Μεβχιμπέ, η κυρία Ινονού

Το πρωί της 7ης Φεβρουαρίου 1992 όλη τη Τουρκία έκλαψε για μια γυναίκα. Στην κηδεία της, παρόλο που δεν ήταν δημόσια τελετή, παραβρέθηκαν άνθρωποι από όλες τις κοινωνικές τάξεις, από τον Πρωθυπουργό μέχρι τον εργάτη καθαριότητας.
Στην ερώτηση του ιμάμη:
«Πώς θυμάστε τη μακαρίτισσα;» οι παραυρισκόμενοι που είχαν γεμίσει την αυλή του τζαμιού, με μια ειλικρίνεια που ερχόταν μέσα απ' την καρδιά τους και δάκρυα στα μάτια, απάντησαν μ' ένα στόμα:
«Ήταν καλή».


Ήταν η Μεβχιμπέ χανούμ, η Κυρία Ινονού...




Κριτική

Παρίσι, Σεπτέμβριος 1975. Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών. Πρώτη ημέρα των σπουδών μου. Ένα αμφιθέατρο γεμάτο φοιτητές, δίπλα μου μια κοπέλα. Κοιταζόμαστε με κάποια αμηχανία. Ο λόγος; Φοράμε την ίδια μπλούζα. Τη θυμάμαι ακόμη, είχε κάποια ινδικά σχέδια. Σχεδόν απολογητικά, χαμογελάμε η μία στην άλλη. Και με μια φωνή λέμε το ίδιο πράγμα: «Δεν την αγόρασα εγώ, μου την έφερε η μητέρα μου από το Λονδίνο, από το Marks & Spencer».


Από εκεί και πέρα η κουβέντα προχωράει γρήγορα. Δεν σταματάμε να βρίσκουμε ομοιότητες και αναλογίες, κοινά σημεία μεταξύ μας, και βέβαια δεν μπορούμε να αποφύγουμε να επισημάνουμε τη σύμπτωση της τυχαίας συνάντησης της εγγονής του Ισμέτ Ινονού με τη μικρανιψιά του Ελευθερίου Βενιζέλου, μέσα στο τραγικό κλίμα εκείνης της εποχής, έναν χρόνο μετά την κυπριακή τραγωδία. Γρήγορα γίναμε αχώριστες, άλλωστε σε μια τόσο μεγάλη πόλη σαν το Παρίσι μέναμε δύο δρόμους μακριά η μία από την άλλη.


Συνεχίσαμε τις σπουδές μας, ταξιδέψαμε μαζί στην Τουρκία και στην Ελλάδα, γνωρίσαμε η μία την οικογένεια της άλλης, γίναμε οι καλύτερες φίλες. Αργότερα η καθεμία ακολούθησε τον δρόμο της, κάναμε τις δικές μας οικογένειες, κάναμε παιδιά και σήμερα οι 15χρονες κόρες μας, η Ζεϊνέπ και η Χριστίνα, είναι και αυτές δύο καλές φίλες.


Τουρκία 1994, η Gulsun Toker Bilgehan, η φίλη μου, δημοσιεύει το βιβλίο με τις αναμνήσεις της γιαγιάς της, της κυρίας Ινονού.


Η Gulsun μάς διηγείται τη ζωή της Μεβχιμπέ, της κυρίας Ινονού, από τη νεαρή της ηλικία ως και την ανάδειξή της σε πρώτη κυρία της χώρας της. Μια απλή, τρυφερή αλλά δυνατή γυναίκα, τυπικό δείγμα των κοριτσιών της εποχής και της πατρίδας της που η μοίρα όρισε να γίνει το πρότυπο της σύγχρονης γυναίκας της νέας Τουρκίας. Βαρύ το φορτίο της Μεβχιμπέ, που μάλλον δεν ζήτησε τίποτε παραπάνω από την ευτυχία πλάι σε έναν ευγενικό σύζυγο και πολλά γερά παιδιά.


Η Μεβχιμπέ αγάπησε και πίστεψε πολύ τον σύζυγό της. Ακολούθησε το πεπρωμένο του με σεβασμό και πίστη. Δέχθηκε όλες τις αλλαγές που επέβαλλε ο αγώνας του. Έβγαλε την παραδοσιακή τουρκική μαντίλα (τσαρσάφ) και φόρεσε ταγέρ, πειραματίστηκε στο λατινικό αλφάβητο, έμαθε να οδηγεί αυτοκίνητο και από το χαμάμ τόλμησε τα θαλάσσια μπάνια. Έγινε η κυρία Ινονού και έτσι την έμαθε όλος ο κόσμος. Και όλα αυτά δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Συνήθειες αιώνων ξεριζώθηκαν από τη ζωή αυτής της γυναίκας, όπως το απαιτούσε το όραμα του Κεμάλ Ατατούρκ και του Ισμέτ Ινονού. Και εκείνη άλλοτε δυσανασχετώντας και άλλοτε αδιαμαρτύρητα έδινε με τη στάση της τον ρυθμό της αλλαγής όλης της Τουρκίας.

Για μένα αυτό είναι το πιο σημαντικό στοιχείο του βιβλίου της Gulsun. Το πέρασμα μιας γυναίκας από την Ανατολή στη Δύση. Το πέρασμα από το παρασκήνιο στο προσκήνιο της κοινωνίας. Αυτή ήταν η τύχη της Μεβχιμπέ αλλά και η τύχη της Τουρκίας.


