνουν τον τόνο που εναρμονίζει το σύνολο» όπως εύστοχα παρατηρεί στο θαυμάσιο επίμετρο του βιβλίου η Βενετία Καίσαρη. Επομένως, θα περιμένουμε να δούμε και το άλλο δείγμα της δουλειάς αυτού του διακεκριμένου παραμυθά, το αστυνομικό μυθιστόρημα Η κομέντια των αποτυχημένων που θα εκδοθεί προσεχώς από τις εκδόσεις Αγρα.



Φίλιππος Φιλίππου

ΤΟ ΒΗΜΑ, 29-08-1999