Η δύναμη της συνήθειας

Η δύναμη της συνήθειας δεν είναι έργο φιλοσοφικό, ψυχολογικό ή κοινωνιολογικό, παρά έργο θεατρικό, που ξεχειλίζει από την ευφορία του σκηνικού παιχνιδιού, με εντελώς κατακτημένη την ιδιότυπη σκηνική του γλώσσα, με χαρακτήρες που ακριβώς επειδή υποχρεώνονται να δρουν σαν ανδρείκελα είναι προικισμένοι με βαθύτατα ανθρώπινες αντιδράσεις - έργο θεατρικά μαγικό, που θεωρείται από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του Μπέρνχαρντ, και τον καθιέρωσε σαν έναν από τους σπουδαιότερους συγγραφείς που αναφάνηκαν αυτό το τελευταίο, μεταμοντέρνο τέταρτο του αιώνα. Θεατράνθρωπος («θεατροποιός») ως το μεδούλι, απαιτεί «δικούς» του ηθοποιούς, ικανούς να παρασύρονται μα και να ελέγχονται, να μην πνίγονται στα ρηχά του ψυχολογισμού, να συνεννοούνται, να έχουν «αυτί», να καταλαβαίνουν το φάλτσο - ηθοποιούς «νοήμονες», κατά την εκφρασή του. Ο λόγος του, πάντα σε στίχο, μην το ξεχνάμε, με ιδιόρρυθμες ανάσες, με καταιγιστικές μετατοπίσεις θεμάτων και συναισθημάτων, ερεθιστικός για τον ηθοποιό μα και δυσμνημόνευτος, πυκνός και ασθματικός, είναι ένα παράδοξο κράμα αφοριστικού παραληρήματος και φιλοσοφικής κοινοτοπίας, με ρυθμικό συντελεστή μια σχεδόν κατατονικά επαναλαμβανόμενη φράση - λόγος σωστή κόψη του ξυραφιού, όχι μόνο για τον ηθοποιό μα και για τον μεταφραστή, που βλέπει την πυκνότητα του πρωτοτύπου να αραιώνει και τις συμπαραδηλώσεις του να χάνονται. [...]