Πέρα από τη θέση της γυναίκας, στα 12 κεφάλαια του βιβλίου ο αναγνώστης έχει τη δυνατότητα μέσα από τον κόσμο της Μεβχιμπέ να ζήσει τον αγώνα ενός ολόκληρου έθνους να αποτινάξει την παρηκμασμένη εξουσία των σουλτάνων και να εγκαθιδρύσει ένα νέο εθνικό κράτος.


Πολλοί σε αυτή τη νέα οπτική είναι εχθροί. Εχθροί οι οπαδοί του σουλτάνου, εχθροί όσοι αντιστέκονται στον πόλεμο της ανεξαρτησίας, εχθροί οι Δυτικοί, εχθροί οι Αρμένιοι, εχθροί και οι Έλληνες, που θεωρούν αυτή τη γη εξίσου δική τους, ίσως και πιο δική τους, αφού ζουν εδώ 2.500 και πλέον χρόνια.


Έτσι καίγεται η Σμύρνη, ξεριζώνεται ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας. Εκατόμβες οι νεκροί, ερειπωμένη η χώρα, με τους ηγέτες της έτοιμους να την ξαναχτίσουν σε νέες βάσεις, σε νέες πόλεις, με νέα ήθη, με νέους στόχους.


Ύστερα η μεγάλη μεταρρυθμιστική προσπάθεια, ο αγώνας να αποκτήσει το νεογέννητο κράτος την παγκόσμια αποδοχή, η Λωζάννη, τα ταξίδια σε Ελλάδα, Ρωσία, Ιταλία και οι συναντήσεις με τους ευρωπαίους ηγέτες, ανάμεσά τους και με τον Ελευθέριο Βενιζέλο.


Η Μεβχιμπέ τα παρακολουθεί όλα, τα καταγράφει και συγχρόνως ζει απλές ανθρώπινες στιγμές με τα παιδιά της, τη μητέρα της και την πεθερά της, νοιάζεται για τον λαό και την προσπάθειά του να επιβιώσει στη νέα τάξη πραγμάτων.


Ο τρόπος γραφής της Gulsun, γλαφυρός και τρυφερός, κινείται μεταξύ ιστορίας και προσωπικού βιώματος, πολέμου και ειρήνης, διπλωματίας και παρασκηνίου, πολιτικής και καθημερινότητας. Δίνει στον αναγνώστη της, χωρίς να τον κουράζει, την εικόνα περίπου 40 χρόνων ζωής, από το 1897 που γεννιέται η Μεβχιμπέ ώς τον Νοέμβριο του 1938 που ο Ισμέτ Ινονού γίνεται πρόεδρος της Δημοκρατίας.


Η Gulsun θέλει με το βιβλίο της να τιμήσει τη γιαγιά της και στο πρόσωπό της τη γυναίκα Μεβχιμπέ. Συγχρόνως όμως τιμά και τη νέα θέση της γυναίκας στην Τουρκία. Γιατί στο πρόσωπο της Μεβχιμπέ βλέπει την ίδια την Τουρκία που μεταλλάσσεται και εκσυγχρονίζεται.


Από τότε Ελλάδα και Τουρκία ζουν τη δική τους μοίρα, τις δικές τους περιπέτειες, ζουν νέες εθνικές τραγωδίες. Και όμως η ελληνοτουρκική φιλία, το όραμα του Ελευθερίου Βενιζέλου και του Ισμέτ Ινονού, είναι πάντα επίκαιρη.


Δύο χώρες, τόσο κοντά στον χάρτη, δύο λαοί τόσο κοντά στην ιδιοσυγκρασία, με τόσα κοινά στοιχεία αλλά και τόσους τριγμούς στις σχέσεις τους, τόσο ανθρώπινο πόνο. Και όμως ξέρω ότι η φιλία μου με την Gulsun δεν αποτελεί εξαίρεση, είναι μια κοινή ιστορία που πάρα πολλοί έλληνες και τούρκοι φοιτητές έχουν να διηγηθούν από τα φοιτητικά τους χρόνια στο εξωτερικό.


Χαίρομαι και εγώ μαζί με την Gulsun για το δώρο που χάρισε στη «δική της γιαγιά», όπως στον πρόλογο με τρυφερότητα την αναφέρει. Γι' αυτό, δεν το κρύβω, λίγο τη ζηλεύω. Θα ήθελα και εγώ, ως Ελληνίδα, να προσφέρω την ίδια τιμή στη δική μου τη γιαγιά. Τη μητέρα του πατέρα μου, τη Σταυρούλα Μητσοτάκη. Μια δυνατή, απλή, αλλά πολύ σημαντική Ελληνίδα, που έζησε τα ίδια τραγικά και μεγαλειώδη γεγονότα, την ίδια εποχή, από την εδώ πλευρά του Αιγαίου. Τη θυμάμαι σαν χθες να μου αφηγείται και εκείνη ιστορίες της εποχής. Τη θυμάμαι να μου περιγράφει τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τότε που τον φιλοξένησε αρκετούς μήνες στο πατρικό μας σπίτι στα Χανιά: «Δεν έχω ξαναδεί, παιδί μου, άλλο βλέμμα σαν και το δικό του. Τα μάτια του έβγαζαν σπίθες». Παρατηρούσε και εκείνη και σχολίαζε, ακριβώς όπως και η γιαγιά Μεβχιμπέ, τους πρωταγωνιστές της εποχής. Με αυτή την απλή, ανθρώπινη, καθαρά γυναικεία ποιότητα στην προσέγγιση της ιστορίας.

Αλεξάνδρα Μητσοτάκη-Gourdain, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 11-02-2001