Η αρπαχτή

Ο Χάρυ είναι ένας ταλαντούχος ηθοποιός με ελάχιστο αυτοσεβασμό και μεγάλα διαστήματα ανεργίας.
Η ζωή του είναι η τυπική ζωή ενός ηθοποιού -αν βεβαίως δεχτούμε ότι οι ηθοποιοί μπορούν να έχουν μια τυπική ζωή- οι ιστορίες του ιστορίες που ενδιαφέρουν οποιονδήποτε αγαπά το θέατρο και τον κινηματογράφο.
Με χιούμορ αλλά και τον απαραίτητο κυνισμό, ένας άλλος ηθοποιός, ο Στήβεν Μπέρκοφ, ντύνεται τα ρούχα του συγγραφέα και σκιαγραφεί τη διάσταση μεταξύ «τέχνης» και «αγοράς» που ζει κάθε ηθοποιός, τη συγκίνηση και τη φαιδρότητα που νιώθει υποδυόμενος άλλα πρόσωπα, τις μεγαλειώδεις ή απλώς ανόητες επιλογές που χρειάζεται να κάνει. Ένα καυστικό, έντιμο και διασκεδαστικό μυθιστόρημα.

«Ο Στήβεν Μπέρκοφ είναι διαφορετικός. Το μυθιστόρημα Η αρπαχτή, λόγια ενός ηθοποιού μιλούν με αφοπλιστική εντιμότητα για τη θεατρική εμπειρία -οικεία σε όλους τους ηθοποιούς- την οποία όμως λίγοι μέχρι σήμερα τόλμησαν να σκιαγραφήσουν. Από αυτή την άποψη είναι ένα πιονιέρος...»

Πωλ Σκόφηλντ

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ολοι μας έχουμε δει, ακόμη και αν δεν το ξέρουμε, τον Στήβεν Μπέρκοφ σε μία από τις δεκάδες ταινίες στις οποίες έχει συμμετάσχει. Οι πιο σινεφίλ ίσως τον θυμηθούν από τους χαρακτηριστικούς ρόλους του σε παλιότερες ταινίες του Κιούμπρικ («Κουρδιστό πορτοκάλι», «Μπάρι Λίντον»), οι περισσότεροι όμως πιθανότατα θα αναγνωρίσουν απλώς στο πρόσωπό του τον «κακό» Σοβιετικό που βασάνιζε ανελέητα τον αιχμάλωτο Σιλβέστερ Σταλόνε στη δεύτερη ταινία της γνωστής σειράς «Ράμπο» ή τον επίσης «κακό» στη μεγάλη επιτυχία «Ο μπάτσος του Μπέβερλι Χιλς». Και πράγματι η σχεδόν πενηντάχρονη πορεία του μεγάλου αυτού βρετανού ηθοποιού, σκηνοθέτη και συγγραφέα σημαδεύτηκε από τον εκούσιο ή ακούσιο υποβιβασμό του στη δεύτερη γραμμή των αστέρων του Χόλιγουντ, στην τυποποίησή του σε ρόλους «κακού» ή «Ρώσου» ή συχνά «κακού Ρώσου», κάτι που φαίνεται να του έχει αφήσει τώρα, στη δύση της καριέρας του, μια πικρή γεύση στο στόμα. Αυτή η πικρία, η αίσθηση ότι υπήρξαν μέσα του δυνάμεις που έμειναν ανεκμετάλλευτες, είναι το υλικό επάνω στο οποίο με εξαιρετική ευαισθησία και βιωμένη σοφία έχτισε ο Μπέρκοφ τον βίο και την πολιτεία του Χάρι, του ηθοποιού-αντιήρωα της Αρπαχτής, μιας ελεγείας γεμάτης αγάπη και συμπόνια για το επάγγελμα του ηθοποιού, για τη μοναξιά που καραδοκεί όταν σβήνουν πίσω του τα φώτα.



