Ο Εξολοθρευτής 17

Στον μακρυνό πλανητοειδή Νόβακ μια στρατιωτική επιχείρηση με χρήση ανδροειδών είναι σε εξέλιξη. Ένα μοντέλο που από καιρό έχει αποσυρθεί το "Εξολοθρευτής 17" γίνεται στόχος του δημιουργού του και αντί να καταστραφεί όπως και τα υπόλοιπα φιλοξενεί τον Μετρ, τον δάσκαλο και κατασκευαστή ανδροειδών μετά το θάνατο του. Η συγκερασμένη τους ύπαρξη δίνει μια αγωνιώδη μάχη για την απελευθέρωση των ανδροειδών...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Παρ' όλο που η αρχετυπική καταγωγή του κόμικς ανιχνεύεται στην αρχαιοελληνική αγγειογραφία και στην εικονογραφική μικρογραφία των μεσαιωνικών και αναγεννησιακών χειρογράφων, ως αυτόνομο είδος τέχνης είναι μια πρωτότυπη έκφραση της μεταβιομηχανικής και, κυρίως, της επιστημονικής-τεχνολογικής εποχής. «Ανδρώθηκε» σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, συνεχώς μεταξελισσόμενο και βελτιούμενο, κατορθώνοντας να συλλάβει και τον ατομικό και το συλλογικό σφυγμό μιας εποχής έντονων κοσμοϊστορικών ανατροπών και ανακατατάξεων τόσο στο πολιτικό-κοινωνικό όσο και στο καλλιτεχνικό τοπίο. Η ψυχογραφική φυσιογνωμία του κατοίκου αυτής της ταραγμένης περιόδου, είτε ανήκει στην εξουσιαστική ομάδα είτε στο ανώνυμο πλήθος, και με φόντο ένα σύγχρονο ή ένα μελλοντικό σκηνικό πίσω από το οποίο παραμονεύουν η ανασφάλεια, η αβεβαιότητα και ο απρόβλεπτος κίνδυνος, σχεδιάζεται εύστοχα, αποκαλύπτοντας, μέσα από το προσωπικό του άγχος, την παγκόσμια αστάθεια ενός κόσμου του οποίου το αύριο διαγράφεται δυσοίωνο. Οι φοβίες, οι φαντασιώσεις, η λανθασμένη ανθρώπινη πορεία, η διάψευση των ελπίδων, η αποτυχία των πολιτικών συστημάτων και το ως εκ τούτου ολοένα πυκνότερο επερχόμενο σκότος τονίζονται και «περιγράφονται» με ιδιαίτερα μελανά χρώματα στο σύγχρονο παγκόσμιο κόμικς. Κι ίσως γι' αυτό οι «μεταλλικές» ιστορίες του, μέσα στις οποίες οι δημιουργοί του κινούν τους προβληματικούς ήρωές τους, εμφανίζονται «οξειδωμένες». Σύμβολο της πραναφερθείσας απαισιοδοξίας και αντανάκλαση αυτού του «σκουριασμένου» κόσμου το κόμικς με βίαια χρώματα και παραμορφωτικό ενίοτε σχέδιο εικονογραφεί αυτήν την πραγματικότητα, σχολιάζοντας και καταγγέλλοντας μέσω αυτής τον ίδιο τον άνθρωπο που τη δημιούργησε.

Από τους πλέον σημαντικούς καλλιτέχνες του σύγχρονου κόμικς, εκφραστής της προαναφερθείσας πραγματικότητας, το έργο του οποίου ξεπερνά τα τυπικά όρια του είδους, αποκτώντας, στις καλύτερες περιπτώσεις του, μια οικουμενική διάσταση, είναι ο Γιουγκοσλάβος Ενκι Μπιλάλ (Βελιγράδι, 1951). Η εικαστική μυθολογία του, ανεξαρτήτως χρονολογικής και γεωγραφικής τοποθέτησής της, κατορθώνει, χάρη στην εσωτερική οπτική της, να υπερβαίνει τα τοπικά περιβάλλοντα μέσα στα οποία διαδραματίζεται και να λειτουργεί ως αποκρυπτογραφικό «σύμπτωμα» της «μυθολογίας του 20ού αιώνα». Οι ατμόσφαιρές του είναι παρακμιακές, βουτηγμένες σε ξεθωριασμένα καφέ της σέπιας, τεφρώδη γκρίζα της στάχτης, λερωμένα κίτρινα του λεμονιού, μουντά πράσινα του λαδιού, ψυχρά γαλάζια του μελανιού, σκούρα κόκκινα του αίματος, σκληρά μαύρα του κάρβουνου. Το σχέδιό του είναι κλασικό, αλλά η ζωγραφική του αντίληψη σύγχρονη. Ακολουθεί κινηματογραφική οπτική στη διεκπεραίωση της ιστορίας, δίνοντας έμφαση στη λεπτομέρεια και στο γκρο πλαν των προσώπων, χωρίς ν' αποφεύγει τη μεγαλοπρέπεια του γενικού πλάνου και τη σημασία του μικρού καρέ.

