Ο διαμελισμός της Κύπρου

Χωρισμένη στα δύο από το 1974, η Κύπρος συνεχίζει ακόμη και σήμερα να γεννά πολλά ερωτήματα: Ποιά είναι η θέση των Ελληνοκυρίων και ποιά των Τουρκοκυπρίων ως προς την προοπτική επανένωσης του νησιού; Ποιά είναι η ταυτότητα των Κυπρίων; Ποιό παιχνίδι παίζει η Τουρκία κατέχοντας τη βόρεια ζώνη της Κύπρου, κατά παράβαση των αποφάσεων του ΟΗΕ; Κύπριοι, Κούρδοι, Αρμένιοι, Έλληνες, μήπως μια αντιτουρκική συμμαχία; Μπορεί άραγε η Ευρωπαϊκή Ένωση να δράσει ως καταλύτης στην επανένωση του νησιού; Μήπως το Ηνωμένο Βασίλειο, ως πρώην αποικιακή δύναμη, ενεργεί παρασκηνιακά; Μήπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ρωσία ετοιμάζουν κάποιο γεωπολιτικό σχέδιο για την Κύπρο; Στην προσπάθειά του να προχωρήσει πέρα από τις περισσότερες μελέτες που αναφέρονται κυρίως στην προ του 1974 περίοδο, ο συγγραφέας επικεντρώνεται αποκλειστικά σχεδόν στις πρόσφατες εξελίξεις του Κυπριακού μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της Ανατολικής Μεσογείου.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Περίμενα με περιέργεια από Έλληνες φίλους, στους οποίους είχα δώσει να διαβάσουν το γαλλικό κείμενο του Πιερ Μπλαν Ο διαμελισμός της Κύπρου: η γεωπολιτική ενός διχασμένου νησιού, μια απάντηση στην ερώτηση που τους είχα θέσει εκ των προτέρων: μπορεί ένα επιστημονικό κείμενο για την Κύπρο να ενδιαφέρει τους Έλληνες, Ελλάδας και Κύπρου, ως πρόσωπα - θύτες και θύματα - του δράματος; Διότι υπάρχει απόσταση ανάμεσα στο «βιώνω» και στο «αναλύω» ένα γεγονός. Ο,τι έζησε η Κύπρος είναι για όλους τους Ελληνες δραματικό, επομένως αναφέρονται σε αυτό με πάθος και η αντίδρασή τους ποικίλλει ανάλογα με το αν είναι Ελλαδίτες ή Κύπριοι, αν είναι υπέρ ενός αυταρχικού πολιτεύματος (ελληνική δικτατορία και οι επίγονοί της του Ιουλίου 1974) ή δημοκρατικοί, αν υπήρξαν θύματα κάνοντας αντίσταση (στρατόπεδα) ή έχασαν τις περιουσίες τους (πρόσφυγες). Είναι ένα κρυφό δράμα, για όσους το ζουν, και ανάλογα με τη θέση του καθενός στο δαιμόνιο αυτό παιχνίδι της νοσταλγίας, της αποστέρησης, των ενοχών, των πάσης φύσεως μύθων και των ποικίλων συνδρόμων, όπως το σύνδρομο του βασιλιά-χρήματος που συχνά προσβάλλει τους ηττημένους.

Επειδή έχω το «προνόμιο» να ζω καθημερινά το κυπριακό δράμα, να βλέπω συνεργάτες μου Έλληνες με τα σπίτια τους κατεστραμμένα, τις εκκλησίες τους συλημένες, τα χωριά τους εποικισμένα, να βλέπω άλλους συνεργάτες μου τούρκους εξόριστους πίσω από το τελευταίο σιδηρούν παραπέτασμα, χωρίς ελεύθερες εκλογές και πληροφόρηση, επειδή έχω επίσης το «προνόμιο» να βλέπω να σχεδιάζονται τα διπλωματικά ενδεχόμενα - πάντα με σύνεση και εχεμύθεια - αλλά πάρα πολύ συχνά να μετατρέπονται, για κερδοσκοπικούς λόγους, σε δημοσιογραφικά νέα εντυπωσιασμού, στερώντας αβασάνιστα κάθε ελπίδα σε όσους συνεχίζουν να πενθούν και κυρίως στις οικογένειες των 1.600 αγνοουμένων, και επειδή βλέπω, στα κατεχόμενα, μια αφελή ελπίδα να διαφαίνεται, φευγαλέα, στα χαμόγελα τουρκοκυπρίων συνομιλητών όταν αναφέρονται στην ένταξη των δύο κοινοτήτων, λέω μέσα μου ότι ίσως υπάρχει κάτι απρεπές σε όλη αυτή την ψυχρότητα των αναλύσεων· όπως συμβαίνει με την εισβολή ενός ξένου σε σπίτι που πενθούν ακόμη, ή που ελπίζουν μάταια, γιατί ο πληγωμένος δεν περιμένει να του εξηγούν τη συμφορά του αλλά να τον φροντίζουν.

Οι πρώτοι γαλλόφωνοι αναγνώστες του κειμένου του Πιερ Μπλαν μου απάντησαν ότι πρόκειται σίγουρα για φροντίδα αφού η φροντίδα για το σήμερα και το αύριο προϋποθέτει μια επιστημονική προσέγγιση του θέματος - το κείμενο προσφέρει ανέκδοτα στοιχεία πληροφόρησης όχι μόνο στους ελάχιστους γαλλόφωνους ενδιαφερομένους που δεν ενέχονται στη διαμάχη αλλά σε καθέναν από τους ενεχομένους: Βρετανούς, Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους, Ηνωμένα Εθνη, Έλληνες, Τούρκους. Ο Πιερ Μπλαν είναι γάλλος επιστήμονας, διδάκτωρ της γεωπολιτικής. Φιλοδόξησε να μας δώσει όχι μια κρίση για το Κυπριακό, όπως συμβαίνει με τόσα κείμενα, μεροληπτικά (αφού βλέπουν μονόπλευρα το θέμα) και μάλιστα δημαγωγικά, αλλά ένα εργαλείο κατανόησης που ξεπερνάει τους παραδοσιακούς, εθνικούς, πολιτικούς, θρησκευτικούς, πολιτιστικούς διαχωρισμούς...