Σχεδόν από ένστικτο



Ο Χάρι αποφάσισε να γίνει ηθοποιός σχεδόν από ένστικτο. Το πέρασμά του από την πλατεία στη σκηνή πυροδοτήθηκε από μια ανάγκη σχεδόν ζωώδη, βαθιά, σωματική: την ανάγκη να βιώνει την περιπλοκότητά του, την επιθυμία του να κατοικεί σε «ξένα» σώματα, να κάνει δικά του τα κείμενα των μεγάλων συγγραφέων. Ωστόσο η επαφή του με την πραγματικότητα του επαγγέλματος θα είναι μια σειρά από χτυπήματα, από τραύματα, που μονάχα η εξιλέωση την οποία αισθάνεται κάθε φορά που βρίσκεται πάνω στη σκηνή πρόσκαιρα επουλώνει. Σε όλη του τη ζωή θα παραμείνει κυριευμένος από τον τρόμο του τηλεφώνου που δεν χτυπάει, από τις ατελείωτες σιωπές του ατζέντη, από το επικριτικό βλέμμα ενός άσχετου βοηθού σκηνοθέτη, από τον τρόμο της απόρριψης.

H αφήγηση, που οργανώνεται σε 11 μικρά κεφάλαια, μας οδηγεί από τα πρώτα του βήματα στη δραματική σχολή - τη σχέση του με τους άλλους φερέλπιδες ηθοποιούς, την έκσταση των πρώτων ρόλων - ως το τραγικό του τέλος, όταν γέρος και μόνος πια, άνεργος για μεγάλο διάστημα, αποφασίζει να βάλει ένα τέρμα στη δυστυχία του επιλέγοντας την εθελουσία έξοδο από το θέατρο της ζωής. Εν τω μεταξύ, σαν θραύσματα μιας ζωής ημιτελούς, μιας ζωής που δεν πήρε ποτέ την τροπή που είχε ονειρευτεί ο Χάρι, αφού ποτέ δεν κατάφερε να ενταχθεί πραγματικά στους αστέρες πρώτου μεγέθους, αυτούς που δεν έχουν άλλη έγνοια από το ύψος της αμοιβής τους, αναδύονται σκηνές από περιστασιακούς έρωτες, καλοκαίρια σε θεατρικά σχήματα στην επαρχία, στιγμές εφήμερης δόξας και στιγμές οδυνηρής ταπείνωσης. Σταθερό μοτίβο: η σχέση με τον άκαρδο ατζέντη, οι τεράστιες αναμονές έξω από την πόρτα του, τα άκομψα συναισθηματικά ξεσπάσματά του, για τα οποία και ντρέπεται στη συνέχεια, η άκαρδη γραμματέας που βάφει τα νύχια της ενώ αυτός χάνεται στις αβύσσους της μοναξιάς του, η μόνιμη αγωνία μπροστά στο φάσμα της ανεργίας.



Μεταξύ «τέχνης» και «αγοράς»



H γραφή του Μπέρκοφ, ώριμη, μεστή, σκιαγραφεί ένα εξαιρετικό πορτρέτο του ηθοποιού που έχει μείνει μόνος αφού έχουν σβήσει πίσω του τα φώτα, του ηθοποιού που ενώ αγαπά την τέχνη του, ενώ κατέχει καλά τα μυστικά της, ενώ διψά να της δοθεί, βυθίζεται διαρκώς στο χάσμα μεταξύ «τέχνης» και «αγοράς». Αγγίζει έτσι ευαίσθητες χορδές μιας μεγάλης μάζας ηθοποιών, όλων αυτών των νεαρών ή λιγότερο νεαρών που περνούν τα βράδια τους σερβίροντας ποτά σε μοδάτα ή δευτεροκλασάτα κλαμπ, παίζουν για ένα διάστημα σε κάποιο θεατρικό σχήμα και αμέσως μετά επιστρέφουν πίσω από την μπάρα τρέμοντας να μην τους αναγνωρίσουν, αλλά και όλων εκείνων που βλέπουν το γήρας να τους βγάζει έξω από το παιχνίδι, το «σύστημα» να τους ξεχνά χρόνο με τον χρόνο, να τους ξερνά έξω από όλα όσα αγάπησαν.

Ο Στήβεν Μπέρκοφ - τον οποίο εφέτος μπορούμε να δούμε και στις «Νύφες» του Παντελή Βούλγαρη -, χωρίς να μυθοποιεί, χωρίς να εξιδανικεύει, έγραψε ένα βιβλίο που ξεχειλίζει από αγάπη για αυτά τα παράξενα και ευαίσθητα πλάσματα που λέγονται ηθοποιοί, ένα κείμενο που ακροβατεί ανάμεσα στη μυθιστορηματική αυτοβιογραφία και στο ψυχογράφημα, καλύπτοντας κάτω από μια λεπτή επίστρωση γνήσιου βρετανικού φλέγματος μια καρδιά που φλέγεται για δημιουργία και ζωή.



Κώστας Κατσουλάρης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 31-10-2004