Δέκα ετών εγκαθίσταται οικογενειακώς στο Παρίσι, σπουδάζει στη Σχολή Καλών Τεχνών του, εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1972 στο περιοδικό «Pilot», κυκλοφορεί μια σειρά κόμικς, τα περισσότερα με τη συνεργασία του Πιέρ Κριστίν, ενώ καλύτερα θεωρούνται τα δικά του. Στο ανά χείρας κόμικς συνεργάζεται με τον σεναργιογράφο Ζαν Πιέρ Ντιονέ (Παρίσι 1947), ο οποίος μαζί τον ομότεχνό του Μπερνάρ Φαρκάς και τους κομίστες-ζωγράφους Ζαν Ζιρό και Φιλίπ Ντρουιγιέ δημιουργούν κι εκδίδουν το περίφημο περιοδικό κόμικς φαντασίας και επιστημονικής φαντασίας «Metal Hurlant», που λόγω επιτυχίας κυκλοφορεί και στην Αμερική ως «Heavy Metal».

Ο «Εξολοθρευτής 17», είναι προϊόν της συνεργασίας τους και κυκλοφορεί για πρώτη φορά το 1976. Στην επανέκδοσή του, το 2002, ο Μπιλάλ ξαναδούλεψε το χρώμα προσδίδοντάς του βαθύτερη σκληρότητα, τονίζοντας το γαιώδη συμβολισμό του. Ακόμη και τα άνυδρα τοπία του με τις έρημες εκτάσεις, τα φαλακρά βουνά και τους ξερούς βράχους, αντανάκλαση ενδεχομένως της δικής του ψυχικής κατάστασης, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά το διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας, δεν είναι παρά «προβολές» του παγκόσμιου αμοραλιστικού πνεύματος και, κυρίως, των διεφθαρμένων εκπροσώπων της εξουσίας. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι το ανδροειδές-ήρωάς του έχει τα χαρακτηριστικά του Βαλερί Ζισκάρ Ντ' Εστέν, προέδρου της «Δημοκρατίας» τότε. Το μέλλον στο οποίο το συναντά ο αναγνώστης είναι κατοικημένο από «έξυπνες» πολεμικές μηχανές, «ευφυείς» ηλεκτρονικούς υπολογιστές και μετεξελιγμένα ρομπότ και ανδροειδή που διεκδικούν την αυτονομία τους και τον απογαλακτισμό τους από την παρακμασμένη γενέθλια γήινη μήτρα που εκπροσωπείται από μια χρεοκοπημένη, διεφθαρμένη και ως εκ τούτου απάνθρωπη εξουσία. Της εν λόγω κίνησης ηγείται το ανδροειδές «17», που είναι το επιτυχημένο δείγμα του δημιουργού του, αφού στην «κατασκευή» του χρησιμοποίησε κύτταρα από τον δικό του οργανισμό. Τώρα, μετεξελιγμένο, κι έχοντας ξεπεράσει το κλασικό φρανκενσταϊνικό πρόβλημα, «εισβάλλει» στην ιστορία με έναν φιλόδοξο σκοπό-πρόγραμμα: Να απελευθερώσει τα άλλα σκλαβωμένα ανδροειδή «αδέλφια» του και να αναζητήσουν ένα καλύτερο μέλλον-πεπρωμένο στο Διάστημα.

Ευρηματική κι έξυπνη η ιδέα του Ντιονέ ξαναθέτει επί τάπητος το πανάρχαιο φιλοσοφικό ζήτημα της σχέσης δημιουργού -δημιουργήματος, διανθίζοντάς το εδώ με πολιτικές κι μεταφυσικές αποχρώσεις. Δεν αξιοποιείται, όμως, αποτελεσματικά από την ιστορία-σενάριό του, η αφήγηση του οποίου έχει, βέβαια, μια κινηματογραφική ενάργεια και ένα νευρώδες μοντάζ, αλλά παρουσιάζει κάτι το χαώδες, καθώς πολλά δυσεξήγητα σημεία της δυσχεραίνουν την αμεσότητα της επικοινωνίας. Ο αναγνώστης διευκολύνεται ώς ένα σημείο από την εικαστική «σκηνοθετική παρέμβαση» του Μπιλάλ, του οποίου η «τρισδιάστατη» ζωγραφική καλύπτει τα όποια κενά.

Το κόμικς γενικά λειτουργεί συνήθως ώς φορέας μηνύματος, αλλά και ως πρόσχημα ζωγραφικής θέασης, οπτικής και αποκρυπτογράφησης του κόσμου. Το ανά χείρας το επιτυγχάνει με τον καλύτερο τρόπο κατορθώνοντας να συλλάβει κάτι από την παρακμιακή όψη μιας ανθρωπότητας που εθελοτυφλεί συνειδησιακά μπροστά στα διαπιστωμένα υπαρξιακά της αδιέξοδα.

Περισσότερα για Ενκι Μπιλάλ και κόμικς, στο τεύχος αρ. 48, της «Βιβλιοθήκης», Παρασκευή 30 Απριλίου 1999, στην παρουσίαση του κόμικς: Ενκι Μπιλάλ: «Ο Υπνος του τέρατος».



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 05/09/2003