Επιστήμονας σημαίνει ότι διαθέτει μέθοδο: μια μέθοδο προσδιορισμού των εθνικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων και των μη φανερών αλλά και των διεθνών οργανισμών που ενέχονται. Εχει πρόσβαση στις διπλωματικές, οικονομικές, στρατιωτικές, δημοσιογραφικές, ιστορικές πηγές, μπορεί να συγκρίνει και να διασταυρώσει ντοκουμέντα που προέρχονται από τους ποικίλους ενεχόμενους, Βρετανούς, Έλληνες, εκπροσώπους των Ηνωμένων Εθνών, Τούρκους, από πηγές της κυβέρνησης ή της αντιπολίτευσης. Γάλλος σημαίνει ότι βρίσκεται εκτός του θερμού κλίματος της διαμάχης, εκτός των άμεσων ή έμμεσων παιχνιδιών και εκτός ιδεολογικών πιέσεων, γεγονός που εγγυάται ελευθερία σκέψης (χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι ο ξένος είναι και «αντικειμενικός», γιατί η αντικειμενικότητα είναι ένα ηθικό σχεδόν πλατωνικό ιδεώδες, ποτέ μια απτή πραγματικότητα). Διδάκτωρ σημαίνει ότι το επάγγελμά του είναι έρευνα και ανάλυση και ότι το πανεπιστήμιο του Παρισιού του αναγνώρισε αυτή την αρμοδιότητα ως προς τη γεωπολιτική, όπως σε άλλον την αναγνωρίζει ως προς το θέμα της δημόσιας υγείας.

Γεωπολιτική σημαίνει ότι πρόκειται περισσότερο για το μέλλον παρά για το παρόν, αφού η σημερινή κατάσταση του Κυπριακού έχει να αντιμετωπίσει θέματα όπως τη διχοτόμηση και ταυτόχρονα εν έργω στρατηγικές ώστε να υπάρξει κάποια εξέλιξη από το σύνολο των εμπλεκόμενων μερών. Γεωπολιτική σημαίνει επίσης ότι η επιστημονική προσέγγιση υπεισέρχεται όχι με σκοπό να εξηγήσει αλλά ως προϋπάρχουσα κατάσταση στον χώρο και ότι η πολιτική γεωγραφία του νησιού συλλαμβάνεται όχι ως αυτόνομη, αλλά ως στοιχείο ενός μεγάλου δικτύου αλληλεγγύης και αντιπαλότητας στους διπλωματικούς, στρατιωτικούς, οικονομικούς, ενεργειακούς τομείς. Η Κύπρος προς τη Δύση με τις ευρωπαϊκές διαπραγματεύσεις, η Κύπρος προς την Ανατολή με τη γεωστρατηγική των Ηνωμένων Εθνών. Η ικανοποίηση που νιώθω για την ελληνική έκδοση του βιβλίου του Μπλαν λίγο έχει να κάνει με το γεγονός ότι μια γαλλική πανεπιστημιακή εργασία μεταφράστηκε στα ελληνικά - υπάρχουν ευτυχώς πολλές και καλύτερες. Προέρχεται από το γεγονός μιας συνεισφοράς στην προσέγγιση του Κυπριακού και αυτή τη συνεισφορά την αισθάνθηκαν ως πολύ σημαντική Έλληνες αναγνώστες που δεν είναι επαγγελματίες αλλά απλοί πολίτες. Γιατί τα ντοκουμέντα του Μπλαν είναι πρόσφατα, οι πηγές ξεπερνούν κατά πολύ τον παραδοσιακό χώρο του ελληνοτουρκικού ανταγωνισμού και η ανάλυση του συσχετισμού δυνάμεων είναι λεπτομερής - δεν ενδιαφέρεται για συγκυριακές πόζες, προκειμένου να εξηγήσει γιατί, ενώ το διεθνές δίκαιο, όπως εκφράζεται από τα Ηνωμένα Εθνη, είναι τόσο ξεκάθαρο και η δέσμευση ορισμένων διεθνών διπλωματών τόσο αποφασιστική, τίποτε συγκεκριμένο δεν έγινε με τη βοήθεια αυτού του δικαίου από την εποχή της εισβολής.

Ο συγγραφέας εξηγεί γιατί οι Κύπριοι πληρώνουν το γεγονός ότι η Κύπρος αντιμετωπίστηκε από την αρχή σαν ένα κράτος λάθρα αυτόνομο. Ρίχνει επίσης κάποιο φως στις αναταραχές που ανάλογα με τις περιπτώσεις, στο όνομα του διεθνούς δικαίου ή παρά και ενάντιά του, έχουν καταστήσει μάρτυρες τόσους λαούς σήμερα. Μου φαίνεται ότι αν θέλει κανείς να παίξει τον ρόλο του μέσα στον ελληνισμό, λειτουργώντας είτε με τη λογική είτε με την καρδιά, δεν μπορεί να αγνοεί αυτό το κείμενο.



Patrick Landre (μορφωτικός σύμβουλος της Γαλλικής Πρεσβείας στην Κύπρο)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 22-09-2002